سهم راه‌آهن از بار تنها 6.5 درصد
مرکز پژوهش های مجلس با توجه به سهم ناچیز راه آهن از حمل بار در ایران چالش ها و دلایل آن را بررسی کرد.
مرکز پژوهش های مجلس با توجه به سهم ناچیز راه آهن از حمل بار در ایران چالش ها و دلایل آن را بررسی کرد.
براساس این گزارش تنها ۵/ ۶ درصد از کل بار جابه جا شده در سال ۹۴ به حمل از طریق راه آهن اختصاص دارد و مابقی آن از طریق جاده انجام شده است. این گزارش بر ضرورت توجه به حمل بار از طریق ریل تاکید می‌کند و می‌افزاید: ورود حمل‌ونقل جاده‌ای به بازار حمل با متوسط بیش از ۶۰۰ کیلومتر حکایت از آن دارد که عدم حضور تاثیرگذار حمل‌ونقل ریلی در جابه‌جایی بالا در مسافت‌های بالا، میدان را برای حمل و نقل عمومی جاده‌ای، خالی گذاشته است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی کارشناسی که آذرماه امسال منتشر شده است به بررسی حمل‌ونقل عمومی بار در جاده‌های کشور طی سال‌های ۹۴ – ۹۳ پرداخته است. براساس این گزارش:
- کل بار جابه‌جا شده در کشور در سال ۱۳۹۴ معادل ۶/ ۵۴۳ میلیون تن بوده که ۵/ ۹۳ درصد آن از طریق جاده‌ها و ۵/ ۶ درصد آن از طریق راه‌آهن حمل شده‌اند.
- کالاهای حمل شده در حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای در سال ۱۳۹۴ معادل ۵۰۸ میلیون تن بوده که ۳۶۰ میلیون تن یا ۹/ ۷۰ درصد آن حمل با بارنامه بوده است.
به‌طوری که ملاحظه می‌شود نزدیک به ۳۰ درصد از کالاهای قابل جابه‌جایی در حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای کشور بدون بارنامه و از طریق بنگاه‌های باربری، خارج از پایانه‌های کالای سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور، جابه‌جا می‌شوند.
- در سال ۱۳۹۴ سهم بخش‌خصوصی در جابه‌جایی کالا در جاده‌های کشور معادل ۹۲ درصد و سهم بخش تعاونی معادل ۸ درصد بوده و بخش دولتی سهم ناچیزی در این جابه‌جایی در این سال داشته است.
- متوسط مسافت طی شده در هر سفر در انواع کامیون‌ها در سال ۱۳۹۴ معادل ۴۹۹ کیلومتر بوده که این متوسط مسافت در سفرهای استانی معادل ۱۴۱ کیلومتر و در سفرهای برون‌استانی معادل ۶۴۳ کیلومتر بوده است.
ورود حمل‌ونقل جاده‌ای به بازار حمل با متوسط بیش از ۶۰۰ کیلومتر حکایت از آن دارد که عدم حضور تاثیرگذار حمل‌ونقل ریلی در جابه‌جایی کالا در مسافت‌های بالا، میدان را برای حمل و نقل عمومی جاده‌ای، خالی گذاشته است.
- جابه‌جایی ۵۰۸ میلیون تن کالا در حمل‌ونقل جاده‌ای در سال ۱۳۹۴ با ۳۵۳هزارو ۴۱۷ دستگاه انواع کامیون‌ها انجام شده که ۹/ ۶۰ درصد آن بارگیری ثابت و ۱/ ۳۹ درصد آن بارگیری‌های غیرثابت بوده است.
- با سهمی که تعداد بارگیری‌های ثابت از کل ناوگان عمومی باری جاده‌ای کشور داشته‌اند ملاحظه می‌شود که این ناوگان بیشتر برای حمل در مسافت‌های کوتاه و متوسط تدارک شده تا حمل کالا در مسافت‌های بلند.
