◄ چوب چینی‌ها لای چرخ لنگ واگن‌سازان
کمبود منابع مالی، تولید واگن در صنایع ریلی را با وجود برخورداری از فناوری‌های لازم فاقد توجیه اقتصادی کرده است، به‌طوری که چاره‌ای به‌جز استفاده از فاینانس‌های چینی و تولید محصولات بی‌کیفیت این شرکت‌ها برای تولیدکنندگان داخلی باقی نمانده است. در واقع، صنایع ریلی در حالی مجبور به استفاده از واگن‌های چینی تولید داخل هستند که بررسی‌ها نشان می‌دهد استفاده از واگن‌های وارداتی از کشورهای صاحب‌نام اروپایی در این عرصه به‌مراتب توجیه اقتصادی بیشتری را برای حمل‌ونقل ریلی به همراه خواهد داشت.
شهریار خدیوفرد: کمبود منابع مالی، تولید واگن در صنایع ریلی را با وجود برخورداری از فناوری‌های لازم فاقد توجیه اقتصادی کرده است، به‌طوری که چاره‌ای به‌جز استفاده از فاینانس‌های چینی و تولید محصولات بی‌کیفیت این شرکت‌ها برای تولیدکنندگان داخلی باقی نمانده است. در واقع، صنایع ریلی در حالی مجبور به استفاده از واگن‌های چینی تولید داخل هستند که بررسی‌ها نشان می‌دهد استفاده از واگن‌های وارداتی از کشورهای صاحب‌نام اروپایی در این عرصه به‌مراتب توجیه اقتصادی بیشتری را برای حمل‌ونقل ریلی به همراه خواهد داشت.
در این‌باره، کارشناسان نبود منابع مالی مناسب و نرخ بالای تسهیلات اعطایی از سوی بانک‌های داخلی را مهم‌ترین عامل رویکرد تولیدکنندگان برای استفاده از منابع مالی ارزان‌قیمت در قالب فاینانس‌های خارجی دانسته‌اند که با توجه به پرچم‌داری چینی‌ها در ارائه این‌گونه منابع ارزان‌قیمت و شرط بهره‌گیری از تجهیزات این کشور در تولیدات واگن‌های داخلی، چاره‌ای جز تولید واگن‌هایی با فناوری و قطعات دوستان چشم‌بادامی را برای صنایع داخلی باقی نگذاشته است.
بیشتر بخوانید:
البته در مقابل این ادعا، برخی از کارشناسان معتقدند بازار ایران از جذابیت بالایی برخوردار بوده و شرکت‌های چینی و روسی از فضای کنونی و شرایط مالی نامساعد واگن‌سازان ایرانی برای افزایش سهم خود در این بازار جذاب بهره‌گیری می‌کنند؛ به‌طوری که بررسی‌ها نشان می‌دهد نه‌تنها فاینانس‌های ارائه‌شده با سود ۱۱ درصدی هزینه تمام‌شده را افزایش می‌دهد، بلکه تفاوت قیمتی چندانی برای محصولات اروپایی و چینی وجود ندارد؛ اما چیدمان قراردادها به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که برنده نهایی شرکت‌های چینی باشند.
فعالیت با ۳۰ درصد ظرفیت
بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته برای توسعه ناوگان ریلی تا سال ۱۴۰۲ باید بیش از ۲۸ هزار دستگاه واگن باری، ۴ هزار دستگاه واگن مسافری و همچنین هزار و ۱۰۰ دستگاه لکوموتیو و کشنده به مجموع ناوگان ریلی کشور افزوده شود. موضوعی که به‌واسطه نبود منابع مالی کافی در داخل کشور این فرایند توسعه‌ای را به سمت بهره‌گیری از منابع فاینانس خارجی و مشارکت تولیدکنندگان خارجی سوق داده است.
در این‌باره، معاون ناوگان راه‌آهن می‌گوید در سنوات گذشته منابع مورد نیاز صنایع ریلی از محل تسهیلات بانکی تأمین می‌شد که این تسهیلات قادر به پوشش‌دهی نیاز ریلی کشور نبوده‌اند. به همین دلیل خط اعتباری از محل صندوق توسعه ملی برای تولیدکنندگان این حوزه تخصیص یافته که در مرحله نخست ۵۰۰ هزار دلار در اختیار یکی از شرکت‌های لیزینگ قرار گرفته است. البته این تنها برنامه دولت برای توسعه صنایع ریلی نیست و استفاده از منابع مالی خارجی در کنار تسهیلات داخلی در برنامه‌ریزی مدیران دولت قرار گرفته است.
