تجربه راه‌آهن ملی اردن
تین نیوز | امروزه توسعه حمل‌ونقل ریلی جزو اولویت‌های اکثر کشورهای عربی منطقه خاورمیانه قرار گرفته و با نگاهی به پروژه‌های ریلی در حال اجرا در این کشورها و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای توسعه حمل‌ونقل ریلی و اهتمام آنها بر اتصال ریلی به همسایگانشان می‌توان ضرورت توسعه حمل‌ونقل ریلی و و نقش آن در توسعه اقتصادی این کشورها را در میزان سرمایه‌گذاری و برنامه‌های بلندپروازانه‌ای که در نظر گرفته‌اند، مشاهده کرد. هم اکنون ساخت راه‌آهن در این کشورها عمدتا با استانداردهای بین‌المللی مدرن صورت می‌گیرد و کشورهای عربی منطقه سعی دارند
از طریق اردن، سوریه و ترکیه به اروپا بپیوندند. در این بین راه‌آهن حجاز اردن به‌عنوان قدیمی‌ترین خط ریلی در منطقه به‌حساب می‌آید که 116 سال قبل در سال 1900 میلادی ساخت آن آغاز شد که اوج رونق حمل‌ونقل ریلی در اوایل قرن بیستم در آن منطقه بود.
دولت اردن به‌منظور گسترش حمل‌ونقل ریلی این کشور کار روی پروژه ملی راه‌آهن اردن را شروع کرده است که هدف آن اتصال شهرهای مهم اردن، مراکز لجستیکی و تولید به یکدیگر توسط شبکه ریلی استاندارد برای حمل کالاها و اتصال این کشور به کشورهای همسایه است. این پروژه علاوه بر حمل بار و مسافر هم در زمان و هزینه سفر صرفه‌جویی می‌کند، هم فرصت‌های شغلی زیادی به‌وجود می‌آورد و هم تجارت فرامنطقه‌ای را افزایش می‌دهد. براساس گزارش دفتر امور بین‌الملل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران طول این شبکه ریلی 924 کیلومتر خواهد بود که شهرهای کلیدی از جمله امان (پایتخت
اردن)، مفرق، زرقا و معان را به هم دیگر متصل کرده و به بندر عقبه در دریای سرخ متصل می‌شود.
به گفته وزیر حمل‌ونقل اردن این شبکه ریلی موجب افزایش و تسهیل تجارت عراق از طریق بندر عقبه نیز خواهد شد و کریدورهای تجاری جدیدی را در منطقه با اتصال به عربستان سعودی و کشورهای حوزه خلیج‌فارس (در صورت تکمیل و اتصال شبکه ریلی این کشورها به یکدیگر) و نیز با اتصال به بنادر مدیترانه در سوریه و لبنان به‌وجود خواهد آورد و این کشورها می‌توانند به بنادر مدیترانه و اروپا از طریق سوریه و ترکیه وصل شوند. طبق اعلام وزارت حمل‌ونقل اردن، تمامی مطالعات امکان‌سنجی در ارتباط با این پروژه ملی صورت گرفته و تمامی خطوط و مسیرها شناسایی شده‌اند. به‌علاوه کار تملک
زمین‌ها نیز شروع شده، چارچوب حقوقی آماده شده و مذاکرات با سرمایه‌گذاران بالقوه آغاز شده است؛ اما شرایط اقتصادی دشوار موجود در اردن و وجود محدودیت‌های مالی و تامین بودجه این پروژه موجب تاخیر در اجرای آن شده و دولت اردن از از سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران خارجی اعم از بانک‌ها و موسسات مالی در این پروژه استقبال می‌کند.
وضعیت فعلی راه‌آهن در اردن
هم اکنون در اردن دو نهاد وجود دارند که به امور حمل‌ونقل ریلی مشغول هستند و هر دو این نهادها زیر چتر وزارت حمل‌ونقل اردن قرار می‌گیرند که عبارتند از: شرکت ریلی حجاز اردن و شرکت ریلی عقبه اردن. راه‌آهن حجاز اردن (JHR) که همان راه‌آهن قدیمی حجاز اردن است که اولین راه‌آهن اردن بود و قبلا راه‌آهن سوریه از طریق این راه‌آهن به عربستان سعودی وصل می‌شد. دفتر مرکزی و ایستگاه مرکزی آن در شهر امان پایتخت اردن قرار دارد و دارای 201 کیلومتر خط ریلی بوده و بیشتر به ارائه خدمات مسافری و توریستی می‌پردازد.
بازسازی انواع قطارها و لکوموتیوهای بخار موجود و بازسازی لکوموتیوها و واگن‌های مسافری موجود، بازسازی خطوط ریلی موجود، ارتقا و تجهیز ایستگاه‌های قطار، اهتمام برای گسترش توریسم و حمل‌ونقل توریست‌ها از طریق راه‌آهن حجاز اردن و دعوت از بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری بیشتر در ایستگاه‌های راه‌آهن برای ایجاد مراکز توریستی و هتل‌های توریستی و مراکز تفریحی، مطالعه طرح انتقال سیمان از کارخانه‌های سیمان به برخی از شهرهای اردن و سوریه با قطار از جمله برنامه‌های در دست اجرا و آتی این راه‌آهن است. به‌علاوه پروژه اتصال فرودگاه
بین‌المللی اردن (کوئین الیا) به خط راه‌آهن حجاز اردن برای انتقال مسافران از الزرقا و امان به فرودگاه بین‌المللی کوئین الیای اردن به طول کلی 60 کیلومتر به‌صورت دو خطه و با خط استاندارد از دیگر برنامه‌های پیش روی راه‌آهن حجاز اردن است.
