غربت قطار در بنادر
مشکلات و کمبودهای شبکه ریلی بنادر به حدی است که صدای اعتراض وزیر راه و شهرسازی به‌عنوان متولی توسعه این بخش نیز بلند شده است.
مشکلات و کمبودهای شبکه ریلی بنادر به حدی است که صدای اعتراض وزیر راه و شهرسازی به‌عنوان متولی توسعه این بخش نیز بلند شده است.
به گزارش روزنامه گجسترش تجارت، عباس آخوندی در هفته‌های گذشته با انتقاد از توسعه‌نیافتگی شبکه ریلی در بندر شهیدرجایی به‌عنوان مهم‌ترین بندر تجاری کشور، از لزوم راه‌اندازی معاونت توسعه ریلی در سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان مسئول توسعه بنادر سخن گفت. به نظر می‌رسد وزیر راه و شهرسازی با بیان این سخن، بخشی از بار این عقب‌ماندگی ریلی را بر دوش سازمان بنادر و دریانوردی انداخت. درحالی که این سازمان زیرمجموعه وزارت راه و شهرسازی است. بنابراین به درستی معلوم نیست که چه کسی باید پاسخگوی این عقب‌ماندگی باشد؟!
دلیل این عقب‌ماندگی هرچه باشد، مهم آن است که کمبودهای ریلی در بنادر به‌عنوان مهم‌ترین نقاط ورود و خروج کالا به کشور، از قدرت رقابت حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی کشور کاسته و به‌طور غیرمستقیم، با توسعه حمل جاده‌ای بار، خسارت‌هایی را به اقتصاد کشور وارد کرده است.
به گزارش گسترش‌تجارت، با توجه به نقش مهم بنادر در زنجیره تجارت، فعال و مطلوب بودن چرخه حمل‌ونقل در شهرهای دریایی کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این بین، تاکید ویژه برنامه‌های توسعه کشورمان بر توسعه حمل‌ونقل ریلی بار از یک‌سو و جایگاه مهم بنادر در ورود و خروج کالا به کشور از سوی دیگر، نشان‌دهنده اهمیت توسعه ریلی در بنادر است. اگرچه ایران با داشتن بیش از ۲ هزار کیلومتر مرز آبی، کشوری دریایی به شمار می‌رود، بنا به گفته کارشناسان و براساس اعتراف مسئولان، بنادر ایران هنوز کمبودهای زیرساختی فراوانی دارد و مشکلات در زمینه حمل‌ونقل ریلی نیز مشهود است.
به‌عنوان نمونه بندر شهیدرجایی به‌عنوان مهم‌ترین بندر تجاری کشور، باوجود چشم‌اندازی که برای آن در نقشه توسعه کشور در نظر گرفته‌شده، هنوز وضعیت چندان مطلوبی ازنظر حمل‌ونقل ریلی ندارد. این بندر با بیش از ۲ هزار هکتار وسعت که سالانه بیش از ۸۰ میلیون تن کالا در آن جابه‌جا می‌شود، درحال‌حاضر یک شبکه ریلی کوچک دارد که با در نظر گرفتن ریل جرثقیل‌ها طول آن به حدود ۵۵ کیلومتر می‌رسد. آن‌طور که مدیرکل راه‌آهن استان هرمزگان می‌گوید با تلاش‌های دولت یازدهم، سهم این بندر از مجموع عملیات حمل‌ونقل ریلی بنادر کشور به حدود ۲۲ درصد رسیده است.
محمد پورفخری گفت: در چند سال گذشته و با بهبود وضعیت ریلی بندر شهید رجایی و راه‌اندازی پایانه ریلی- کانتینری در این بندر، حمل کالاها به‌ویژه مواد معدنی با راه‌آهن رشد داشته است. او معتقد است تکمیل شبکه خطوط ریلی، افزایش امکانات ریلی در محوطه‌های بندری، رفع نقاط تلاقی مسیرهای رفت‌وآمد ریل و جاده در بنادر و ایجاد سیاست‌های تشویقی برای صاحبان کالا ازجمله مواردی است که می‌تواند توسعه جابه‌جایی کالا با استفاده از شبکه ریلی را به‌دنبال داشته باشد. باهدف بهبود وضعیت ریلی بندر شهیدرجایی، دومین خط ریلی پایانه ریلی- کانتینری این بندر خرداد امسال، پس از ۳۰ سال، تعمیر و نوسازی و وارد چرخه بهره‌برداری شد. این خط ریلی که حدود ۲/۶کیلومتر طول دارد، امکان تخلیه و بارگیری کالا از واگن به انبار و از کشتی به واگن را ایجاد کرده است.
توسعه ریلی رضایت‌بخش نیست
اگرچه برخی اقدامات در چند سال گذشته، وضعیت حمل‌ونقل ریلی در مهم‌ترین بندر تجاری کشور را بهبود بخشیده اما آن‌طور که یکی از اعضای هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بندرعباس می‌گوید، هنوز حمل‌ونقل ریلی، سهم کمی از جابه‌جایی کالا در این بندر دارد.