هرچند به نظر می‌رسد متولیان حوزه ریلی کشور تمام تلاش خود را برای تأمین منابع مالی مورد نیاز واگن‌سازان داخلی به کار گرفته‌اند؛ اما بررسی وضعیت عرضه و تقاضا نشان می‌دهد، نه‌تنها واگن‌سازان مطرح کشور هم‌اکنون با ۳۰ درصد از ظرفیت خود به کار مشغولند، بلکه همین میزان ظرفیت نیز به‌واسطه بهره‌گیری از فاینانس‌های ارزان‌قیمت چینی عملاً به مونتاژکاری محصولات دوستان چشم‌بادامی منجر شده است. این موضوع در حالی صورت می‌گیرد که اساساً شرکت‌های بهره‌بردار واردات واگن شرکت‌های اروپایی را به استفاده از محصولات مونتاژشده و گاه داخلی ترجیح می‌دهند.
ضعف مالی واگن‌سازان داخلی
محمد ساطعی درباره دلایل رویکرد واگن‌سازان داخلی برای تولید محصولات چینی به «حمل‌ونقل» گفت: «فناوری تولید واگن و کشنده‌های ریلی در اختیار چند کشور اروپایی، آمریکایی و چینی قرار دارد که در کشور چین گریدهای مختلفی نیز تولید می‌شوند و این در حالی است که ۳۵ شرکت واگن‌ساز ایرانی خریدار محصولات شرکت‌های خارجی هستند.» او افزود: «ضعف مالی به همراه نرخ بالای بهره تسهیلات بانکی، تولید واگن در داخل کشور را با مشکل جدی مواجه کرده است. به همین دلیل واگن‌سازان استفاده از فاینانس با بهره ۳ تا ۶ درصدی را راهکاری برای تداوم تولید انتخاب کرده‌اند. این در حالی است که استفاده از منابع مالی ارزان‌قیمت فاینانس فقط در کشور چین و روسیه امکان‌پذیر بوده و بهره‌گیری ۵۰ درصدی از تجهیزات و قطعات تولیدی این کشورها شرط پرداخت منابع فاینانس است.»
او در پاسخ به اینکه آیا واگن‌سازان داخلی از فناوری نوین برخوردارند، گفت: «در کشور سه تولیدکننده واگن باری و دو واگن‌ساز مسافری به فعالیت مشغولند، اما نبود منابع مالی کافی باعث شده که شاهد افزایش مشکلات تولیدکنندگان داخلی باشیم.» این کارشناس صنایع ریلی به وجود مزیت صادراتی اشاره کرد و گفت: «کشورهای منطقه‌ای از ظرفیت بالایی برای صادرات برخوردار بوده و این در حالی است که کیفیت بالای تولیدات رقابت‌پذیری مناسبی را برای واگن‌سازان داخلی در بازارهای صادراتی به همراه دارد، بنابراین در صورت برنامه‌ریزی می‌توان از منابع شرکت‌های خارجی برای افزایش صادرات و حضور در بازارهای جهانی بهره‌گیری کرد.»
ساطعی در پاسخ به اینکه در شرایط کنونی آیا واردات واگن در مقایسه با تولیدات داخلی صرفه اقتصادی بیشتری را برای کشور به همراه دارد، گفت: «دولت برای وضع مقررات جدید و استفاده هم‌زمان از منابع داخلی و فاینانس اقدام کرده است که انتظار می‌رود در آینده نزدیک شاهد بهبود شرایط تولید در واگن‌سازی‌های داخلی باشیم؛ اما آنچه مسلم است، هم‌اکنون با توجه به ضعف مالی و لزوم بهره‌گیری از قطعات چینی در محصولات داخلی ساخت واگن فاقد توجیه اقتصادی در مقایسه با محصولات وارداتی است.»
جنب‌وجوش اروپایی‌ها برای احداث کارخانه در ایران
درحالی‌که ضعف مالی و استفاده از تسهیلات ارزان‌قیمت فاینانس دلیل رویکرد واگن‌سازان برای همکاری با شرکت‌های چینی و روسی عنوان می‌شود، برخی از کارشناسان معتقدند فاینانس‌های چینی به‌واسطه نرخ بهره ۱۱ درصدی نه‌تنها تسهیلات ارزان‌قیمتی به شمار نمی‌رود، بلکه اساساً هزینه تمام‌شده این تولیدات در مقایسه با برندهای صاحب‌نام اروپایی اختلاف قیمت چندانی ندارند و این در حالی است که کیفیت و طول عمر استفاده از واگن‌های اروپایی به‌مراتب بیشتر از نمونه‌های چینی یا روسی است.
