◄ تعیین تکلیف قطارهای حومه‌ای
اساسنامه شرکت قطارهای حومه‌ای که قرار است زیرمجموعه راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران باشد، بالاخره و پس از بررسی‌های بسیار از سال ۹۲، پنجم اسفندماه سال جاری توسط هیئت دولت تصویب شد.
اساسنامه شرکت قطارهای حومه‌ای که قرار است زیرمجموعه راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران باشد، بالاخره و پس از بررسی‌های بسیار از سال ۹۲، پنجم اسفندماه سال جاری توسط هیئت دولت تصویب شد.
این شرکت که پس از دو سال بحث و بررسی ابعاد مسئله و بر اساس بند ۵۲ قانون برنامه ششم توسعه و با هدف ساماندهی حاشیه شهرها و توسعه امور حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای شکل گرفته است، بین فعالان صنعت ریلی کشور موافقان و مخالفانی دارد.
عده‌ای اساسا تعدد مجموعه‌های دولتی و افزودن بر خانواده بزرگ شرکت راه‌آهن را اشتباه می‌دانند و معتقدند که بازیگری بخش خصوصی و سپردن زمام امور این‌چنینی به دست ایشان به مصلحت کشور و همه فعالان صنعت ریلی است و عده‌ای دیگری هم نظارت دولت به صنعت ریلی را به این طریق و طبق الگوهای بسیاری از کشورهای جهان بیشتر می‌پسندند.
اگرچه ایجاد این شرکت در سایه عدم تشکیل نهاد تنظیم مقررات ریلی به اعتماد بخش خصوصی فعال در صنعت ریلی کمکی نخواهد کرد اما شرکت قطارهای حومه‌ای در جهت ساماندهی به امکانات ریلی حومه‌ای در همه کلان‌شهرها می‌تواند راهگشا باشد.
معاون مسافری راه‌آهن دراین‌باره گفته است: «دولت در بند ۵۲ قانون برنامه ششم توسعه مکلف شده است تا اساسنامه این شرکت را با مشارکت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، وزارت راه‌وشهرسازی و وزارت کشور تهیه و تصویب کند.»
حالا گمانه‌زنی‌ها حاکی از این است که در صورت راه‌اندازی شرکت قطارهای حومه‌ای، میزان سرمایه‌گذاری برای توسعه ناوگان حمل‌ونقل حومه‌ای افزایش یابد و با تخصیص بودجه راه برای ورود سرمایه‌گذاران به بخش قطارهای حومه‌ای با اقدامات تشویقی برای تضمین بازگشت سرمایه آنها هموار شود؛ به‌ویژه اینکه طبق قانون برنامه ششم، دولت باید توجه خود را روی قطارهای حومه‌ای افزایش دهد.
میرحسن موسوی در این باره گفته است: «در پنج سال اخیر تعداد مسافران قطارهای حومه‌ای رشد بیش از ۲.۵ برابری داشته و در سال جاری نیز این مسافران ۳۰ درصد مجموع مسافران راه‌آهن را تشکیل داده‌اند.»
بنابراین تصویب اساسنامه شرکت قطارهای حومه‌ای ضروری می‌نماید و بنا بر سخنان مسئولان ریلی کشور، تلاش‌های بسیاری برای ایجاد این شرکت شده است. چراکه در طول یک سال گذشته شرکت راه‌آهن با تهیه پیش‌نویس این اساسنامه و برگزاری جلسات متعدد با سایر بخش‌های دولت نظیر وزارت کشور، سازمان مدیریت و وزارت راه‌وشهرسازی توانسته نظرات این بخش‌ها را اخذ کند.
