امریکا؛ بازنده اصلی لغو قرارداد ایران‌ایر و بوئینگ

کمتر از یک ماه از زمانی می‌گذرد که بوئینگ وعده تحویل نخستین هواپیماهای نو به ایران را برای سال آینده داد و حالا دوباره اما و اگرها درباره سرنوشت قرارداد ۱۷میلیارد دلاری ایران با این غول هواپیماساز امریکا آغاز شده است.

این قرارداد تاریخی که بعد از چند دهه، به لطف برجام میان ایران‌ایر و غول هواپیماساز امریکایی شکل گرفته، این روزها دستاویز اختلافات سیاسی امریکا با ایران شده است، با این حال مسئولان صنعت هوانوردی کشور می‌گویند لغو یکجانبه قرارداد ممکن نیست. از سوی دیگر به گفته کارشناسان، حتی اگر این اتفاق بیفتد، بوئینگ بازنده اصلی خواهد بود و میدان را به رقبای دیرینه خود همچون ایرباس واگذار خواهد کرد.

به گزارش گسترش تجارت، نخستین قرارداد ایران‌ایر با شرکت هواپیماساز بوئینگ پس از ۳۸ سال، آذر سال گذشته به امضای دو طرف رسید و بر اساس آن، بوئینگ فروش حدود ۸۰ هواپیما به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران را در قراردادی به ارزش حدود ۱۷ میلیارد دلار پذیرفت. براساس مفاد این قرارداد، غول هواپیماساز امریکایی باید ۵۰ هواپیمای ۷۳۷ مکس به ظرفیت ۱۵۰ تا ۱۶۰ نفر، ۱۵ هواپیمای ۷۷۷ ای‌آر۳۰۰ به ظرفیت ۳۵۰ نفر و ۱۵ هواپیمای پهن‌پیکر دوربرد مدل ۷۷۷ به ظرفیت ۳۹۰ نفر را در مدت ۱۰ سال به ایران‌ایر تحویل دهد. همچنین ۶ هواپیما در سال ۲۰۱۹میلادی و ۳ هواپیما در سال ۲۰۲۰میلادی باید از سوی بوئینگ به ایران تحویل داده شود و بر اساس اعلام شرکت ایران‌ایر، از سال ۲۰۲۱میلادی، سالانه بین ۱۰ تا ۱۲ هواپیمای دیگر از هواپیماهای بوئینگ به این شرکت تحویل داده خواهد شد.

جزییات دیگری درباره شیوه تامین مالی و فاینانس خرید ۸۰ هواپیمای بوئینگ از سوی ایران‌ایر نیز منتشر شده، اما وقتی اما و اگرهایی درباره اجرای این قرارداد از سوی امریکایی مطرح می‌شود، این جزییات در حاشیه قرار می‌گیرد. با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید در امریکا و موضع‌گیری تند او علیه ایران و توافق برجام، پیش‌بینی می‌شد تفاهم ایران و بوئینگ به طور کلی لغو شود با این حال، نهایی شدن قرارداد ایران و بوئینگ در ماه آذر، یعنی بعد از روی کار آمدن ترامپ، به گمانه‌زنی‌ها درباره لغو این تفاهم و تبدیل نشدن آن به قرارداد، پایان داد. با این حال بعد از گذشت حدود ۶ ماه از نهایی شدن قرارداد، در روزهای اخیر، وزیر خزانه‌داری امریکا اعلام کرده این وزارتخانه سرگرم بازبینی مجوزهایی است که به شرکت‌های بوئینگ و ایرباس برای فروش هواپیما به ایران داده شده است.

ضرر لغو قرارداد متوجه بوئینگ است

اگرچه این بار نیز مشخص نیست چقدر این مسئله جدی است و چقدر احتمال دارد قرارداد میان ایران‌ایر و بوئینگ به طور یکجانبه از سوی امریکا لغو شود، با این حال می‌توان این پرسش را مطرح کرد که خریدن یا نخریدن بوئینگ، چه اثراتی می‌تواند روی فعالیت شرکت ایران‌ایر و صنعت هوانوردی کشورمان داشته باشد.

حامد جهانی‌پور فتیده، کارشناس هوانوردی در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» در این زمینه اظهار کرد: خوشبختانه صنعت هوانوردی ایران، صنعتی نوپا و تازه‌وارد نیست که به‌راحتی با فروختن یا نفروختن هواپیما از سوی یک کارخانه سازنده دچار مخاطره شود.