- متوسط طول عمر ناوگان عمومی باری جاده‌ای کشور در سال ۱۳۹۴ معادل ۱/ ۱۶ سال بوده که این امر با توجه به اینکه همین متوسط طول عمر در کشورهای اروپایی تا ۵ سال است از طول عمر بالا و فرسودگی ناوگان عمومی حمل‌ونقل جاده‌ای در این سال حکایت دارد.
- نباید فراموش کرد که بالا بودن متوسط طول عمر، مصرف بیشتر سوخت، خطر تصادف در جاده‌ها و ایمن نبودن حمل‌ونقل جاده‌ای را به دنبال دارد.
- نگاهی به وضعیت مالکیت در ناوگان عمومی باری حمل‌ونقل جاده‌ای حکایت از آن دارد که در سال ۱۳۹۴ معادل ۲/ ۸۲ درصد کامیون‌ها، ملکی راننده (خودمالکی) بوده تنها ۲/ ۴ درصد آن ملکی شرکت یا موسسه، باربری جاده‌ای و بقیه هم ملکی شراکتی یا ملکی شخص دیگر بوده است.
- وجود سهم بالای خودمالکی در ناوگان حمل و نقل عمومی جاده‌ای و سهم ناچیز شرکت‌ها و موسسات باربری از وجود مشکلات در ایجاد شرکت‌های مسوولیت‌پذیر و شناسنامه‌دار در حمل و نقل عمومی جاده‌ای کشور حکایت دارد.
- تعداد سفر انواع کامیون‌های حامل کالا در کشور، در مجموع، ۲۵ میلیون و ۷۸۴ هزار سفر بوده که ۲۸ درصد آن مربوط به سفرهای درون‌استانی و ۷۲ درصد آن مربوط به سفرهای برون‌استانی بوده است.
- با توجه به اینکه سفرهای انجام شده در سال ۱۳۹۴ از طریق ۳۵۳هزار و ۴۱۷ دستگاه انواع کامیون‌های موجود انجام شده است متوسط سفر هر یک از انواع کامیون‌های در حال بهره‌برداری در این سال به ۷۳ سفر در سال می‌رسد. در سال ۱۳۹۳ هم متوسط تعداد این سفرها معادل ۶۵ سفر در سال برای انواع کامیون‌های در دست بهره‌برداری در این سال بوده است. به‌طوری که ملاحظه می‌شود در طول ۳۶۵ روز از سال به‌طور متوسط تنها ۷۳ سفر با انواع کامیون صورت گرفته که با عملکرد مورد انتظار کامیون که می‌تواند بیش از ۲۰۰ سفر در سال باشد بسیار فاصله دارد.
- متوسط ۷۳ سفر در طول سال، از خواب بیش از حد انتظار کامیون در طول سال و پایین‌بودن کارآیی آن حکایت دارد.
- از عوامل موثر در خواب بیش از اندازه کامیون در طول سال می‌توان به بالا بودن سهم خودمالکی در ناوگان و طول عمر بالا و فرسودگی کامیون‌های دردست بهره‌برداری اشاره کرد که خروج از این وضعیت تامین بستر ایجاد شرکت‌های شناسنامه‌دار و نوسازی ناوگان و روزآمد کردن آن را طلب می‌کند.
نتیجه‌گیری
مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش نتیجه‌گیری می‌کند که:
- در سال ۱۳۹۴ معادل ۵/ ۹۳ درصد از کالاهای قابل جابه‌جایی در کشور از طریق جاده‌ها جابه‌جا شده‌اند.
- از مجموع کالاهای جابه‌جا شده در جاده‌های کشور در سال ۱۳۹۴ معادل ۹/ ۷۰ درصد آن با بارنامه و ۱/ ۲۹ درصد آن بدون بارنامه حمل شده است که این امر از حمل‌ونقل نزدیک به ۳۰ درصد از کالاها، خارج از پایانه‌های کالاهای سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در این سال حکایت دارد.
