شعارهای آیمو چه جایگاهی در حکمرانی دریایی ایران دارد؟

سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) برای سال آینده میلادی شعار «اقیانوس ما، تعهد ما، فرصت ما» را انتخاب کرده است. شورای سازمان IMO در نشست صد و سی و دوم خود این شعار را برگزید. به گفته دبیرکل این سازمان، این شعار بازتابی از نقش حیاتی اقیانوس در اقتصاد جهانی است، چرا که بیش از ۸۰ درصد حمل و نقل جهانی از طریق اقیانوس ها انجام می شود.

به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصادسرآمد، وی تأکید کرد که تعهد دیرینه اعضا در چارچوب مقررات جهانی IMO پیرامون پشتیبانی از آب های پاک تر و ایمن تر و همچنین مجموعه ای در حال رشد از همکاری های مبتکرانه فنی برای حمایت و محافظت از اقیانوس ها در ۱۷۶ کشور عضو این سازمان مورد تأیید قرار گرفته است. در طول دهه های اخیر، IMO قوانین و توصیه های سختگیرانه ای برای مراقبت از محیط زیست دریایی و جلوگیری از هرگونه تأثیر منفی اعمال کرده است که شامل معاهده های ضروری اجرا شده در سطح جهانی بر صنعت کشتیرانی می شود. اما پرسش اصلی این است که این شعار ها در ایران چه جایگاهی در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری و در نهایت در حکمرانی دریایی کشورمان دارد؟ آیا توانسته منجر به اصلاحات در جهت بهبود رویه شود و شواهد اجرا و اثرگذاری آن را می توان در زندگی روزمره دریانوردان و شرکت های کشتیرانی مشاهده کرد؟ علی اکبر مرزبان، معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی، به این سؤالات پاسخ می دهد.

ایران یکی از کشورهای پیشرو عضو IMO است

- سازمان بین المللی دریانوردی هر سال در سالروز تأسیس این سازمان، شعاری را مطرح می کند که شعار امسال «حرکت به سمت آینده، اول ایمنی» و شعار سال آینده «اقیانوس ما، تعهد ما، فرصت ما» است. اهمیت اجرا و تحقق این شعار ها برای کشور های عضو  چیست و سازمان برنامه و بودجه کشور چقدر متعهد به اجرای این شعار ها است و آیا این شعار های IMO به اجرا می رسد و سیاست های سازمان و بنادر و دریانوردی نیز منطبق با این شعار ها برنامه ریزی می شوند؟    

