نتوانسته‌ایم از کریدور شمال-جنوب استفاده کنیم
روس‌ها یک برنامه راهبردی برای استفاده از دریای خزر تهیه کرده‌اند تا بتوانند به هند و دیگر کشورهای اقیانوس هند ترانزیت کنند. باید این سند پیگیری شود. آنها فراورده‌های پتروشیمی فراوانی دارند که می‌توانند چین را ترغیب کنند تا بخشی از کالاهایی را که به ایران وارد می‌کند و زمان‌بر است و حتی به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هم فرستاده می‌شود، از طریق این مسیر منتقل شود.
بندر امیرآباد یکی از مجهزترین بنادر کشور به شمار می‌رود. بندری که در شمال شهرستان بهشهر واقع و چشم امید بسیاری به‌سوی آن دوخته شده است. از مهم‌ترین ظرفیت‌های این بندر، علاوه بر تجهیزات بندری مناسب، اتصال آن به شبکه ریلی کشور و منطقه ویژه اقتصادی آن است که فرصت مناسبی را برای بخش صادرات ایجاد کرده است. در سال‌های اخیر، تلاش زیادی برای بهره‌بردن از ظرفیت ریلی در تمام بنادر کشور شکل گرفته است. بااین‌حال واقعیت این است که تاکنون آن‌طور که بایدوشاید از این بندر بهره نبرده‌ایم. دلایل این امر بسیارند که بخشی از آنها کم‌بودن ذاتی فعالیت‌های بندری در بنادر دریای خزر است. البته بسیاری اعتقاد دارند که می‌توان راهکارهایی برای افزایش بهره‌وری این بندر ارائه کرد. با توسعه زیرساخت‌ها، ظرفیت اسمی بنادر شمالی کشور در حال حاضر به ۲۵ میلیون تن رسیده است. عددی شایان توجه که بهره‌نبردن از آن، سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های بنادر شمالی کشور را بی‌فایده خواهد کرد. هفته‌نامه حمل‌ونقل در این‌باره با سیاوش رضوانی مدیر بنادر و دریانوردی و منطقه ویژه اقتصادی امیرآباد گفت‌و‌گو کرده است.
ظرفیت‌های بندر امیرآباد را چگونه می‌بینید؟
امیرآباد بندری با قابلیت‌های فراوان است. ما به‌طور ویژه دو مقوله ترانزیت و صادرات را در این بندر پی گرفته‌ایم، جلسات فراوانی داشتیم و ظرفیت‌ها کاملاً بررسی شد. همکاران همین حالا هم در مشهد هستند که بتوانیم ترانزیت به افغانستان را فعال کنیم. به همین دلیل همایش توسعه صادرات را هم در اواخر اردیبهشت‌ماه برگزار خواهیم کرد.
سرمایه‌گذاری خوبی هم در بندر امیرآباد انجام می‌شود. ما چندین پروژه را در دست انجام داریم که یک کارخانه تولید مبل، کارخانه تولید آرد و حتی پروژه‌هایی در زمینه فراورده‌های نفتی داریم. در کنار اینها، بحث ایمنی هم هست که بسیار مورد توجه است. همچنین، طرح ترافیک بندر و کارهای دیگری هم هست که از مجموعه کارهای ما حمایت می‌کند.
آیا تعاملی هم با کشورهای حاشیه دریای خزر خواهید داشت؟
برنامه ما این است که با توجه به سیاست‌هایی که در کشور روسیه پی گرفته می‌شود و برنامه‌هایی که برای استفاده از دریای خزر و رسیدن به کشورهای اقیانوس هند یا دسترسی به آب‌های گرم خلیج‌فارس دارد، ما هم کارهایی را انجام بدهیم که بتوانیم از این برنامه استفاده کنیم. به همین دلیل در حال فراهم‌کردن مقدمات هستیم.
ضمن اینکه افغانستان هم کشوری است که نیازمندی‌های نفتی و غلات دارد که اکنون از مسیرهای دیگری تأمین می‌شود. امیدواریم بتوانیم با قابلیت‌هایی که در بندر امیرآباد وجود دارد، به‌ویژه در بخش ریلی و نزدیکی به خراسان استفاده کنیم و بخشی از نیازهای این کشور از طریق این بندر تأمین شود. در حال حاضر هم مقدمات کار در حال انجام است. نشستی هم با فعالان افغانستانی در مشهد داریم که امیدوارم بتوانیم برای تأمین نیاز فنی و غذایی با آنها به نتیجه برسیم.
بحث ترانزیت به عراق را هم داریم که خود تاجران عراقی در حال انجام آن هستند. قصد داریم که نوعی از محصولات مانند چوب و غلات را از طریق راه‌آهن به عراق ببریم. اینها در دستور کار است. بر همین اساس امیدواریم بتوانیم به گردش مالی ۵/۷ میلیون تن که برای این بندر پیش‌بینی شده برسیم.
فکر می‌کنید این تلاش‌ها بر افزایش فعالیت‌های بنادر شمالی و به‌ویژه امیرآباد مؤثر خواهد بود؟
با تلاش‌هایی که صورت گرفته، در دریای خزر و سواحل داخلی تا ۲۵ میلیون تن ظرفیت اسمی ایجاد شده است. امیدوارم بتوانیم روزی به این ظرفیت برسیم. برای این کار هم باید بخشی از فعالیت کشورهای همسایه مانند قزاقستان، ترکمنستان و روسیه را از طریق این ظرفیت‌ها انجام بدهیم. جلساتی هم داشتیم و آنها هم در تلاش هستند تا این کار محقق شود.
ظاهراً همکاری با روسیه یکی از برنامه‌های اصلی است...