- از مجموع کالاهای جابه‌جا شده در حمل‌ونقل جاده‌ای در سال ۱۳۹۴، سهم بخش خصوصی در این جابه‌جایی معادل ۹۲ درصد و سهم بخش تعاونی معادل ۸درصد بوده است.
سهم بخش دولتی در این سال در جابه‌جایی کالا ناچیز گزارش شده است.
- از کل کالاهای حمل شده از طریق جاده در سال ۱۳۹۴ معادل ۲۸ درصد آن جابه‌جایی درون‌استانی و ۷۲ درصد آن جابه‌جایی برون استانی بوده است.
در همین رابطه متوسط مسافت طی شده کالا در هر سفر استانی معادل ۱۴۱ کیلومتر و در سفر برون استانی معادل ۶۴۳ کیلومتر بوده است. طول سفر ۶۴۳ کیلومتری کالا در سفر برون‌استانی وقتی معنادار است که بدانیم متوسط مسافت طی شده کالا در حمل‌ونقل ریلی در این سال معادل ۶۰۰ کیلومتر بوده است.
- از مجموع کامیون‌های در دست بهره‌برداری در سال ۱۳۹۴ معادل ۹/ ۶۰درصد آنها، بارگیر ثابت و ۱/ ۳۹ درصد آن بارگیر غیرثابت بوده که این امر حکایت از آن دارد که ناوگان عمومی حمل‌ونقل جاده‌ای بیشتر برای طی مسافت‌های کوتاه و متوسط تدارک شده در صورتی که از این ناوگان در مسافت‌های بلند تا ۶۴۳ کیلومتر هم استفاده شده است.
- متوسط طول عمر ناوگان عمومی حمل‌ونقل جاده‌ای بار در سال ۱۳۹۴ معادل ۱۱/ ۱۶ درصد گزارش شده در صورتی که این متوسط طول عمر درکشورهای اروپایی تا ۵ سال و در جهان تا ۱۰ سال برآورد شده است. به‌طوری که ملاحظه می‌شود طول عمر بالای ناوگان باری جاده‌ای در کشور از فرسوده بودن این ناوگان حکایت دارد که باید بازسازی و نوسازی این ناوگان تسریع شود.
- بررسی وضعیت ناوگان در دست بهره‌برداری از نظر مالکیت، نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۴ معادل ۲/ ۸۲ درصد این ناوگان، ملکی راننده، ۲/ ۴ درصد آن ملکی شرکت یا موسسه باری و بقیه ملکی شراکتی یا ملکی شخص دیگر بوده که این امر از ناچیز بودن سهم شرکت‌ها یا موسسات حمل‌و‌نقلی و نقش غالب خودمالکی در تدارک ناوگان حکایت دارد. ناچیز بودن سهم شرکت‌ها و موسسات حمل‌ونقل در مالکیت ناوگان به معنای نبود زمینه فعالیت شرکت‌ها و موسسات شناسنامه‌دار در حمل‌ونقل جاده‌ای کالا و تن دادن به نارسایی‌ها، مشکلات و بی‌نظمی در این عرصه است.
- از مجموع سفر انواع کامیون‌ها در حمل کالا در جاده‌های کشور در سال ۱۳۹۴ معادل ۲۸ درصد آن مربوط به سفرهای استانی و ۷۲ درصد آن مربوط به سفرهای برون‌استانی بوده است.
- با توجه به کل سفرهای انجام شده با انواع کامیون‌ها در سال ۱۳۹۴ متوسط تعداد سفر هر یک از انواع کامیون‌ها در این سال معادل ۷۳ سفر بوده که این امر از کارآیی پایین ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کالا در این سال حکایت دارد.
پاورقی
۱- آمار و اطلاعات موجود در گزارش حاضر، مربوط به سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ بوده و نظر به عدم قطعیت آمار سال‌های بعد تا تاریخ تهیه گزارش که به تایید مرجع ذی‌ربط رسیده باشد، آمار مذکور به‌عنوان آخرین آمار در دسترس مورد استفاده و تحلیل قرار گرفته است.