علی اکبر مرزبان: همانطور که می دانید شعار ها از جمله همین شعار سازمان بین المللی دریانوردی یک نوع خواسته و درخواست محسوب می شود. IMO با توجه به فضای حاکم بر صنعت دریانوردی در جهان و اولویت ها، دستورکارها، استراتژی ها و سمت وسو های راهبردی که در برنامه های ۶ ساله ترسیم و خروجی های مورد انتظار این برنامه ها برای بازه زمانی دو ساله با تصویب مجمع، تنظیم می کند و بخشی از آن در قالب شعار مطرح می شود. از دولت ها و کشور های عضو سازمان بین المللی دریانوردی یا همان IMO درخواست می شود که با توجه به شعار اولاً این روز جهانی را گرامی بدارند و همچنین این شعار و موضوعات مطرح شده در آن را مورد توجه قرار دهند به طوری که در فعالیت ها، تبلیغات، انعکاس مباحث شعار اعلام شده که اتفاقاً از موضوعات روز دنیا در صنعت دریانوردی محسوب می شود آن را در اولویت قرار دهند تا توجه جامعه دریایی و بندری را به این شعار و اهمیت آن جلب کنند. شعار تعیین شده از سوی IMO برای کشور های عضو حائز اهمیت است و این طور نیست که کشور ها و دولت های عضو به این موضوع بی توجه باشند و به طور قطع آن خواسته ها، چشم انداز ها و رهنمود های گنجانده در شعار های IMO را همواره مورد توجه قرار می دهند. شعار ها به پیشنهاد دبیرکل و با تصویب شورای این سازمان تعیین می شوند. این گونه نیست که بعد از پایان سال موضوع آن شعار هم به فراموشی سپرده شود و برای سال آینده هم شعار دیگری تعریف شود. شعار هایی که از گذشته به تصویب شورای IMO رسیده همچنان در سال های آینده برای تحقق آن فعال می مانند و باید مورد توجه اعضا قرار گیرند. به طور معمول دبیرکل همراه با شعار سال پیامی نیز درباره آن اعلام و منتشر می کند و آن پیام چارچوب های شعار و منظور آن شعار را تعریف و مشخص می کند که اعضا و افراد علاقه مند می توانند با مراجعه به پایگاه اینترنتی سازمان بین المللی دریانوردی به راحتی به این پیام و تعریف شعار دسترسی داشته باشند. باید توجه داشت که سازمان بین المللی دریانوردی ۵ کمیته اصلی و ۷ کمیته فرعی، همچنین شورا و مجمع دارد و بیش از ۲۵۰ دستور کار و همچنین یک برنامه استراتژیک دارد که مبنای اصلی کار IMO همین ارکان هستند. حال اینکه با توجه به ضرورت اهمیت موضوعی آن را در قالب اعلام شعار برجسته و مورد توجه قرار می دهد. دولت ها و کشور های عضو هم در کمیته ها این موضوعات را مورد بررسی قرار می دهند و مصوبات لازم را اعمال می کنند. ایران به عنوان یکی از اعضای فعال IMO شناخته می شود و به طور قطع در برنامه ریزی های خود در ابعاد مختلف این موضوعات را مورد توجه قرار می دهد که البته موضوع این شعار نیز تنها مربوط به سازمان بنادر و دریانوردی نیست بلکه اجرای آن به تمام صنعت حمل ونقل و کشتیرانی کشور مربوط می شود. بخشی از آن شعار به مؤسسات رده بندی، بخش های دیگر مانند گروه کشتیرانی، شرکت ملی نفتکش و ... و بخشی هم جامعه دریانوردان برمی گردد. سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان مرجع حاکمیتی دریایی کشور به عنوان نماینده دولت جمهوری اسلامی ایران در سازمان بین المللی دریانوردی حضور دارد و مسئولیت نظارت بر اجرای این شعار و تحقق اهداف در نظر گرفته شده را بر عهده دارد. شعار امسال مبنی بر «حرکت به سمت آینده، اول ایمنی» به همان فلسفه وجودی سازمان بین المللی دریانوردی در سال ۱۹۴۸ میلادی دلالت دارد. در آن زمان آنچه که باعث شد این سازمان بین المللی ایجاد شود، حفظ و ارتقاء ایمنی دریانوردی بود و از اساس فلسفه وجودی اولیه ایجاد IMO همان موضوع ایمنی بوده است. به همین دلیل در آن زمان که این سازمان تشکیل شد اولین دستور کار آن ارتقاء ایمنی بود. البته سازمان بین المللی دریانوردی در سال ۱۹۴۸ میلادی به تصویب سازمان ملل رسید و در سال ۱۹۵۸ میلادی یعنی ۱۰ سال بعد شرایط اجرایی آن فراهم و دبیرخانه این سازمان در شهر لندن تأسیس شد و ایران هم در همان سال ۱۹۵۸ میلادی به عضویت این سازمان درآمد و جزو اولین کشور هایی بوده که عضو IMO شد. در همان سال سازمان تازه تأسیس شده تنها یک کمیته داشت و آن هم کمیته ایمنی دریانوردی بود که بعد ها با توجه به نیاز ها و ضرورت های جامعه دریایی جهانی کمیته حفظ محیط زیست دریایی و پس از آن هم کمیته حقوقی، کمیته همکاری فنی و کمیته تسهیل ترافیک دریایی راه اندازی شدند؛ بنابراین شعار امسال اصل خویش و فلسفه وجودی خود را مورد توجه قرار داده و به این موضوع تأکید  دارد که هر چند تمام کشور ها سیاست توسعه و پیشرفت صنعت دریانوردی را با توجه به پیشرفت های نوین و فنّاوری روز مانند استفاده از کشتی های بدون سرنشین را در برنامه های خود قرار داده اند و درست که به سمت آینده در حال حرکت هستند، اما ایمنی همچنان باید در اولویت کار شرکت ها باشد و فلسفه وجود IMO که همان ارتقاء ایمنی است نباید دستخوش بی توجهی شود. بحث حفظ محیط زیست نیز که از موضوعات شعار سال آینده سازمان بین المللی دریانوردی است از اهمیت بالایی برخوردار است که همواره حفظ محیط زیست از دستورکار های مهم کشور ها محسوب می شود، اما شعار امسال IMO درباره اهمیت ارتقاء ایمنی بود آن هم در شرایطی که تمام کشور ها به دنبال تحولات هوش مصنوعی، آی تی و دیجتالی در صنعت دریانوردی هستند و این اصل مهم را به کشور ها و اعضاء متذکر شده است.
 