محمدرضا صفا با بیان اینکه حمل‌ونقل ریلی در بیشتر بنادر کشور مورد بی‌توجهی قرار گرفته است، به «گسترش‌تجارت» گفت: شبکه ریلی موجود در بنادر جنوبی به‌ویژه بندر شهیدرجایی به‌دلیل فرسودگی شبکه و زیرساخت‌ها نمی‌تواند نقش چندان موثری در جابه‌جایی کالا و تحقق اهداف مدنظر برنامه‌های توسعه داشته باشد. صفا قدیمی بودن زیرساخت‌ها را از مهم‌ترین مشکلات فعلی راه‌آهن در بنادر جنوبی دانست و افزود: حل مشکلات این بخش، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان به‌ویژه در بخش زیرساخت‌هاست.
این فعال حوزه بازرگانی با اشاره به اینکه به دلیل نبود حمل‌ونقل ریلی توسعه‌یافته، درحال‌حاضر بیش از ۹۵ درصد حمل کالا در بندر شهیدرجایی با کامیون انجام می‌شود، ادامه داد: اگرچه دولت یازدهم تاکید بسیاری بر توسعه حمل‌ونقل ریلی در بنادر و ریل‌پایه شدن حمل‌ونقل آنها داشت، اما هنوز گام قابل‌توجهی در این زمینه برداشته نشده است و هنوز نیازمند اقدامات ریلی گسترده در بندر شهیدرجایی هستیم. صفا یادآوری کرد: با توجه به تداوم مشکلات گذشته و اینکه حمل‌ونقل ریلی بنادر کشور رشد نکرده، همچنان اولویت حمل کالا در بنادر کشور با کامیون است که این مسئله، ما را از اهداف برنامه‌های ریلی دور می‌کند.
توسعه شبکه ریل- بندر در دستور کار دولت
آنچه به‌عنوان مشکلات حمل‌ونقل ریلی بنادر به‌ویژه بندر شهیدرجایی از سوی کارشناسان مطرح می‌شود، از سوی مسئولان این حوزه نیز تایید می‌شود و به همین دلیل، راهکارهایی از سوی آنها در این زمینه ارائه می‌شود؛ هرچند تاکنون طرح‌های زیادی ارائه شده، اما به مرحله عمل نرسیده است.
محمد سعیدنژاد، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی در دولت یازدهم در هفته‌های اخیر و پیش از اینکه جای خود را به رامین راستاد دهد، در نشستی با مدیران راه‌آهن و بخش خصوصی کشور، با تاکید بر لزوم گسترش خطوط ریلی در همه بنادر کشور و افزایش حمل ریلی بار اظهار کرد: با توجه به توسعه عملیاتی بنادر، ضریب پاسخگویی حمل‌ونقل جاده‌ای برای جابه‌جایی کالا در حال کاهش است. از سوی دیگر در صورت افزایش نیافتن سهم حمل‌ونقل ریلی در بنادر، از نظر حجم تردد کامیون درون بنادر با مشکلات متعددی مانند ترافیک، آلودگی و مشکلات زیرساختی روبه‌رو خواهیم شد؛ بنابراین باید سهم ریل از حمل‌ونقل بنادر را افزایش دهیم.
او در این زمینه رویکرد «ریل- بندر» را ضرورتی برای بنادر دانست و ابراز امیدواری کرد با همکاری بنادر و راه‌آهن بتوان سهم ریل را از حمل‌ونقل بار درون بندرها افزایش داد چراکه در بحث توسعه بندرها ایران، توسعه حمل‌ونقل ریلی می‌تواند تبدیل به یک گلوگاه شود.
مدیرعامل پیشین راه‌آهن با اشاره به ریل‌پسند بودن برخی بارها مانند بارهای فله گفت: حمل‌ونقل دریایی در جهان به سمت کانتینری شدن پیش می‌رود و ما نیز باید براساس این نوع تحولات به سمتی برویم که سهم راه‌آهن را در بخش کانتینری افزایش دهیم. وی با بیان اینکه در حمل‌ونقل کشور همواره اولویت با راه‌آهن است، تاکید کرد: باید سهم راه‌آهن در حمل‌ونقل بنادر شمالی و جنوبی تقویت شود.
به گفته سعیدنژاد، تکمیل شبکه خطوط ریلی کشور، افزایش امکانات ریلی در محوطه‌های بندری، برطرف کردن نقاط تلاقی مسیرهای رفت و آمد ریل و جاده در بنادر و ایجاد سیاست‌های تشویقی برای صاحبان کالا ازجمله مواردی است که باید برای توسعه جابه‌جایی کالا با راه‌آهن در دستور کار قرار گیرد.
