◄ یک سال پرچالش همراه با تورم شدید

صنعت خودروسازی در ایران سال هاست با مشکلات متعددی مواجه شده که حالا شرکت های خودروساز داخلی با وجود زیان ده بودن همچنان اقدام به تولید می کنند و از آن سو کالاهایی با قیمت خیلی بالاتر از ارزش واقعی خود همچنان خریدار دارند. اما امسال بواسطه نوید گشایش هایی در اقتصاد کشور از جمله روابط ما در سطح بین المللی این امید بوجود آمده که شاید پاره ای مشکلات این صنعت مرتفع شود. با این حال پیش بینی بازار خودرو و تحلیل آن برای کارشناسان بسیار سخت شده و اکثر آنان آینده ای ابهام آمیز همراه با تورم در این بازار پیش بینی می کنند. با امیرحسن کاکایی، استاد دانشگاه و کارشناس صنعت خودرو گفت و گویی کرده ایم درباره اینده این صنعت مهم و متغیرهای موثر بر بازار خودرو که مشروح آن را در ادامه می خوانید.

*رفتار متقاضیان بازار خودرو در زمان های مختلف متفاوت است به گونه ای که همیشه پیش بینی ها در این بازار را سخت کرده. برای مثال هر چقد که قیمت خودرو افزایش پیدا می کند باز ما به همان میزان متقاضی در بازار داریم. آیا این رفتار به اقتصاد بازار ایران بر می گردد که اگر امروز کالایی گران شد دیگر امکان کاهش قیمت قیمت آن وجود ندارد و حتی بیشتر هم می شود، یا نه به همان نگاه سرمایه ای به بازار خودرو بر می گردد؟

ببینید در سه سال گذشته بین 50 تا 20 درصد خریدران بازار خودرو سود خالص دریافت کرده است. ادامه چنین روندی در بازار خودرو باعث ایجاد یک صف طولانی از خریدارانی شده که در این بازار سرمایه گذاری کرده اند. به گونه ای که پیش از قرعه کشی نزدیک به 100 میلیون نفر برای خرید خودرو  ثبت نام می کردند، که البته این روند از زمان اعمال راهکار قرعه کشی نیز ادامه داشت و نزدیک به 7 الی 8 میلیون نفر در هر دوره ثبت نام می کنند. این صف طولانی خود به خود باعث می شود که حاشیه این سود بالا برود.  یعنی در واقع یک بازار کاملا متفاوت پیش بیاید که حتی مسئولان و سیاستگذاران را دچار سردرگمی کرده است.

حالا بیاییم برعکس این عمل را در نظر بگیریم یعنی خودرویی که با قیمت 100 میلیون از کارخانه به بازار می آمد، با قیمت 300 میلیون به بازار عرضه شود، چه اتفاقی می افتد؟ در کوتاه مدت شاید قیمت بازار تا حدودی بالا برود و حتی 350 میلیون تومان قیمت بخورد. اما وقتی خودروساز قادر باشد که با 300 میلیون خودرو تولید کند این امکان برای تولید بیشتر را بدست می آورد. ضمنا سود آن فردی که از خودروساز کالا خریداری کرده به یکباره به زیر 25 درصد کاهش پیدا می کند. از آن طرف نیز چون قیمت بالا رفته و زیان کمتر می شود. بنابراین از یک طرف خودروساز راحت تر تولید خود را افزایش می دهد و از سوی دیگر سود خریداران غیرواقعی کم شده و به این ترتیب صف خریدار پایین می آید. در واقع همان نگاه سرمایه ای به بازار خودرو که آن را به این وضعیت دچار کرده است.

با این حال همزمان یک متغیر دیگر که بر بازار خودرو موثر است نیز وجود دارد و آن این است که نباید فراموش کنیم در طی این سه سال یک عده در این سه سال با سرمایه گذاری تعداد زیادی خودرو خریداری و ذخیره کردند. حالا با وضعیتی مواجه شدند که دیگر کسی خودرو را از آنها خریداری نمی کند لذا برای جلوگیری از زیان بیشتر اقدام به عرضه خودرو در بازار می کنند. اینجا ما با یک رکود عظیم مواجه می شویم.

*چرا باز در چنین شرایطی تورم ایجاد می شود؟

اگر بخواهیم چنین وضعیتی را در بازار جهانی مقایسه کنیم سرمایه گذاران برای اینکه به سود برسند حتی کالای خود را زیر قیمت نیز به بازار عرضه می کنند. اما در ایران به علت شرایط تورم همیشگی هیچ کس حاضر نمی شود زیر قیمت واقعی کالای خود را عرضه کند، در نتیجه تورم اتفاق می افتد. هر چند نباید از تاثیر قیمت ارز در این میان غافل بود. بحثی که در بالا به آن اشاره شد در شرایطی درست است که قیمت ارز ثابت باشد. اما اگر مانند شهریور سال گذشته (1399) به یکباره قیمت ارز بالا برود خریدار یا همان سرمایه گذار وسوسه می شود خودرو را حتی با قیمت بالاتری خریداری کند چرا که سود آن تضمین شده است. اینجاست که ما شاهد رفتارهای متفاوت در زمان های متفاوت هستیم. همان طور که در اردیبهشت 1399 بازار بورس رشد قابل توجهی داشت و با وجود بالا بودن قیمت ارز کسی سراغ بازار خودرو نمی رفت. اما در شهریور 99 رفتارها عوض شد و دوباره سرمایه گذاران به بازار خودرو روی آوردند. بنابراین وقتی گفته می شود تحلیل بازار پیچیده است به خاطر متغیرهای گوناگونی است که بر بازار خودرو تاثیرگذارند و برخی مواقع تاثیرگذاری شان بواسطه تورم نتیجه عکس می دهد.