در این‌باره نماینده یکی از شرکت‌های اروپایی در ایران در گفتگو با «حمل‌ونقل» از برنامه‌ریزی شرکت‌های اروپایی برای احداث کارخانه در ایران به‌واسطه بازار جذاب کشور و امکان استفاده از مزیت صادراتی به کشورهای منطقه خبر داد و اظهار کرد: «با توجه به نوع مشارکت در کشور که شرکت‌های خارجی دارای فناوری را ملزم به ایجاد کارخانه و بومی‌سازی محصولات می‌کند، شرکت‌های اروپایی حضور کمتری را در ایران تجربه کرده‌اند.» او با عنوان اینکه احداث کارخانه در درازمدت دارای توجیه اقتصادی است، گفت: «شرایط سیاسی و اقتصادی کشور به گونه‌ای است که شرکت‌های اروپایی نسبت به قراردادهای مشارکت محتاطانه‌تر رفتار می‌کنند و البته بازار جذاب و پرظرفیت ایران به همراه امکان استفاده از مزیت صادرات به کشورهای منطقه به‌گونه‌ای است که کشورهای اروپایی نیز برنامه‌ریزی برای ایجاد کارخانه در ایران را آغاز کرده‌اند.»
این فعال صنایع ریلی با عنوان اینکه شرکت‌های روسی و چینی از شرایط اقتصادی و سیاسی کشور به نفع خود سوءاستفاده می‌کنند، گفت: «متأسفانه در برخی از مناقصه‌های خرید واگن به‌گونه‌ای رفتار می‌شود که شرکت‌های چینی برنده مناقصه شوند. این در حالی است که قیمت واگن چینی یک میلیون و ۴۵۰ هزار دلار اعلام شده است و واگن‌های اروپایی نیز با قیمت یک میلیون و ۵۰۰ تا یک میلیون و ۸۰۰ هزار دلار اعلام می‌شود که این اختلاف قیمت در مقایسه با کیفیت و عمر مفید ۲ برابری محصولات اروپایی نسبت به چینی توجیه‌پذیر است.
البته این فارغ از مسائل پشت پرده است.» او در پاسخ به اینکه کمبود منابع مالی و استفاده از فاینانس ارزان‌قیمت دلیل تمایل واگن‌سازان داخلی برای مشارکت با شرکت‌های چینی است، گفت: «گفته می‌شود فاینانس‌های ارزان‌قیمت ۳ تا۶ درصدی منشأ درستی نداشته و بررسی‌ها نشان می‌دهد چینی‌ها فاینانس را با نرخ بهره ۱۱ درصدی به شرکت‌های ایرانی پرداخت می‌کنند؛ بنابراین با توجه به اختلاف نه‌چندان بالای نرخ تسهیلات داخلی و چینی، شاید بهتر است واردات واگن جایگزین تولیدات داخلی شود.»
کفه سنگین واردات واگن در مقابل تولیدات داخلی
درهرحال صنایع ریلی کشور به‌واسطه کمبود سرمایه در گردش و همچنین نبود دسترسی به تسهیلات ارزان‌قیمت در وضعیت نامناسبی قرار گرفته است، به‌گونه‌ای که نه‌تنها شاهد کاهش ظرفیت تولید بزرگ‌ترین واگن‌ساز خاورمیانه به کمتر از۳۰ درصد هستیم، بلکه اساساً همین میزان تولید در کارخانجات داخلی نیز در رقابتی نابرابر با کاهش متقاضی مواجه بوده و برای گردش چرخ واحد تولیدی خود چاره‌ای جز استفاده از فاینانس‌های چینی و مونتاژ محصولات این کشور ندارند.
موضوعی که به اعتقاد برخی از کارشناسان و فعالان حوزه صنایع ریلی، در شرایطی که مشکلات تولید واگن بر واردات آن پیشی گرفته و تولید داخلی فاقد توجیه اقتصادی هم برای تولیدکننده و هم برای بهره‌بردار است، گزینه واردات بهترین سیاستی است که دولت می‌تواند در این زمینه پیش گیرد. ضمن آنکه با توجه به لزوم توسعه صنایع ریلی همگام با سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ کند‌شدن این فرایند زیان بیشتری را بر کشور تحمیل خواهد کرد.