وی افزود: کارخانه بوئینگ پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، به طور کلی با هوانوردی ما به‌طور یکطرفه و ناجوانمردانه و برخلاف مقررات بین‌المللی، قطع رابطه کرد اما این قطع ارتباط، هیچ‌گاه منجر به زمینگیر شدن ناوگان ایران نشد و شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها شرکت هواپیمایی آن زمان در ایران، به همت متخصصان مهندسی و تعمیرات خود و با تلاش و مجاهدت تمامی نیروی انسانی، سال‌های تحریم را پشت سر گذاشت.

عضو باشگاه نخبگان و پژوهشگران جوان با بیان اینکه اکنون به نظر می‌رسد امریکایی‌ها به تعهدات خود پس از برجام متعهد نیستند، ادامه داد: با نگاهی به گذشته درخشان صنعت ایران و بدعهدی‌های طرف امریکایی، به روشنی می‌توان دریافت در صورت فروخته نشدن هواپیما به ایران، اتفاق خاصی نخواهد افتاد.

به گفته وی، در دنیای تجاری امروز، دیگر ساخت و فروش هواپیما به طور انحصاری در اختیار شرکت یا کشور خاصی نیست که عملکرد آن بتواند صنعت هوانوردی کشور دیگری را دچار اختلال کند.

این کارشناس هوانوردی در پاسخ به این پرسش که در صورت لغو قرارداد ایران و بوئینگ، ایران ایر چه هواپیمای دیگری را می‌تواند جایگزین کند، گفت: در صورت فروخته نشدن بوئینگ، به طور قطع ایران گزینه‌های خوب دیگری مانند «امبرائر»، «بمباردیر» و... پیش رو خواهد داشت.

او ادامه داد: پس از امضای توافق برجام و متعهد شدن کشورهای غربی برای فروش هواپیما، در ابتدا شرکت ایرباس -رقیب دیرینه بوئینگ- گوی سبقت را از دیگر شرکت‌ها در فروش هواپیما به ایران ربود و تاکنون نیز ۳ هواپیما به ایران تحویل داده است؛ هواپیماهایی که ورود آنها به ایران پس از انقلاب اسلامی بی‌سابقه است.

جهانی‌پور فتیده با بیان اینکه خرید و فروش به صورت قراردادهایی از این دست، بازی برد-برد است، افزود: یک شرکت سازنده هواپیما برای زنده نگه داشتن خط تولید خود، نیازمند بازاریابی و فروش است و یک شرکت هواپیمایی برای ادامه حیات، نیاز به هواپیما دارد. اگرچه برخی منتقدان معتقدند هزینه‌های سنگین خرید هواپیما می‌تواند صرف تولید هواپیماهای داخلی شود، اما در این زمینه می‌توان به این سخن امیرکبیر اشاره کرد که «نمی‌توان ترازو نزده، بقال شد! »

او اضافه کرد: طراحی و ساخت هواپیما از الزامات این صنعت در داخل کشور است و به‌طور قطع باید روی آن سرمایه‌گذاری شود اما این صنعت که دچار بیماری مزمن است، با درمان‌های کوتاه‌مدت، راه به جایی نخواهد برد. در ابتدا نیاز است این صنعت با خرید هواپیماهای نو، بدون واسطه و به وسیله کارخانه، نوسازی و به‌تدریج با سرمایه‌گذاری و ارتباط بین صنعت و دانشگاه، پژوهش‌ها روی ساخت قطعه و خود هواپیما آغاز شود.

این کارشناس هوانوردی گفت: به طور قطع، انتخاب هواپیما از نظر تعداد و نوع برای یک شرکت هواپیمایی، نیازمند فاکتورهای بسیار زیادی از جمله امکانات تعمیراتی، دامنه پروازی، مصرف سوخت و... است که پس از بررسی همه این فاکتورها، شرکت‌ها اقدام به سفارش و خرید هواپیما می‌کنند و ایران هم با توجه به فاکتورهای بیان شده، تعدادی هواپیما از شرکت ایرباس و تعدادی هواپیما نیز از شرکت بوئینگ خریداری کرده است. وی با تاکید بر اینکه بسیاری سخنان درباره لغو یکطرفه این خرید از سوی امریکایی‌ها، بیشتر جنبه نمایشی و بازخورد داخلی برای آنها دارد، اضافه کرد: اگرچه قرارداد خرید بوئینگ، خریدی هوشمندانه بوده اما به نظر می‌رسد بیشتر برای طرف امریکایی دارای سود است. البته این سخن از این جهت که تاکیدی بر سوءاستفاده طرف امریکایی از طرف ایرانی باشد، بلکه منظور آن است که طرف امریکایی، بیش از ما به فروش هواپیما نیازمند است و در صورت لغو این قرارداد، ضرری که متوجه طرف امریکایی خواهد بود، بسیار بیشتر از ایران است.