راهکار وزیر راه و شهرسازی برای مشکلات موجود
آنچه مسئولان و کارشناسان درباره کمبودهای ریلی بنادر کشور می‌گویند، عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی نیز تایید و از کم‌کاری در این زمینه انتقاد می‌کند. او در چند روزها گذشته و در آیین روز دریانورد با تاکید بر لزوم توسعه ترانزیت ریل‌محور با تقویت شبکه ریلی بنادر گفت: درباره ترانزیت در ایران حرف زیاد زده می‌شود، اما اگر این حرف را یک گام عملیاتی جلو ببریم باید شبکه‌ای داشته باشیم که یک‌سر آن دریا و ریل باشد و یک‌سر آن سایر نقاط دنیا؛ اما پرسش این است که چقدر ریل در سازمان بنادر و دریانوردی نفوذ کرده است؟
وی با بیان اینکه درحال‌حاضر فقط یک نقطه بارگیری ریلی کالا در بندر شهید رجایی داریم، بیان کرد: باید شبکه ریلی مانند شبکه جاده‌ای به اسکله‌ها بیاید تا بتوانیم امکان تخلیه و بارگیری مستقیم کالا از کشتی به ریل و از ریل به کشتی را داشته باشیم. وزیر راه و شهرسازی می‌گوید؛ برای تقویت شبکه ریلی بنادر، راه‌اندازی معاونت ریلی را در سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان متولی توسعه بنادر، در دستور کار دارد.
نگاهی به وضعیت راه‌آهن در بنادر جنوبی
بندر شهید باهنر در مرکز هرمزگان، مهم‌ترین بندر این استان پس از بندر شهیدرجایی است که هم کاربری مسافری و هم کالا دارد، اما هنوز راه‌آهن در این بندر فعال نیست. بندرلنگه به‌عنوان یکی دیگر از بنادر مهم استان هرمزگان ازنظر حمل‌ونقل ریلی با مشکل روبه‌رو است. اگرچه خط‌آهن به این بندر رسیده، اما پایانه بندری هنوز به حمل‌ونقل ریلی متصل نیست که این مسئله، مشکلاتی را در حمل کالا در این بندر ایجاد کرده است.
استان بوشهر
بندر بوشهر یکی از مهم‌ترین بنادر استان بوشهر است که ازنظر وضعیت حمل‌ونقل ریلی اوضاع مناسبی ندارد در حالی که با توجه به‌قرار داشتن این بندر در مرکز خلیج‌فارس، شبکه ریلی می‌تواند بخش زیادی از نیازهای حمل کالاهای وارداتی یا صادراتی از بنادر منطقه را برطرف کند. در چند سال گذشته بحث اتصال ریلی بوشهر به شبکه ریلی از راه اتصال به راه‌آهن شیراز مطرح شده است. این اتصال کوتاه‌ترین مسیر جنوب به شمال و کشورهای آسیای‌میانه را فراهم خواهد کرد.
استان خوزستان
بندر امام‌خمینی، خرمشهر، ماهشهر و آبادان، مهم‌ترین بنادر استان خوزستان هستند که مشکلات حمل ریلی در این بنادر مشهود است. بندر امام‌خمینی مهم‌ترین بندر کشور بعد از بندر شهیدرجایی است که وسعت بیشتری نسبت به این بندر و ظرفیت پذیرش حدود ۴۰ میلیون تن کالا در سال را دارد. این بندر در ۱۰۰ کیلومتری اهواز، یک شبکه ریلی داخلی ۱۲۰ کیلومتری دارد اما با توجه به وسعت و اهمیت این بندر، توسعه پایانه‌های ریلی در دستور کار آن است.
بندر آبادان از دیگر بنادر فعال استان خوزستان است که هنوز شبکه ریلی در آن فعال نیست. این مسئله امور حمل‌ونقل و جابه‌جایی کالا در این بندر را با مشکل روبه‌رو کرده است. بندر خرمشهر دیگر بندر استان خوزستان است که اگرچه به خط‌آهن سراسری متصل است، اما از مشکلاتی مانند فرسودگی ریلی رنج می‌برد. برای کاهش مشکلات، ساخت پایانه ریلی اختصاصی در بندر خرمشهر به‌تازگی کلید خورده است.
از سوی دیگر با توجه به نبود اتصال ریلی ایران به عراق و اهمیت وجود این اتصال چه در بخش مسافری، چه باری، مدتی است مسئله اتصال ریلی خرمشهر از مرز شلمچه با عراق در دستور کار قرارگرفته اما هنوز وارد مرحله اجرانشده است. بندر ماهشهر یکی دیگر از بنادر مهم خوزستان است که پیش از انقلاب به شبکه سراسری ریلی متصل و جزو نخستین بنادری است که صاحب راه‌آهن شده است. همین مسئله بار فرسودگی را به دوش راه‌آهن این بندر گذاشته است. درحال‌حاضر اتصال ریلی این بندر به مسیر ریلی بندر امام‌ـ اهواز در دستور کار است.
استان سیستان و بلوچستان
بندر شهید بهشتی در چابهار به دلیل اتصال به آب‌های عمان و به‌عنوان تنها بندر کشور که به آب‌های اقیانوسی راه دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و مهم‌ترین بندر استان سیستان و بلوچستان به شمار می‌رود. این بندر اگرچه درحال‌حاضر به شبکه ریلی کشور متصل است اما هنوز به بسیاری از شهرهای کشور اتصال مستقیم ندارد و اتصال آن به زاهدان، مشهد و ایرانشهر از مهم‌ترین برنامه‌های توسعه ریلی این بندر و در دست ساخت است.
