◄ اما و اگرهای تامین مالی پروژه‌های ریلی لیزینگ ریلی، چرا و چگونه؟
حال با توجه به اینکه ایران در توسعه حمل‌ونقل ریلی در جایگاه قابل توجهی نیست و ملزومات این صنعت، اغلب قدیمی هستند بدون کمک بخش خصوصی در کنار امکان فاینانس خارجی و انتقال تکنولوژی به کشور، تعامل مثبت سیاسی با کشورهایی که برای همکاری در این حوزه اقدام می‌کنند، استفاده از کمک مالی دولت، استفاده از منابع لیزینگی‌ای همچون صندوق توسعه ملی، امکان رشد سریع‌تر آن وجود ندارد.
زهرا ایرانشاهی
با وجود خبرهای خوشی که در طول سال‌های گذشته در مورد پیشرفت پروژه‌های ریلی شنیدیم، از سرنوشت برخی از پروژه‌ها اطلاعی در دست نیست یا اینکه روند برخی به کندی صورت می‌گیرد. پروژه‌های مربوط به برقی‌سازی قطارهای مسافری که از دهه 80 شمسی بحث آنها مطرح شده، از همین جنس است.
به گزارش تین‌نیوز، اما تجربه کشورهای توسعه‌یافته چیزی غیر از این است. آنها سال‌ها قبل به ضرورت توسعه حمل‌ونقل ریلی پی بردند و به سرعت هم در توسعه این بخش به توفیقات چشم‌گیری دست یافتند. شاید تلاش برای ایجاد هم‌فکری و هم‌افزایی با حل کردن نقاط افتراق و اختلاف، سنگ‌بنای اولیه شروع تعامل مسئولان و بخش خصوصی آنها با یکدیگر بوده است. مبحثی که ما در این روزها در بخش‌های اقتصادی کشور کمتر شاهد آن هستیم.
پس از طی کردن این پیش‌نیاز، اینکه صنعت ریلی پرهزینه و کم‌سود است، اصلی اساسی است که در کشورهای پیشرفته پذیرفته شده و هنوز در کشور ما، بخش ریلی به‌دلیل این عدم توجه، به پیشرفت چشم‌گیری دست نیافته است. در کشورهای پیشرفته، صنعت ریلی و صنعت لیزینگ کاملاً در هم تنیده‌اند. ضمن اینکه آنها از منابع متنوع مالی هم برای توسعه این صنعت بهره می‌برند، تکنولوژی ساخت و بهره‌برداری از طرح‌های عمرانی ریلی هم موتور محرکه رشد حمل‌ونقل ریلی در آن کشورها است و در پایان، علوم انسانی و رسانه هم با فرهنگ‌سازی در جهت معرفی این شیوه بهتر جابه‌جایی این پکیج را ارائه می‌دهند.
در طول سال‌های اخیر در کشور ما توجه به این صنعت با توجه به معضل آلودگی هوای کلان‌شهرها و آمار بالای تصادفات جاده‌ای در مرکز توجه قرار گرفته اما موانعی سدّ راه توسعه این صنعت است که عدم بهره‌مندی از منابع مالی مهم‌ترین آنها هستند. صنعت ریلی به‌صورت متوازن با ظرفیت‌های اقتصادی کشور توسعه نیافته است، به نحوی که سهم مسافر ریلی ۸ درصد و بار ۱۲ درصد از مجموع بار و مسافر کشور است و این در مقایسه با کشورهای صنعتی، شاخص پایینی است.
با درک این موقعیت، در سال‌های اخیر رایزنی‌هایی در دولت و مجلس با بخش خصوصی صورت گرفته و در برنامه پنجم و ششم توسعه هم بر توسعه حمل‌ونقل ریلی تاکید شده است اما به زعم بخش خصوصی فعال در این صنعت و برخی از مسئولان راه‌آهن، تخصیص منابع به این صنعت به درستی صورت نمی‌گیرد. ضمن اینکه در انتقال تکنولوژی و دانش فنی ساخت ناوگان یا توسعه زیربنا با کمک طرف خارجی هم، روابط سیاسی و دیپلماسی اقتصادی اصلی تعیین‌کننده هستند.
در ایران نیز برای توسعه این صنعت می‌توان از منابع داخلی‌ای همچون نهادهای تأمین مالی اعم از بورس، شرکت‌های خصوصی برای تأمین سرمایه، استفاده از لیزینگ ریلی و صندوق توسعه ملی و بانک‌های تجاری بهره برد. شاید به این ترتیب، دیگر به الزام حضور فاینانس خارجی در جهت تسریع در پروژه‌ها نیاز آنچنانی نباشد. چراکه کارشناسان حوزه ریلی بخش خصوصی و شرکت‌های فعال در این صنعت را کارآمدتر از سطح بهره‌وری می‌دانند که هم‌اکنون از آنها صورت می‌گیرد.
