ماشین دودی

تین نیوز | ماشین دودی نامی بود که در تهران قدیم به اولین خط آهن ایران که میان تهران و شهر ری کشیده شده بود داده بودند. علت این نامگذاری بخاری بود که از دودکش قطار آن خارج می‌شد.
 
این راه آهن در سال ۱۲۶۱خورشیدی (۱۸۸۳ میلادی) ساخته شده بود و امتیاز آن را یک نفر مهندس فرانسوی به نام مسیو بواتال به نمایندگی یک شرکت بلژیکی از ناصرالدین شاه گرفت.   
 
ماشين هايی كه در اين خط به كار افتادند نام ترن نداشتند، بلكه در دارالخلافه آنها را ماشين دودي مي گفتند. بواتال براساس اين امتياز با چند نفر مهندس بلژيكی، شركت راه آهن و ترامواي ايران را تاسيس كرد. اين شركت كه بعدها ابتكارعمل آن را رسما بلژيكی ها به دست گرفتند، طبق قرارداد ۹۹ ساله با دولت ايران وظيفه داشت برنامه وسيعی را در زمينه تاسيس شبكه خط آهن و تراموا در ايران پياده كند، اما در عمل جز همان يک رشته خط آهنی كه بين تهران و شهر ری كشيده بود، راه آهنی نساخت و به جای تراموا نيز خط واگن اسبی را برقرار كرد. كمپانی بلژيكی ريل گذاری را تمام كرد و واگن ها را به لكوموتيوها متصل ساخت ولی رفته رفته دريافت كه مشكلات راه آهن در ايران به كلی با دشواري هايی كه خطوط آهن اروپا با آنها روبه رو بودند تفاوت دارد.
 
در ايران مشكلاتی از قبيل مقاومت مالكانی كه با عبور خط آهن از اراضی خود مخالفت مي ورزيدند يا كارشكنی كمپانی های حمل ونقل و اعتصاب های پی در پی كارگران و اخلال گری رقيبان و ... وجود نداشت، بلكه مشكل عمده كهنه پرستی و اعتقاد به اوهام و خرافات بعضی از مردم و خاصه طبقات ممتاز بود. هنگامی كه خط آهن ماشين دودي برقرار شد، مردم دسته دسته برای تماشای اين پديده شگفت  انگيز يا غول آتشخواری كه هنگام حركت از تنوره اش دودی غليظ بر می خاست و به همين جهت آن را ماشين دودي لقب داده بودند، به گار ماشين مبدا می آمدند، ولی كسی حاضر به سوار شدن بر آن نبود.
 
مهندس بلژيكی وقتی وضع را چنان ديد و بازارش را كساد يافت نزد شاه قاجار رفت و جريان را به اطلاع رسانيد. ناصرالدين شاه نيز برای از بين بردن ترس و وحشت عمومی دستور داد تا عده ای از مشهورترين افراد، سرداران و سپهسالاران سپاه در حالی كه سرا پا مسلح بودند در معيت وي با ماشين دودی به حرم حضرت عبدالعظيم بروند تا ترس مردم زايل شود.
 
عده اي از ملتزمان زيرلب ذكر گفته و عده ای كفن به گردن انداخته بودند. روزي كه شاه و درباريان سوار اين ماشين عجيب شدند، علما از مدتی پيش به حرم حضرت عبدالعظيم رفته بودند و هنگامي كه به چشم خود ديدند كه هيچ اتفاق بدی برای مسافران قطار رخ نداده است، سوار آن شدند. به دنبال آن ترس مردم عامه هم از بين رفت و سيل مسافران به طرف ماشين دودی سرازير شد.   
 
خاصه مدير كمپانی به اين خاطر كه نظر مساعد علما را نيز جلب كند علاوه بر واگن ويژه يك واگن هم مخصوص علما تعبيه كرده بود. مراسم افتتاحيه راه آهن شاه عبدالعظيم در ايستگاه تراموای ميدان توپخانه انجام شد.
 
ماشین دودی را می‌توان در اصل نخستین خط تراموای تهران دانست. ماشین دودی دو ایستگاه داشت. نقطه آغاز این خط نزدیک خیابان دروازه خراسان (میدان قیام و پارک کوثر فعلی) و نقطه پایانی جلوی در زیارتگاه شاه عبدالعظیم در شهر ری بود.
 
مردم به ایستگاه‌های ماشین دودی «گار» می‌گفتند که واژه فرانسوی برای ایستگاه است. در آغاز هر بار به هنگام راه افتاده قطار، بچه‌ها سنگ و خس و خاشاک زیادی به ماشین دودی می‌زدند. این وسیله جدید مورد پذیرش مردم تهران واقع نشد و در مدت کوتاهی با ورشکست شدن این شرکت بلژیکی، تراموا در تهران به بایگانی تاریخ سپرده شد.   
 
تاريخ دقيق برچيده شدن خط آهن تهران شاه عبدالعظيم مشخص نيست، اما براساس اطلاعات شفاهی اين خط در سال ۱۳۴۱ به دنبال گسترش و ازدياد اتومبيل هايی كه در مسير اين خط در تردد و حمل مسافر مشغول بوده و از طرفی مخاطراتی كه در استفاده ناصحيح از اين وسيله توسط مردم انجام و خطرهايی را براي بچه ها به دنبال داشته است، خط جمع آوري مي شود.
 
گفته مي شود كه مردم در هنگام حركت قطار مبادرت به سوار و پياده شدن از آن می كرده اند و اين امر موجب افتادن آنها در زير قطار، مرگ يا قطع عضو آنها می شده است. بنابراين اين خط كه كارايی خود را نيز به ميزان زيادی از دست داده بود، پس از ۱۱۶ سال از دور خارج می شود و ماشين آلات آن كه قابل مصرف در ديگر مكان ها نبوده است، در همان مكان ايستگاه ها باقی می ماند.
  
 
همزمان با اين دوران، راه آهن سراسری ايران كه از سال ۱۳۰۵ هجری شمسی برنامه ريزی و راه اندازی شده بود به طور گسترده در بخش وسيعی از كشور خدمات رسانی می كرده است. با برچيده شدن خط آهن تهران شاه عبدالعظيم و رها شدن قطارها، حملات تخريبی روي آنها آغاز می شود. بسياری از قطعات آنها ربوده می شود و تاثير تخريبی شرايط محيطی و عدم رسيدگی به موضوع نگهداری آنها نيز اين روند را تشديد كرده است، به طوری كه در حال حاضر آسيب های بسيار زيادی را متحمل شده اند.