بحران دریای خزر؛ تهدید جدی برای حمل و نقل، محیط زیست و تالاب های ایران
کاهش بی سابقه سطح آب دریای خزر، تهدیدی جدی برای حمل و نقل دریایی، محیط زیست و تالاب های ایران محسوب می شود.
کاهش بی سابقه سطح آب دریای خزر، تهدیدی جدی برای حمل و نقل دریایی، محیط زیست و تالاب های ایران محسوب می شود. این پدیده که ناشی از عوامل متعددی از جمله سدسازی های روسیه بر رودخانه ولگا و تغییرات اقلیمی است، منجر به کاهش عملکرد بنادر شمالی، تهدید تالاب های حیاتی مانند میانکاله و انزلی و تخریب اکوسیستم های دریایی شده است. تداوم این روند می تواند پیامدهای فاجعه باری برای منطقه در پی داشته باشد.
معاون وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران از بروز مشکلات جدی در حمل ونقل دریایی ایران به دلیل کاهش سطح آب دریای خزر خبر داده است. سعید رسولی، سرپرست سازمان بنادر و دریانوردی، در مصاحبه با خبرگزاری ایلنا اعلام کرد که کاهش سطح آب دریای خزر، به یک مسئله بحرانی در بنادر شمالی این دریا تبدیل شده و این بنادر نیازمند لایروبی های گسترده ای هستند. این وضعیت، تردد کشتی های بزرگ با بار سنگین را در دریای خزر با مشکل مواجه کرده است.
بر اساس آمارهای منتشر شده توسط سازمان بنادر و کشتیرانی، عملکرد کانتینری بنادر شمالی ایران در سال ۲۰۲۴ نسبت به سال قبل، با کاهش ۳۳ درصدی روبرو بوده است.
پیش از این، امید صدیقی، مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، در شهریور ماه سال گذشته نسبت به کاهش سطح آب دریای خزر و پیامدهای آن در سال های آتی هشدار داده بود. او ضمن اشاره به نوسانات طبیعی سطح آب این دریا در ۵۰۰ سال اخیر، از تشدید روند کاهشی از سال ۱۳۷۴ به بعد و ایجاد نگرانی های جدی خبر داد. صدیقی همچنین تاکید کرد که عقب نشینی آب دریا در مناطق شمالی، بنادر و تاسیسات ساحلی را با خطر مواجه کرده و در صورت ادامه این روند، تالاب های مهمی مانند میانکاله و خلیج گرگان به طور کامل خشک خواهند شد.
مهدی زارع، استاد زمین شناسی، دلیل اصلی کاهش سطح آب دریای خزر را به رودخانه ولگا نسبت داده است. به گفته او، رودخانه ولگا با تامین ۸۰ درصد از آب ورودی به دریای خزر، نقش اساسی در این مسئله دارد. زارع، ساخت سدهای متعدد بر روی رودخانه ولگا توسط روسیه را عامل اصلی کاهش آب دریای خزر در یک و نیم دهه اخیر می داند. وی همچنین به تاثیر جنگ روسیه و اوکراین بر این وضعیت اشاره کرده و اظهار داشت که روسیه برای تامین نیازهای خود در شرایط جنگی، به منابع انرژی داخلی از جمله انرژی آبی سدهای رودخانه ولگا متکی شده است.
این استاد زمین شناسی پیش بینی کرده است که در صورت ادامه روند فعلی، دریای خزر تا سال ۲۱۰۰ میلادی، ۲۵ تا ۵۰ درصد از مساحت خود را از دست خواهد داد. این امر، اکوسیستم های این دریا، از جمله زیستگاه ماهیان خاویاری و شیلات، را به شدت تحت تاثیر قرار داده و منجر به نابودی تالاب ها و کاهش تنوع زیستی و ظرفیت های کشتیرانی خواهد شد.
علاوه بر این، پژوهشگران دانشگاه تهران در تحقیقات خود هشدار داده اند که تالاب انزلی نیز به سرنوشتی مشابه دریاچه ارومیه دچار خواهد شد. بررسی تصاویر ماهواره ای و مدل های هیدرولوژی نشان می دهد که حدود ۸۰ درصد از مساحت این تالاب از دهه ۱۹۳۰ از بین رفته و ممکن است تا سال ۲۰۶۰ به طور کامل خشک شده یا به یک تالاب فصلی تبدیل شود. تالاب انزلی سال هاست که تحت تاثیر فاضلاب، رسوبات و کاهش سطح آب دریای خزر قرار گرفته و برخی تحقیقات نشان می دهد که تا پایان قرن جاری، این تالاب به طور کامل از بین خواهد رفت.