جهانی‌پور فتیده تاکید کرد: با توجه به شرایط ویژه شرکت‌های ایرانی، در صورت لغو یکطرفه خرید هواپیما از سوی طرف امریکایی- به دلیل بد عهدی که از آنها سراغ داریم-گزینه‌های دیگری همچون ایرباس پیش روی شرکت‌های ایرانی قرار خواهد گرفت، با این حال با با توجه به برنامه‌ریزی‌های بوئینگ و هدفمند بودن همه قراردادهای آنها، بعید است تحت تاثیر برخی تندروی‌ها، بوئینگ به صورت مفتضحانه بازار را به سود ایرباس ترک کند. وی معتقد است بسیاری از این سخنان و تهدیدها، جنبه بازارگرمی داشته و در عمل، در صورت نقض توافق، بوئینگ مجبور است جریمه‌های سنگین پرداخت کند، ضمن اینکه اعتبار حرفه‌ای خود را از دست خواهد داد.

ایران کوتاه نمی‌آید

هرچند وزارت امور خزانه‌داری امریکا (اوفک) به عنوان مرجعی که باید مجوز نهایی خرید هواپیما را صادر کند، می‌گوید مجوز فروش هواپیما از سوی بوئینگ به ایران را بازنگری می‌کند، اما اظهار نظر مسئولان وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد ایران حاضر نیست به راحتی از این قرارداد، کوتاه بیاید.

اصغر فخریه کاشان، قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در امور مالی در گفت‌وگو با پایگاه خبری حمل‌ونقل در این زمینه اظهار کرد: شکی نیست امریکا همواره به دنبال سنگ‌اندازی بر سر راه ایران بوده است اما این سنگ‌اندازی‌ها باید در چارچوب قوانین و مقررات باشد.

وی ادامه داد: بر اساس برجام، امریکا نمی‌تواند جلوی فروش هواپیما به ایران را بگیرد و در صورتی‌که به هر دلیلی مانع فروش هواپیما به ایران شود، این کار مصداق نقض کامل برجام و توافق ایران با کشورهای ۱+۵ خواهد بود. بنابراین بعید است این قرارداد لغو شود، زیرا برجام معاهده‌ای بین‌المللی است که فقط امریکا در آن دخیل نیست. فخریه‌کاشان در واکنش به این ادعا که وزارت خزانه‌داری امریکا اعلام کرده شرکت‌های ایرباس و بوئینگ برای فروش هواپیما به ایران، باید دوباره مجوزهایی از وزارت خزانه‌داری این کشور دریافت کنند، گفت: این مجوزها، مدت معینی را شامل می‌شود بنابراین باید بعد از اینکه این زمان به پایان رسید، وزارت خزانه‌داری امریکا آن را تمدید کند، اما این مجوزها تا پایان سال ۲۰۲۰میلادی اعتبار دارد و تا آن زمان، نیازی به تمدید مجوز نیست. از سوی دیگر ما برای تمدید این مجوزها تا پایان سال ۲۰۲۰میلادی از اکنون فشار را آغاز کرده‌ایم.

و نکته آخر...

براساس آنچه دست‌اندرکاران صنعت هوانوردی کشور می‌گویند، قرارداد خرید بوئینگ به دنبال توافق ایران با ۱+۵ و اجرای برجام شکل گرفته و به سادگی نمی‌توان به طور یکجانبه آن را لغو کرد. با این حال، لغو قرارداد- اگر اتفاق بیفتد- پایان راه نیست و ایران می‌تواند خرید از شرکت‌های هواپیماساز دیگری مانند ایرباس، بمباردیر و امبرائر را در دستور کار قرار دهد.