بلاروس و بحرین در راه کریدور شمال جنوب

به گزارش تین نیوز به نقل از بازار، چیزی که به عنوان یک مسیر دور از ذهن اما نسبتا امیدوارکننده آغاز شد و به کریدور اصلی تنوع بخشی روسیه تبدیل شد، اکنون به یک روند داغ تبدیل شده است که همه کشورها مایل به پیوستن به آن هستند. به گفته رومن گولوچنکو، نخست وزیر بلاروس، همه چیز مربوط به کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) است که بلاروس می خواهد فعالانه تر در آن مشارکت داشته باشد. گلوچنکو در جریان نشست شورای بین دولتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) که ماه پیش برگزار شد، نظرات جالبی را به اشتراک گذاشت. به گفته وی، همه کشورهای عضو EAEU باید به طور فعال در پروژه INSTC در زمینه بازآرایی کریدورهای لجستیکی مشارکت داشته باشند.

به عبارت ساده، بلاروس همچنین می خواهد به تلاش روسیه برای بهره برداری از آسیای مرکزی و بازارهای اطراف آن، از جمله هند و امارات متحده عربی بپیوندد. این دیدگاه به دور از تعجب، نشان می دهد که بلاروس نیز گرمای تحریم ها را در روابط تجاری و اقتصادی خود احساس می کند. علاوه بر این، نشان می دهد که رویکرد روسیه به INSTC می تواند ساختارمندتر و سازمان دهی شده تر از حد انتظار باشد و نقش اروپا در این وضعیت را زیر سوال می برد.

مشکل زیرساخت

کشورها با این پرسش روبه رو می شوند که آیا ارزش پیوستن به INSTC را دارد؟ می توان گفت که هر تلاشی برای تنوع بخشیدن به تحریم ها می تواند ارزشمند باشد. به خصوص در مورد INSTC، با باز شدن بازارهای جدید و بهره برداری روسیه از بخشی از پتانسیل خود، به نظر می رسد مسیری آسفالت شده است که بلاروس نیز می تواند آن را دنبال کند. با این وجود، گلوچنگو با وجود درخواست صریح خود برای حضور قوی تر بلاروس در سراسر INSTC، خویشتنداری نشان داد. به گزارش خبرگزاری بلاروسی بلتا، وی گفت: «چشم انداز توسعه اقتصادهای ما به عملکرد خوب لجستیک و سازگاری آن با واقعیت های ژئوپلیتیک جدید بستگی دارد».

به ویژه، هنگام برشمردن چالش ها، او به زیرساخت های مشکل ساز، پراکنده یا گمشده در امتداد INSTC اشاره کرد که در حال حاضر موضوع توسعه محوری در کریدور را مطرح می کند. او گفت: «ما باید به مشکل کمبود زیرساخت ها رسیدگی کنیم». به باور او ایده زیربنایی همکاری و سرمایه گذاری نزدیک تر در کشورهای عضو EAEU و چارچوب BRICS است، زیرا هند به تدریج برای INSTC حیاتی می شود. وی ادامه داد: به عنوان مثال، بانک توسعه جدید که در چارچوب بریکس تأسیس شده است می تواند برخی از تحولات را ساده کند.

حضور کشورهای بیشتر

EAEU و BRICS دو نهاد متفاوت هستند که برای INSTC بیشتر مرتبط می شوند. بریکس به سریع ترین اقتصادهای نوظهور جهان اشاره دارد و شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی می شود. این واقعیت که روسیه، هند و چین شرکای نزدیک در این سازمان هستند، مشارکت بالقوه بانک توسعه جدید را که Glovchengo در INSTC ذکر کرده است، برجسته می کند. از این گذشته، روسیه شریک تجاری خوبی برای هند و چین است. تنها دلیلی که BRICS در INSTC شرکت نخواهد کرد، تردید چین برای به خطر انداختن طرح کمربند و جاده خود با دادن فضای بیشتر به هند برای رشد و نفوذ در منطقه است.