در همین ارتباط، در روزهای اخیر خبری مبنی‌بر استفاده از صنعت لیزینگ برای توسعه صنعت ریلی شنیده شد. یکی از نقاط روشن سرمایه‌گذاری در صنعت ریلی حفظ ارزش دارایی متناسب با نرخ ارز است که راه را برای ورود شرکت‌های لیزینگی به این صنعت، مدیریت ریسک و تأمین مالی آنها فراهم خواهد کرد اما عدم برگشت سرمایه به‌دلیل هزینه‌بر بودن توسعه این صنعت از نقاط ضعف آن است که راه را برای ورود بخش خصوصی مشکل می‌کند و حل این مشکل، با عنایت به اینکه هدف برنامه ششم توسعه نیز رسیدن به سهم ۳۰ درصدی از بار و ۲۰ درصدی از مسافر ریلی عنوان شده است، توجه بیشتر دولت به این بخش را می‌طلبد.
حال با توجه به اینکه ایران در توسعه حمل‌ونقل ریلی در جایگاه قابل توجهی نیست و ملزومات این صنعت، اغلب قدیمی و فرسوده هستند، بدون دریافت جمیع کمک‌هایی نظیر: سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در کنار امکان فاینانس خارجی و انتقال تکنولوژی به کشور، تعامل مثبت سیاسی با کشورهایی که برای همکاری در این حوزه اقدام می‌کنند، استفاده از کمک مالی دولت و استفاده از منابع لیزینگی‌ای همچون صندوق توسعه ملی، امکان رشد سریع‌تر آن وجود ندارد.
همچنین به زعم فعالان بخش خصوصی،لازم است دولت به‌ویژه در بحث‌های مربوط به تخصیص اعتبارات نظر فعالان این بخش شامل شرکت‌های خصوصی، اصناف و اتاق بازرگانی را جویا شود چراکه هر تصمیم‌گیری‌ای در این بخش مستقیما بر فعالیت فعالان این صنعت تاثیرگذار خواهد بود. ضمن اینکه کاهش یا افزایش قیمت اهرم‌های تاثیرگذار بر اقتصاد کشور، همچون افزایش قیمت حامل‌های انرژی- خبری که در روزهای اخیر در صدر اخبار اقتصادی کشور قرار گرفته- نیز بر آینده این صنعت تاثیرگذار خواهد بود.
در بحث حمایت از حمل‌ونقل ریلی، معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل‌ونقل راه‌آهن در توضیح اقدام اخیر رئیس‌جمهور مبنی بر پرداخت ۵۰۰ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی جهت آغاز به کار شرکت لیزینگ ریلی در ایران گفته است: تا پایان برنامه ششم توسعه باید ۱۷۰۰ لکوموتیو، ۳۰۰ واگن مسافری و ۴۶ هزار واگن باری به این صنعت اضافه شود که برای آن رقمی نزدیک به ۴۵ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز خواهد بود. از این‌رو این شرکت لیزینگ می‌تواند به سرمایه‌گذاران در بخش‌های مختلف اعتباراتی منطقی ارائه کند. در این زمینه پیش‌بینی شده سرمایه‌گذاران عرصه واگن‌های باری تا ۳.۵ سال از دادن حق دسترسی به راه‌آهن معاف شوند و همچنین سرمایه‌گذاری در مناطق محروم نیز تنها نیاز به سهم آورده ۱۰ درصدی سرمایه‌گذار و دوره بازپرداخت ۱۰ ساله با سود ۴ درصد داشته باشد.
این اتفاقات، امید به رشد صنعت ریلی را افزایش می‌دهد. هرچند پیش از این نیز طبق توافق دولت با شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، مقرر شده بود که شرکت نفت، ۵/۷ میلیارد دلار از محل صرفه‌جویی در مصرف سوخت به شرکت‌هایی که در حوزه زیربنا و ناوگان ریلی سرمایه‌گذاری می‌کنند به‌صورت مستقیم یارانه پرداخت کند که به ازای هر تن کیلومتر ۳/۱ سنت دلار و به ازای هر نفر کیلومتر ۷/۰ سنت دلار می‌شود. وعده‌ای که هنوز عملی نشده است.
بقیه موانع اجرای لیزینگ ریلی
عدم وجود ضوابط و شیوه استفاده از لیزینگ ریلی مهم‌ترین مانع سر راه شکل‌گیری لیزینگ ریلی در ایران عنوان شده است. نبود تدابیر و تضمین‌های لازم برای بازگشت سرمایه از سوی بخش خصوصی نیز تأثیر منفی خود را بر آینده این صنعت گذاشته است. ضمن اینکه برنامه بلندمدت راه‌آهن به‌عنوان نقش حاکمیتی در صنعت حمل‌ونقل ریلی، درباره دورنمای صنعت ریلی و نیازسنجی دقیق و مطلوب در این زمینه نیز باید مشخص باشد تا بتواند سرمایه داخلی و خارجی را در این سرمایه‌گذاری تشویق کند. نرخ سود بالای بانکی در عدم ایجاد انگیزه سرمایه‌گذاری در این بخش نیز موثر است.
در پایان و پس از تخصیص این منابع به صنعت ریلی ضرورت نظارت دقیق بر شیوه استفاده از لیزینگ که از هدررفت سرمایه‌ها در این حوزه جلوگیری می‌کند، اصل مهم دیگری است که باید به آن توجه شود.