گفتنی است که از میان شرکت‌های ریلی، شرکت رجا متولی قطارهای حومه‌ای در بخش خصوصی است و با توجه به مشکلاتی که بر سر تأمین رقم مابه‌التفاوت حرکت قطارهای حومه‌ای با نرخ بلیت آنها داشته است، امید می‌رود که مشکلات مالی این شرکت در این بخش حل شود. چراکه با توجه به نوسانات ارزی و ریالی و مسئله تحریم‌ها، ادامه حیات برای بسیاری از این شرکت‌ها سخت شده است و تصویب این اساسنامه و ایجاد شرکت قطارهای حومه‌ای می‌تواند گام مؤثری در جهت حل مشکلات رجا در بخش حومه‌ای باشد.
کنترل مکانیزه بلیت قطارهای حومه‌ای تهران
اقدام دیگری که در ماه گذشته و در جهت ساماندهی قطارهای حومه‌ای انجام شده است، ساماندهی و کنترل مکانیزه بلیت قطارهای حومه‌ای تهران است که طبق سخنان مدیر پروژه بهره‌برداری از قطارهای حومه‌ای از اواخر دی‌ماه بخشی از این کار آغاز شده و مراحل بعدی آن نیز تا پایان سال انجام می‌شود.
طبق این طرح، مسافران تهرانی می‌توانند با استفاده از کارت بلیت مترو، از قطارهای حومه‌ای نیز استفاده کنند که در این زمینه تفاهم‌نامه‌ای میان شهرداری و شرکت قطارهای حومه‌ای امضا شده است اما ابعاد موضوع هنوز در دست بررسی است.
مهدی قمری‌نژاد زمان تعیین‌شده برای تجهیز ایستگاه‌ها به این سیستم را تا پایان سال عنوان کرده است و ادامه داده است: «در آینده نقش رؤسای قطار دراین‌باره تبیین خواهد شد و نحوه استفاده از این ابزارهای کنترلی در اختیار آنها قرار خواهد گرفت.»
مختصات قطارهای حومه‌ای کشور
طبق آمار، قطارهای حومه‌ای که در شعاع ۱۰۰ کیلومتری اطراف کلان‌شهرها و بیشتر در جهت رساندن دانشجویان و کارمندان به محل کار خود خدمت می‌کنند، با استفاده از دو هزار کیلومتر شبکه ریلی و با تعداد هزار و ۹۸۵ رام قطار در اطراف کلان‌شهرهای کشور ایجاد شده‌اند و روزانه به‌طور متوسط با ۱۲۰ سیر رفت‌وبرگشت مردم را جابه‌جا می‌کنند. به‌نحوی‌که تعداد سفرهای حومه‌ای در اطراف کلان‌شهرها سالانه به شش میلیون نفر-سفر افزایش یافته است و ۳۵ درصد این سفرها به تهران اختصاص دارد. این قطارها هم‌اینک در ۱۰ استان تهران، البرز، قزوین، قم، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی، خوزستان، لرستان، مازندران و گلستان فعالند.
مجموع مسیر قطارهای حومه‌ای نیز هم‌اکنون ۶۰۰ کیلومتر است که ۳۰۰ کیلومتر آن تا پایان امسال به بهره‌برداری رسید و در صورت تزریق منابع مالی، امکان بهره‌برداری از ۵۰۰ کیلومتر در سال جاری نیز وجود خواهد داشت.
گفتنی است که توسعه قطارهای حومه‌ای ازجمله مهم‌ترین برنامه‌های توسعه ریلی در کشور است و با توجه به اینکه درصد قابل‌توجهی از هزینه تولید ناخالص ملی، صرف سوانح رانندگی و تصادفات در حومه شهرهای بزرگ می‌شود، توسعه قطارهای حومه‌ای تا حد زیادی مانع از سوانح رانندگی و تحمیل هزینه بالا در کشور خواهد شد. ضمن اینکه تنها راه‌حل برون‌رفت تهران از مشکلات ترافیکی نیز توسعه قطارهای حومه‌ای هستند که درصورت افزایش این قطارها و تسهیل دسترسی به کلان‌شهر تهران بسیاری از تقاضاها برای سکونت و تمرکز بر این شهر کاهش خواهد یافت.