از سوی دیگر، EAEU متشکل از ارمنستان، بلاروس، روسیه، قرقیزستان و قزاقستان است. کشورهای EAEU یا قبلاً درگیر بودند یا قصد دارند در INSTC شرکت کنند. اتحادیه خود فعالانه از توسعه کریدور حمایت و در سرمایه گذاری پروژه های جدید نقش ایفا می کند. آخرین نمونه پروژه لجستیک ریلی اوراسیا Agroexpress است که هدف EAEU گسترش آن به خارج از مرزهای خود و شامل ایران، امارات متحده عربی، هند و ترکمنستان است.

در نتیجه، مشاهده می شود که روسیه و شرکای آن به تدریج کنترل تجاری منطقه آسیای مرکزی و بازارهای اطراف را به دست می آورند و برنامه هایی برای امکان سرمایه گذاری بیشتر دارند.

اروپا چه می کند؟

پس از جنگ اوکراین و تحریم های متوالی غرب، آسیای مرکزی به منطقه بسیار مرتبط تری برای اقتصاد اروپا تبدیل شده است. به ویژه هنگامی که صحبت از منابع طبیعی و محصولات کشاورزی می شود، کشورهایی مانند قزاقستان و ازبکستان اهمیت فزاینده ای پیدا می کنند. شرکت های دخیل در تدارکات ریلی تاکید می کنند که آسیای مرکزی یک بازار جدید و نسبتا بکر است که می تواند به صنعت و اقتصاد اروپا کمک کند تا وابستگی خود را به روسیه و چین کاهش دهد.

پس سوال این است که آیا اروپا در حال بررسی این پتانسیل است؟ چند ماه پیش، بانک توسعه اوراسیا، نهاد مالی بین المللی به رهبری روسیه و سایر کشورهای عضو EAEU، اعلام کرد که INSTC می تواند به راحتی ارتباطات بین اروپای شمال شرقی و جنوب آسیا را توسعه دهد و زنجیره های حمل ونقل و لجستیک جدیدی را در این امتداد ایجاد کند.

چند روز بعد، بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) مطالعه ای را برای بررسی بهترین ارتباطات ممکن بین کشورهای آسیای مرکزی و شبکه TEN-T اروپایی آغاز کرد. این مطالعه تا تابستان ۲۰۲۳ تحت بودجه کمیسیون اتحادیه اروپا ادامه خواهد داشت و هدف آن شناسایی جایگزین های بهینه برای مسیر راه آهن شمالی از طریق روسیه است. با این حال، این مطالعه عمدتا بر کریدور میانی متمرکز است، نه محور شمال-جنوب. برای اروپا این منطقی است زیرا اگر می خواهد از طریق INSTC استفاده کند، عبور از ایران اجتناب ناپذیر است. با این حال، ایران از سوی اتحادیه اروپا نیز تحریم شده و بنابراین، تجارت و دیگر امکانات تجاری محدود است.

در نتیجه، بازار  حمل و نقل آسیای مرکزی در حال حاضر تحت تسلط روسیه و سایر شرکا است. اتحادیه اروپا باید از این نظر محتاط باشد و شاید سریع تر در تصمیم گیری های مربوط به سرمایه گذاری و مشارکت در منطقه باشد. به این دلیل است که نباید فرصت های اقتصادی مهمی را که در آنجا به وجود می آیند از دست بدهد.

شاید در مورد ایران نیز امکانات محدود باشد، با این حال، بازارهای باقی مانده در آسیای مرکزی و قفقاز می توانند به تنوع روابط تجاری این کشور کمک کنند.