روس‌ها یک برنامه راهبردی برای استفاده از دریای خزر تهیه کرده‌اند تا بتوانند به هند و دیگر کشورهای اقیانوس هند ترانزیت کنند. باید این سند پیگیری شود. آنها فراورده‌های پتروشیمی فراوانی دارند که می‌توانند چین را ترغیب کنند تا بخشی از کالاهایی را که به ایران وارد می‌کند و زمان‌بر است و حتی به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هم فرستاده می‌شود، از طریق این مسیر منتقل شود.
آنها می‌توانند از طریق کشورهای دیگر با قطار کالا را حمل کنند و از طریق کشتی وارد ایران شود. با این کار هم تنوع کالا در بنادر ما افزایش خواهد یافت و هم تزانزیت و نقش ما در ترانزیت پررنگ‌تر و فعال‌تر خواهد شد. متأسفانه ما نتوانستیم از کریدور خود به‌درستی استفاده کنیم تا بیشتر از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم.
بسیاری باور دارند ما در ترانزیت قافیه را باخته‌ایم. این دیدگاه را قبول دارید؟
این واقعیت است که ما قافیه را باخته و نتوانسته‌ایم از کریدور شمال‌ـ‌جنوب استفاده کنیم. سهم بار ترانزیتی در همین بندر امیرآباد کمتر از ۲ درصد است و در بخش ریلی دیگر بنادر شمالی هم وضع بهتر نیست. ما کریدور را فعال نکردیم و چین هم کریدور خود را راه‌اندازی کرده است.
چگونه با وجود ظرفیت‌های چشمگیر این اتفاق افتاد؟
دلایل بسیاری دارد. تقریباً همه کارها و سیاست‌های ما دلیل این امر است. شاید یکی از مهم‌ترین این دلایل به‌روز نبودن بخش ریلی ما باشد. واگن‌ها و مسیرهای ما به‌روز نیستند، ضمن اینکه هزینه‌های ریلی ما هم به هیچ‌وجه رقابتی نیست. در چنین شرایطی، قطعاً این اتفاق می‌افتد. به هر حال مجموعه‌ای از مشکلات زیرساختی وجود دارد. به تازگی، جلسه‌ای با فعالان بخش ریلی داشتیم و آنها هم مشکلات خاص خود را داشتند. باید بپذیریم که ما نتوانسته‌ایم به‌خوبی از بخش ریلی در کشور استفاده کنیم، چه برسد به اینکه بخواهیم وارد بحث ترانزیت بشویم. ترانزیت امروز در حمل‌ونقل چندوجهی دیده می‌شود که مهم‌ترین آن ریلی است. وقتی زیرساخت‌های این بخش را نداریم و از آن استفاده نکرده‌ایم، قطعاً در مسیر دریایی هم نتوانسته‌ایم آن‌طور که باید موفق باشیم.
یکی از مشکلات در این بخش بروکراسی است. برای کاهش بروکراسی هم تلاشی صورت گرفته است؟
خوشبختانه در یکی، دو سال اخیر بخش اعظم بروکراسی (کاغذبازی) حذف شده و سازمان بنادر و دریانوردی هم کارهای مؤثری در این زمینه انجام داده است. حدود ۲۵ درصد کارها را که بخش عمده آن به مشتری برمی‌گردد، سیستم‌های الکترونیکی انجام می‌دهد و در بخش گمرک هم همین‌طور است. در حال حاضر قبض انبارها از هر جا قابل تهیه است. همین‌طور سامانه شناسه واریز هم فعال شده است که مشتریان ما می‌توانند از هر جا که بخواهند هزینه را واریز کنند. به عبارت دیگر، تمام بدهی به بندر می‌تواند از راه دور پرداخت شود. مکاتبات اداری و نامه‌ها هم از راه دور قابل پیگیری است و حتی مشتری می‌تواند بداند چه میزان از بار در انبار مانده و چه میزان بارگیری شده است. هوشمندسازی بنادر که امسال هم در همایش ارگان‌های دریایی مطرح و بر آن تأکید شد و شخص وزیر هم بر آن تأکید دارند، یکی از سیاست‌های اصلی ماست. شکی نیست که بروکراسی آسیب‌زاست و سازمان بنادر و دریانوردی هم با درک این موضوع در تلاش است تا این بروکراسی را هرچه کمتر کند، زیرا در غیر این صورت از سایر رقبا جا خواهیم ماند.
آیا همکاری لازم بین سازمان‌های مربوطه وجود دارد؟
بیشترین بخش کار ما با گمرک و بخش حمل‌ونقل است. در حال حاضر فعالیت‌ها و همکاری‌های نزدیکی وجود دارد و گمرک هم همه کارهایش را به سمت الکترونیکی‌شدن می‌برد تا نیازی به حضور مشتریان نباشد. این کار در کنار تلاش‌های سازمان بنادر و دریانوردی قطعاً مؤثر خواهد افتاد. ماشین‌های ما در حال حاضر بیشتر شخصی هستند و مشکلاتی دارند که باید به مرور زمان حل شود. بااین‌حال واقعیت این است که اینها در بحث ترانزیت و صادرات موانع اصلی نیست.
امسال ما ۳۶۰ هزار تن صادرات داشتیم که خوشبختانه ۶۷ درصد سهم دریای خزر متعلق به ما بوده است. علاوه بر این، تنوع کالاهای ما سالانه در حال افزایش است. درحالی‌که سال‌های گذشته فقط مواد معدنی بوده است، امسال توانستیم محصولات بیشتری مانند مرکبات و مصالح ساختمانی را هم اضافه کنیم.
