حمل ریلی بار در مسیر بهبود
حمل بیش از ۴۰ میلیون تن کالا در سال ۹۵ با استفاده از حملونقل ریلی، خبری امیدوارکننده درباره آینده جابه‌جایی بار در کشور است. این آمار که به‌تازگی از سوی مسئولان راه‌آهن اعلام شده نشان می‌دهد سرانجام مسئولان موفق شده‌اند بخشی از بار را از جاده‌ها به خطوط ریلی منتقل کنند و گام مهمی در راستای کاهش آلودگی هوا و نیز کاهش تلفات جاده‌ای بردارند.
به گزارش روزنامه گسترش تجارت، تاکید مسئولان رده بالای نظام بر حملونقل ریلی در سال‌های اخیر از یک سو و سیاست‌های دولت یازدهم در این زمینه از سوی دیگر، زمینه‌ساز این رشد بوده و موجب شده برای نخستین بار میزان جابه‌جایی کالا با قطار در کشور از مرز ۴۰میلیون تن بگذرد. اگرچه در این راستا تلاش‌های موثری از سوی دولتمردان انجام شده اما کارشناسان معتقدند هنوز برای ۳ برابر شدن سهم راه‌آهن در جابه‌جایی کالا (براساس چشم‌انداز ۱۴۰۴) راه طولانی در پیش است و گام‌های مهم دیگری باید برداشته شود. در این میان، تقویت نیروی انسانی، افزایش ناوگان و کاهش تعرفه دسترسی به ریل، از پیشنهادهای بخش خصوصی به مسئولان و سیاستگذاران حوزه ریلی کشور است.
با جابه‌جایی ۴۰/۳ میلیون تن کالا به وسیله راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در سال ۹۵، رکورد حمل ریلی بار در تاریخ راه‌آهن ایران شکسته شده است. این خبر خوش که نشانی از وفای عهد دولت یازدهم در توسعه حمل ریلی بار است، هفته گذشته از سوی سعید محمدزاده، مدیرعامل راه‌آهن در جمع خبرنگاران اعلام شد.
به گفته محمدزاده، این رکوردشکنی در حالی انجام شد که در سال ۹۴ سهم ناوگان ریلی از حمل بار در ایران ۳۶ میلیون تن یعنی حدود ۱۰ درصد از مجموع بار جابه‌جا شده در کشور بود. آنطور که مدیرعامل راه‌آهن گفته، در سال ۸۵ سهم حملونقل ریلی از کل جابه‌جایی بار در ایران ۱۲ درصد بود که براساس برنامه‌ریزی باید تا سال ۱۳۹۰ به ۳۰ درصد می‌رسید اما این هدف در آن زمان نه‌تنها محقق نشد بلکه در سال ۹۲ به ۱۰ درصد نیز کاهش یافت.
براساس سخن محمدزاده، در سال‌های گذشته، سهم ترانزیت ریلی در کل کشور حدود ۴ درصد بوده، در حالی‌که اکنون این سهم به ۱۲ درصد افزایش یافته است. همچنین به گفته او، در سال ۹۲ سهم راه‌آهن از تعرفه حمل بار، ۵۸ درصد بود اما این رقم اکنون به حدود ۲۳ درصد رسیده که اقدامی در جهت تقویت اقتصاد مقاومتی و در راستای انتقال بار از جاده به ریل است.
سخنان محمدزاده این نوید را می‌دهد که ایران بتواند چشم‌انداز حمل ریلی بار به میزان حدود ۱۲۰ میلیون تن در سال ۱۴۰۴ را محقق کند اما بدون شک در این زمینه، هنوز ضعف‌ها و مشکلاتی وجود دارد و لازم است راهکارهایی برای تسهیل دسترسی به اهداف مورد نظر، به کار گرفته شود.
حسین سلیمیان‌ریزی، کارشناس صنعت ریلی و فعال در بخش ایمنی راه‌آهن در پاسخ به «گسترش تجارت» در این زمینه گفت: باتوجه به شرایط اقتصادی نامطلوب کشور، مشکل اصلی راه‌آهن در ارتقای فعالیت‌ها، کمبود بودجه است.
او با اشاره به سخن مدیرعامل راه‌آهن مبنی بر شکسته شدن رکورد حمل ریلی بار در دولت یازدهم، در بیان راهکارهایی برای توسعه بیشتر عملکرد راه‌آهن در این بخش، بر لزوم توجه بیشتر به نیروی انسانی به عنوان عامل اصلی رشد این بخش تاکید کرد.
سلیمیان‌ریزی گفت: اهمیت دادن به نیروی کار به‌ویژه در بخش عملیاتی و کاهش اختلاف میان رده‌های کاری در راه‌آهن و بالا بردن انگیزه کارکنان راه‌آهن از طریق حمایت‌های مادی و معنوی و شایسته‌سالاری از نکته‌های مهمی است که باید در راستای ارتقای عملکرد راه‌آهن از سوی مسئولان مورد توجه قرار گیرد. همچنین تمامی شرکت‌های پیمانکار راه‌آهن نیازمند ساماندهی و سازماندهی، با نظارت و بازرسی بسیار دقیق بر روند انجام کار و وضعیت رفاهی نیروی انسانی هستند. به گفته وی، در ماه‌های اخیر این مسائل بهبود داشته است.