توسعه قطارهای حومه‌ای در سایر کشورها
اگرچه در کشور ما بخش حومه‌ای همواره چالش بین دولت‌ها و شهرداری بوده اما بر اساس اهداف توسعه تهران در وزارت راه‌وشهرسازی تا سال ۱۴۰۰ متناسب با رشد جمعیت استان تهران، حداقل ۵۰ درصد سفرهای حومه‌ای این شهر باید از طریق ریل صورت بگیرد.
این در حالی است که بررسی‌ها در کشورهای مختلف حاکی از این است که متولی حمل‌ونقل پیشرفته حومه در همه آنها ازجمله در پاریس، بروکسل، مادرید، آلمان و ایتالیا راه‌آهن ملی آن کشورها بدون دخالت هیچ ارگان دیگری است.
فعالیت قطارهای حومه‌ای در کشورهای جهان:
قطارهای حومه‌ای معمولا از صبح زود تا ۱۲ شب مستمرا حرکت می‌کنند و در ساعات اوج و عادی تعداد واگن هر قطار تغییر میکند.
بلیت‌ها دارای نام مسافر و شماره صندلی نیست؛ چراکه حجم جابه‌جایی مسافران بالا است و این مهم به نحوی است که اثر آن روی کاهش ترافیک جاده‌ای ملموس است و این بخش را اقتصادی‌تر و فضاهای تجاری آن را سودآورتر میکند... در قطارهای حومه‌ای کشورهای توسعه‌یافته، تأخیر بسیار مهم است و باید به‌شدت کنترل شود. زیرا سفرها عمدتا کاری است.
خطوط حومه‌ای با کریدورهای متعدد از شهرها عبور کرده و ارتباط وسیعی با سیستم حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری دارد و نکته مهم این است که قطارهای برون‌شهری مسافری دیگر نیز از شهرها عبور کرده و با سیستم حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری ایستگاه‌های مشترک دارند، اما تعداد ایستگاه مشترک آن کمتر از حومه‌ای است. یکپارچگی بین سیستم‌های حومه‌ای و درون‌شهری صرفا به ایستگاه‌های مشترک ختم نمی‌شود و در تمامی ابعاد نرم‌افزاری (اطلاع‌رسانی، بلیت، هماهنگی برنامه زمان‌بندی حرکت قطارهای حومه‌ای با مترو و...) و یکپارچگی بین مدهای مختلف حمل‌ونقل، ابعاد شهرسازی و... این یکپارچگی دیده می‌شود.
ضمن اینکه در کشورهای مختلف سرعت قطارهای حومه‌ای معمولاً بین ۱۲۰ تا ۱۶۰ کیلومتر در ساعت متغیر است. در این کشورها واگن‌های خطوط حومه‌ای تفاوت‌هایی با سایر واگن‌ها دارند تا بتوانند در مدت‌زمان کوتاه تعداد زیادی مسافر را سوار و پیاده کنند و به همین علت عرض درهای آنها زیاد است و گاهی تعداد درها نیز زیادتر از واگن‌های معمولی است؛ ضمن اینکه قطارهای حومه‌ای خودکشش‌اند. گفتنی است که جذابیت ایستگاه‌های قطارها و معماری منظر آنها نیز به‌نحوی است که جلب‌توجه میکند تا بتوانند افراد زیادی را که از خودرو شخصی استفاده می‌کنند به خود جلب کنند؛ تا جایی که برخی از ایستگاه‌ها به محل تفریح مردم تبدیل‌شده‌اند.
«قطارهای حومه‌ای که در شعاع ۱۰۰ کیلومتری اطراف کلان‌شهرها»
پس چطور قطار تهران قم که بیش از 100 کیلومتر مسیر را طی میکند جز قطارهای حومه ای بشمار رفته است؟