این در شرایطی است که شما این اندازه در اکثر کشورها با پیچیدگی مواجه نیستید . چون ارزش پول ملی تا مدت ها ثابت است و تورم زیر 10 درصد است. وقت شما رفتار مصرف کننده را پیش بینی کنید قادر هستید از آن طرف برای تولید برنامه ریزی کنید. اما در کشور ما چون تورم بالاست، رفتار مصرف کننده متغیر است و از آن سو رفتار تولید کننده نیز متغییر می شود.همزمان رفتار سرمایه گذاران برای تولید نیز عوض می شود. به همین خاطر ما با یک وضعیت پیچیده مواجه هستیم.

البته فراموش نکنیم در این بین خودروسازان بیش از سرمایه گذار همیشه متحمل زیان بوده و هستند. چرا که تورم پایدار است و سرمایه گذار می تواند در زمینه های مختلف به خصوص مسکن سرمایه گذاری کند.

*برداشته شدن قیمت گذاری دستوری در این وضعیت چه کمکی می تواند به ثبات بازار داشته باشد؟

موضوعی که همیشه برای سرمایه گذار اهمیت بسیار زیادی داشته نرخ سود در زمان است. برای مثال وقتی شما یک خودرو خریداری می کنید و به مدت یک سال در پارکینگ می گذارید از ارزش واقعی آن کم می شود. پس اگر قرار باشد فقط معادل ارزش دلار قیمت آن بالا برود سرمایه گذار لزومی نمی بیند در این بازار سرمایه گذاری کند بلکه به سمت بازار ارز روی می آرود. اینجاست که قیمت گذاری دستوری خودش را نشان می دهد. چرا که سود حاصل از این دو نرخی بودن به جیب سرمایه گذار و دلال می رود. پس دلار خریداری کند برای او راحت تر است.

بنابراین تنها علتی که در حال حاضر باعث شده بازار خودرو به این اندازه هیجان انگیز باقی بماند  به خاطر قیمت گذاری غلط دستوری است. وگرنه نگهداری خودرو ریسک بالاتری نسبت به بازار مسکن دارد، اما چون از آن سو سود بیشتری دارد سرمایه گذار همچنان در این بازار مانده است. پس برای تحلیل و پیش بینی بازار خودرو در 1400 باید به چندین ابهام و سوال پاسخ داد یکی اینکه؛ آیا طبق وعده مسئولان قیمت خودرو آزاد می شود؟ دوم؛ قیمت ارز پایین خواهد آمد؟ چهارم؛ اگر قرار باشد ما با شرکت های بین المللی ارتباط برقرار کنیم و برای مثال خودروهای چینی بازار ایران به انحصار خودر در آورند آیا باز سرمایه گذار در این بازار خواهد ماند؟

*اگر انحصار بازار شکسته شود که رقابت ایجاد می شود و با وجود تنوع قاعدتا قیمت ها باید کاهش پیدا کند

بله، درست است که تنوع در بازار خودرو بوجود می آید و قیمت نیز کاهش پیدا می کند اما از آن طرف شما دیگر سرمایه گذاری ندارید پس این بازار از جذابیت می افتد. همچنین نگرانی دیگر وجود حجم بالایی از سرمایه سرگردان است. پول نقدی که در شرایط قفل شدن بازار به شدت خطرناک بوده و ریسک سرمایه گذاری را بالا می برد. در چنین شرایطی در بازار خودرو شرکت های خودروساز داخلی با چالش بسیار جدی و زیان  گسترده روبه رو خواهند شد. چرا که اگر قیمت ها آزاد شود خریدار کم می شود، از طرف دیگر چون تورم ماندگار و بالا وجود دارد یک سال پرچالش از نظر تولید و فروش پیش بینی می شود. به گونه ای که حتی امکان دارد مانند سال 94 دولت مجبور شود بازار را تحریک کند.

بنابراین  به طور منطقی وقتی با چنین قفل شدگی در بازار روبه رو می شویم باید منتظر یک تورم وحشتناک باشیم. چرا که با وجود حجم بالای سرمایه سرگردان در کنار تولید نقدینگی بدون پشتوانه با مکانیزم های غلط بانکی و همچنین عدم ثبات در قیمت ارز ما شاهد افزایش هزینه تولید به خاطر تورم ماندگادر خواهیم بود. اینجاست که تولید متوقف می شود. بازار هیجان زده می شود اما برای کالای خارجی نه تولید داخل.