این کارشناس ریلی، در بیان نکته‌های فنی که در ارتقای وضعیت جابه‌جایی ریلی بار باید مورد توجه قرار گیرد، گفت: تبدیل مسیرهای یک‌خطه به مسیرهای دو، سه و چهارخطه و تفکیک خطوط سیر قطارهای باری و مسافری، موجب بهره‌برداری مناسب‌تر از خطوط ناوگان و کاهش چشمگیر خرابی‌های خط و سازه‌های فنی و ناوگان مسافری و باری می‌شود. البته این کار نیاز به اعتبارات فراوان دارد که با کمک دولت و جذب سرمایه‌های خصوصی (داخلی و خارجی) امکان‌پذیر است. نوسازی و بالابردن کیفیت تعمیر و نگهداری ناوگان ریلی از دیگر نکته‌هایی است که از نظر این کارشناس برای بهبود وضعیت حمل ریلی بار در کشور باید مورد توجه قرار گیرد. وی با تاکید بر لزوم جذب نیروهای جوان و متخصص در راه‌آهن یادآور شد: جذب نیروی کار در راه‌آهن از شرکت‌های مختلف، باعث از بین رفتن واسطه‌گری و ارتقای وضعیت شغلی در این سازمان می‌شود. از سوی دیگر، آموزش دقیق نیروی عملیاتی راه‌آهن به منظور افزایش روحیه مسئولیت‌پذیری ضروری است.
سلیمیان‌ریزی همچنین بر ضرورت ترویج فرهنگ ایمنی، سلامت و مسئولیت‌پذیری نیروی انسانی برای بهبود وضعیت اخلاق حرفه‌ای در راه‌آهن تاکید کرد. این کارشناس با اشاره به لزوم توسعه بارمحوری خطوط راه‌آهن ادامه داد: باید برای جذب بار و مسافر در راه‌آهن، تبلیغات گسترده با تمامی روش‌های ممکن انجام شود زیرا راه‌آهن ایمن‌ترین شیوه حملونقل با اختلاف بالا نسبت به حملونقل جاده‌ای و هوایی است. از سوی دیگر استفاده از فناوری‌های روز دنیا در راستای افزایش ایمنی، ترافیک و سرعت قطارها ضروری به نظر می‌رسد.
لزوم رفع مشکلات دسترسی به ریل
باتوجه به آنچه در سند توسعه ایران تا افق ۱۴۰۴ بیان شده، در این سال سهم حملونقل ریلی از جابه‌جایی بار باید به طور تقریبی ۳ برابر عملکرد فعلی شود؛ بنابراین به نظر می‌رسد لازم است راهکارهایی مانند افزایش تعداد واگن باری و رفع مشکلات مربوط به تعرفه دسترسی به ریل نیز در دستور کار قرار گیرد. این نکته‌ای است که محمدجواد فخاری، مدیرعامل شرکت ریل‌ترابر سبا در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» به آن اشاره کرد. به گفته وی، درحال‌حاضر تعرفه دسترسی به ریل یعنی هزینه‌ای که دارندگان واگن باید برای استفاده از زیرساخت‌های ریلی بپردازند، به یکی از موانع افزایش سهم حملونقل ریلی از جابه‌جایی بار تبدیل شده است. فخاری اظهار کرد: تعرفه دسترسی، درحال‌حاضر موجب گران‌تر شدن هزینه استفاده از حملونقل ریلی نسبت به حملونقل جاده‌ای برای حمل بار شده است. در کنار این مسئله، کم بودن سرعت ناوگان ریلی نسبت به جاده‌ای، عامل دیگری است که موجب می‌شود بسیاری از صاحبان کالا، حملونقل جاده‌ای را به ریلی ترجیح دهند. به عنوان نمونه، درحالی‌که جابه‌جایی بار از سرخس تا بندرعباس با قطار بین ۱/۵تا ۲ ماه زمان می‌برد این مسیر را با کامیون می‌توان در مدت ۲ روز طی کرد. براساس سخن این فعال صنعت ریلی، درحال‌حاضر تعرفه استفاده از زیرساخت‌های ریلی برای شرکت‌های متقاضی استفاده از راه‌آهن، به مسائلی مانند وزن، ظرفیت و طول واگن، طول و ابعاد کالای بارگیری شده، مسیر حرکت و شرایط مسیر بستگی دارد.
راهکارهای جدید برای ارتقای عملکرد
براساس چشم‌انداز توسعه بیست‌ساله، باید حملونقل ریلی بار در کشور از حدود ۱۰ درصد فعلی به ۳۰ درصد در سال ۱۴۰۴ برسد؛ این به آن معناست که اگر درحال‌حاضر در کشور حدود ۴۰ میلیون تن بار با قطار جابه‌جا می‌شود، باید این رقم در سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۲۰ میلیون تن برسد. بر همین اساس علاوه بر آنچه کارشناسان در زمینه لزوم ارتقای وضعیت نیروی انسانی و کاهش تعرفه دسترسی به ریل می‌گویند، افزایش تعداد واگن‌های باری از ۲۲ هزار واگن فعلی به ۵۴ هزار واگن، در دستور کار دولت قرار دارد. با توجه به اینکه تلاش‌های دولت یازدهم در ارتقای وضعیت حمل ریلی بار در کشور به ثمر نشسته، به نظر می‌رسد حفظ وضعیت جدید و ارتقای آن، نیازمند تلاش بیشتر و به کار بستن راهکارهای دشوارتر است. البته آنطور که مسئولان می‌گویند همین حالا راهکارهایی برای ارتقای وضعیت حمل بار در نظر گرفته‌اند. به عنوان نمونه ابراهیم محمدی، معاون بهره‌برداری و سیرو حرکت راه‌آهن، از برنامه حمل ۶۲ میلیون تن بار (معادل ۴۶ میلیارد تن کیلومتر) به وسیله راه‌آهن در سال ۹۶ خبر داد و گفت این برنامه براساس برنامه ششم توسعه و با رویکردهای آینده‌نگری، تفکر شبکه‌ای، افزایش بهره‌وری در حوزه نیروی انسانی، لکوموتیو وواگن و استفاده حداکثری از قطارهای باری برنامه‌ای تدوین شده است.
