اهمیت حمل‌ونقل دریایی فروش محصولات شیمیایی
یکی از زنجیره‌های مهم فروش کالا، حمل این محصولات به مقاصد موردنظر است که عمدتا توسط کشتی انجام می‌شود. با توجه به برنامه‌ریزی کشور جهت افزایش ظرفیت تولید، برنامه‌ریزی جهت توسعه ناوگان دریایی کشور به‌منظور حمل مطمئن و پایدار امری ضروری به نظر می‌رسد.
یکی از زنجیره‌های مهم فروش کالا، حمل این محصولات به مقاصد موردنظر است که عمدتا توسط کشتی انجام می‌شود. با توجه به برنامه‌ریزی کشور جهت افزایش ظرفیت تولید، برنامه‌ریزی جهت توسعه ناوگان دریایی کشور به‌منظور حمل مطمئن و پایدار امری ضروری به نظر می‌رسد. برای درک بهتر این موضوع لازم است نگاهی به وضعیت حمل‌ونقل دریایی در دنیا انداخته شود و سهم محصولات شیمیایی در این بازار بزرگ موردبررسی قرار گیرد. بر اساس گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل بیش از ۸۰ درصد از تجارت دنیا از طریق دریا انجام می‌شود. حجم تجارت دریایی جهان در سال ۲۰۱۷ با حدود ۴ درصد افزایش به ۱۰.۷ میلیارد تن رسیده است که این رشد، سریع‌ترین رشد در ۵ سال گذشته بوده است اما درسال ۲۰۱۸ با رشد ۲.۷ درصدی به ۱۱ میلیارد تن رسیده است.
کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل، افزایش ۲.۶ درصدی حجم تجارت دریایی جهان برای سال ۲۰۱۹ و میانگین رشد ۳.۵ درصدی برای بازه ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴ را پیش‌بینی کرده است. بیشترین حجم تجارت بین آمریکا و چین است؛ لذا تنش تجاری بین این دو کشور، بزرگ‌ترین ریسک برای تجارت دریایی محسوب می‌شود که اثرات خود را در سال ۲۰۱۹ نشان داد. در بین قاره‌های جهان، قاره آسیا با اختلاف فاحش نسبت به بقیه قاره‌ها، بیشترین مقدار تجارت را به ثبت رسانده است؛ به‌طوری‌که ۴.۴ میلیارد تن صادرات (۴۱ درصد) و ۶.۵ میلیارد تن واردات (۶۱ درصد) در بنادر این قاره با محوریت کشورهای چین، ژاپن و کره جنوبی انجام شده است. قاره‌های اروپا و آمریکا نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
ناوگان دریایی کشورها
بر اساس آمار ژانویه ۲۰۱۸، پنج کشور اول دارای بیشترین تناژ ناوگان کشتیرانی، بیش از ۵۰ درصد ظرفیت دنیا را در اختیار داشتند که این کشورها عبارتند از یونان، ژاپن، چین، آلمان و کره جنوبی. در ژانویه ۲۰۱۹ کشورهای سنگاپور و هنگ‌کنگ با پشت سر گذاشتن آلمان و کره جنوبی به جایگاه‌های چهارم و پنجم رسیدند. بیشترین ثبت پرچم نیز در کشورهای پاناما، جزایر مارشال و لیبریا انجام شده است. درزمینه ساخت کشتی نیز سه کشور چین، کره‌جنوبی و ژاپن بیش از ۹۰ درصد کشتی‌های جهان را می‌سازند. همچنین اسقاط بیش از ۸۰ درصد کشتی‌های دنیا در بنگلادش، هند و پاکستان صورت می‌گیرد. ایران با در اختیار داشتن ۲۳۶ شناور و ظرفیت ۱۷.۹ میلیون تنی، ۰.۹۱ درصد از تجارت دنیا را در اختیار دارد و پس از کشورهای هلند، امارات و عربستان در جایگاه ۲۴ دنیا ایستاده است.
تجارت دریایی به تفکیک انواع محصولات
در سال ۲۰۱۸ حمل‌ونقل نفت و فرآورده‌های نفتی، LNG و محصولات شیمیایی ۲۹ درصد از کل تجارت دریایی جهان را به خود اختصاص داده است. از ۳.۲ میلیارد تن صادرات این محصولات، ۱.۹ میلیارد تن آن مربوط به صادرات نفت خام و ۱.۳ میلیارد تن مربوط به فرآورده‌های نفتی، محصولات شیمیایی و LNG است.
تجارت دریایی LNG و LPG در سال ۲۰۱۸ به ترتیب ۳۱۸ و ۳۷ میلیون تن و تجارت «محصولات شیمیایی و سایر فرآورده‌های نفتی» حدود ۸۹۳ میلیون تن ( تقریبا ۸ درصد از کل تجارت دریایی جهان و ۲۸ درصد از تجارت تانکرها) است. از دیگر نکات مهم نمودار فوق رشد چشمگیر تجارت LNG و LPG به ترتیب ۸.۹ و ۷.۸ درصد نسبت به سال ۲۰۱۷ و کاهش نرخ رشد تجارت نفت به ۰.۶ درصد است. علت این موضوع افزایش ظرفیت تولید LNG در کشورهای قطر، استرالیا و آمریکا و همچنین کاهش نرخ رشد واردات نفت چین، آمریکا و اروپاست، از طرف دیگر اختلال در فروش نفت ایران و ونزوئلا و کاهش تکلیفی صادرات اوپک نیز روی این موضوع تأثیرگذار بوده است.
بنابراین توجه به موضوع حمل‌ونقل دریایی به‌عنوان یکی از زنجیره‌های مهم فروش محصولات شیمیایی در کشور مغفول مانده است. اهمیت این موضوع ازآن‌جهت است که در دوران تحریم، درصورتی‌که زنجیره حمل‌ونقل دریایی کشور از کار بیفتد یا ظرفیت کافی برای صادرات نداشته باشد، توانایی تولید به‌شدت کاهش یافته و اثرات زیان‌باری به اقتصاد کشور تحمیل شود.
شهاب‌الدین کرمانشاهی- استاد دانشگاه