تعداد مسافران و گردشگرانی که بین دو شهر تردد می‌کنند روزانه در هر دو مسیر از 400 هزار (چهارصد هزار) نفر تجاوز می‌کند. راه‌آهن عقبه اردن ( ARQ) در استان عقبه در جنوب کشور اردن و در ساحل دریای سرخ واقع شده است که راه‌آهنی به طول 249 کیلومتر با خط ریلی باریک است و فعالیت عمده آن حمل فسفات و سایر محصولات معدنی از معادن فسفات اردن به بندر عقبه است. هر دو راه‌آهن اردن عضو اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها (UIC) و مجمع منطقه‌ای خاورمیانه اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها (RAME UIC) هستند. به‌علاوه اردن عضو وابسته سازمان OTIF و کنوانسیون حمل‌ونقل ریلی
بین‌المللی ریلی (COTIF) است. بعد از ساخت شبکه ریلی ملی اردن این شرکت عضو کامل این کنوانسیون خواهد شد.
تاریخچه راه‌آهن اردن
با توجه به اینکه حج از ارکان اسلام است و همه ساله مسلمانان زیادی از اقصی نقاط دنیای اسلام برای زیارت خانه خدا به عربستان سفر می‌کنند و سفر حج در زمان‌های قدیم با مشقت‌های زیادی همراه بود بنابراین به‌منظور کاهش تمام سختی‌ها و رنج‌هایی که در گذشته برای رفتن به حج برای حجاج متصور بود، سلطان عبدالحمید، امپراتور عثمانی، در دسامبر سال 1900 (جمادی‌الاول 1317 هجری) و همزمان با برگزاری جشن‌هایی به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد به تخت نشستن او دستور احداث خط آهن به حجاز (در عربستان سعودی) را صادر کرد و به‌عنوان پادشاه عثمانی به تمام دولت‌های اسلامی و
به تمام مسلمانان در تمام نقاط جهان برای جمع‌آوری کمک جهت تاسیس راه‌آهن اعلان عمومی داد و گفته می‌شود که درخواست وی با تمایل و رغبت و پشتیبانی مسلمانان همراه بود.
برای شروع کار یک خط ریلی باریک (105 سانتی‌متری) با بار محوری 5/ 10 تن به‌همراه ایجاد خط ارتباطی تلگرافی برای ارتباط دادن شهر دمشق به مدینه منوره از طریق شهر امان (پایتخت اردن فعلی) به طول 1303 کیلومتر احداث شد که کار تاسیس آن در سال 1908 پایان یافت. تعداد کل ایستگاه‌های این خط ریلی به 59 ایستگاه رسید که از ایستگاه القدم در دمشق (کیلومتر صفر) آغاز شده و در ایستگاه مدینه (کیلومتر 1303) کیلومتر پایان می‌یافت و طول خط موجود در خاک اردن حدود 452 کیلومتر بود و تعداد ایستگاه‌های قطار در داخل کشور اردن 29 ایستگاه بود. به‌علاوه تعداد لکوموتیوهای بخار استفاده شده در این خط
برابر با 130 دستگاه بود و 116 واگن مسافری و 35 واگن رستوران و پست و یک واگن به‌عنوان مسجد و انواع مختلف واگن که به 1048 دستگاه بالغ می‌شدند روی این خط مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
قسمت پایانی خط حجاز به مدینه منوره در ابتدای ماه دسامبر سال 1908 (شعبان 1326) افتتاح شد و این شروع زمان جدیدی برای انتقال حجاج و مسافران بود.این خط فقط به مدت 7 سال (1914-1908) به بهره‌برداری رسید و بالاترین میزان نقل‌وانتقال مسافر آن تعداد 360 هزار و 657 در سال 1914 میلادی (1332هجری) و بیشترین میزان انتقال کالاها برابر با 112 هزار و 700 تن در سال 1913 (1331هجری) بود و با توجه به اینکه حداکثر توان این خط 10 قطار بود به‌طور میانگین 3 قطار در هفته از این خط رد می‌شد. در آن زمان سفر به مدینه منوره و مکه مکرمه از شهر دمشق انجام می‌شد و این سفر یا به وسیله قافله‌های شتران صورت می‌گرفت
که 50-40 روز طول می‌کشید، یا از طریق دریا بود که 15-10 روز طول می‌کشید، اما با استفاده از قطار مدت سفر از 55 ساعت تجاوز نمی‌کرد.
بهره‌برداری و مدیریت این خط تا سال 1917با کشور ترکیه بود و سپس قیمومیت بریتانیا بر فلسطین، که نماینده‌هایش در اداره راه‌آهن فلسطین تا سال 1948(1367 هجری) مستقر بودند، ارتش عربی اردن از سال 1948 تا 1950 و دولت اردن از تاریخ 1950 تا 1952 مدیریت و کنترل این خط را در دست داشتند تا اینکه در سال 1952 راه‌آهن حجاز- اردن تاسیس شد و این راه‌آهن به بهره‌برداری از املاک خط آهن حجاز در کنار اراضی دولت اردن‌هاشمی از مرزهای اردن در سوریه در شمال تا ایستگاه المدوره در جنوب در خاک این کشور پرداخت. اگرچه در طول جنگ جهانی اول، بخشی از مسیر خط حجاز تخریب و نابود شده بود.