بحرین متقاضی جدید

اخیرا بحرین یادداشت تفاهمی با ترکمنستان امضا کرد تا بخشی از کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب شود. راه آهن ترکمنستان و وزارت حمل و نقل و مخابرات بحرین توافق کردند که دو کشور را از طریق راه آهن از طریق ایران به یکدیگر متصل کنند. با توجه به جزیره ای بودن بحرین، ابتدا کالا با کشتی به سواحل جنوبی ایران منتقل و از آنجا محموله با ریل به ترکمنستان منتقل می شود، به همین دلیل تفاهم نامه هایی برای همکاری در حمل و نقل دریایی و ریلی امضا شد. این تفاهم نامه پس از دیدار حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین و سردار بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان، به امضا رسید.

لازم به یادآوری است که بردی محمداف روز پنجشنبه ۲۲ فوریه از بحرین بازدید کرد. در این سفر دو کشور تفاهم نامه های مختلف همکاری امضا کردند. برخی از این موارد حول محور ارتباطات هوایی، حمل و نقل دریایی و ریلی و همکاری بین بانک دولتی امور اقتصادی خارجی ترکمنستان و بانک توسعه بحرین است. پایه های همه این توافق ها در سال ۲۰۱۹ زمانی که پادشاه بحرین از ترکمنستان بازدید کرد، گذاشته شد. در آن زمان، طرفین در مورد توسعه بالقوه روابط بین دو کشور از جمله تجارت و حمل و نقل گفتگو کردند.

نیاز به سرمایه گذاری

با کمال تعجب، علی رغم اینکه کریدور شمال-جنوب «پتانسیل بزرگی دارد»، سرمایه گذاری های پیشنهادی با سرمایه گذاری هایی که کشورهای درگیر انجام می دهند هماهنگ شده است. به عنوان مثال، بانک توسعه اوراسیا خط راه آهن رشت-آستارا را به عنوان یک حلقه مفقود حیاتی برای توسعه شعبه غربی INSTC از طریق آذربایجان شناسایی کرد. همزمان، نمایندگان روسیه، ایران و آذربایجان در حال نهایی کردن بررسی کلی این پروژه هستند که در سال ۲۰۲۳ تکمیل خواهد شد. به ویژه، هفته گذشته یک کارگروه روسی-ایرانی به این نتیجه رسیدند که سرمایه گذاری روسیه در خط ریلی تقریباً رسمی بوده و تنها بخشی نهایی است.

سایر سرمایه گذاری های مرتبطی که این بانک شناسایی کرده و می تواند در آینده قریب الوقوع مورد توجه قرار گیرد، مربوط به ساخت دومین مسیر اصلی و برق رسانی خطوط راه آهن در آذربایجان، ایران، قزاقستان و ترکمنستان و احداث جاده های فرعی اطراف شهرها، ارتقای آبراه ها و کانال های داخلی و توسعه پایانه های کانتینری و کالای عمومی در بنادر خزر، نوسازی گذرگاه های مرزی و احداث مراکز لجستیکی و تأسیسات خدماتی کنار جاده ای است.

در مورد مراکز لجستیکی که در بالا ذکر شد، پیشرفت هایی صورت گرفته است. برای مثال، به عنوان بخشی از تکمیل خط رشت-آستارا، روس ها قصد دارند یک هاب لجستیکی در آستارا در مرز ایران و آذربایجان بسازند. از سوی دیگر، همین امر می تواند در مورد سرخس واقع در شعبه شرقی INSTC که نقطه ورود ترکمنستان و ایران است نیز صدق کند. در بقیه موارد، به نظر می رسد مسیرهای اضافی و برق رسانی اولویت اصلی بوده و نوسازی گذرگاه های مرزی و ساخت پ ایانه های کانتینری و باری در بنادر کاسپین در پی آن است.

بانک توسعه اوراسیا به این نتیجه رسید که ترانزیت شعبه غربی کریدور از طریق آذربایجان و ایران بزرگترین سرمایه گذاری (۶۹ درصد) را دریافت خواهد کرد که مسیر شرقی و مسیر ترانس خزر به ترتیب ۱۲ درصد و ۱۹ درصد است.