- با توجه به شعار امسال، تحقق این شعار در ارتقاء ایمنی کارکنان دریایی چه بخش دریا و چه بخش خشکی تا چقدر مشهود بوده؟ آیا میزان حوادث کارکنان و تلفات و صدمات ناشی از کار کاهش پیدا کرده است؟

علی اکبر مرزبان: در بحث شاغلان در خشکی و پسکرانه بنادر، در محیط بندری و ترمینال ها، مسئولیت اداره و مدیریت این حوزه برعهده اداره مدیریت بحران، محیط زیست و ایمنی سازمان بنادر و دریانوردی است، اما در این حد می توانم بگویم که خوشبختانه در یک الی دو سال اخیر شاهد تحولات بسیار خوبی در این حوزه بودیم. به طوری که آمار سوانح و حوادث کارگری به ویژه سوانح و حوادث منجر به جرح و فوت در بنادر به شدت کاهش پیدا کرده است و قابل قیاس با گذشته نیست. به یُمن فعالیت ها و تلاش های بسیار خوبی که همکاران بنده در این بخش و در این مرکز و همچنین واحد های متناظر آنها در بنادر و البته با تلاش شرکت های اپراتوری که در بنادر فعال هستند و این شرکت ها نیز براساس قرارداد هایی که به آنها فرصت کار و سرمایه گذاری می شود، مکلف هستند که دایره (HSE) مخفف سه عنصر Health سلامتی، Safety ایمنی و Environment محیط زیست را رعایت کنند. می دانید که مباحث ارتقاء و حفظ ایمنی دریانوردی موضوعی نیست که به یکباره رخ دهد و مانند یک داروی تزریقی اثر و عمل کند و برای مدت زمان مشخص ایمنی حفط شود. مسئله مهم است که بدانیم هدف چیست و برای نیل به آن هدف که ارتقای ایمنی دریانوردی است، با برنامه ریزی گام بردارید و اقدام کنید. در این مسیر اگر لازم است باید مقرراتی را تصویب و اصلاح کرد. حال اینکه آیا ما در سازمان بنادر و دریانوردی در این مسیر گام برمی داریم؟ بله برمی داریم و برنامه ها و اقدامات مدنظر در حال انجام هستند. اما نکته ای که وجود دارد این است که حتی IMO هم هرگز ادعا نمی کند میزان سوانح باید به صفر برسد چرا که بیش از ۸۵ تا ۹۰ درصد بروز سوانح دریایی ناشی از عامل انسانی تشخیص داده شده است بنابراین ولو اینکه نیروی انسانی بسیار ماهر هم باشد در نهایت سوانح رخ می دهند، اما می توانیم این را بگوییم که انتظار داریم سوانح دریایی یا سوانح هر حوزه دیگر را براساس شاخص ها و آماری که وجود دارد، کاهش دهیم و به یک حد قابل قبول برسانیم. بر فرض اگر هزار یا ده هزار تردد انجام می شود در هر هزار یا ده هزار تردد سانحه شدید را به یک سانحه کاهش دهیم. رخداد این سانحه را هم رها نکنیم و علت وقوع آن را بررسی کنیم و درس های آموختنی و یافته ها از آن استخراج کنیم و در جهت بهبود وضعیت چه در قالب اصلاح مقررات موجود و چه در قالب تصویب قوانین جدید و یا در شیوه ها و اجرا ها آن ها را اصلاح کنیم. به اصطلاح در جهت رفع دلایل وقوع سانحه گام برداریم. IMO به دنبال همین موضوع است و اینکه گفته می شود ایمنی بایستی اولین موضوع مورد توجه قرار بگیرد به این معنا است که در ابتدا باید از سوانحی که اتفاق می افتد درس و پند بگیریم و IMO ازقضا کمیته عامل انسانی که کمیته فرعی زیر نظر کمیته اصلی ایمنی دریانوردی تشکیل داده است. سوانح دریایی در ایران هم در صنعت و ناوگان دریایی وجود داشته و دارد و نمی توانیم ادعا کنیم که در آینده ما این سوانح دریایی را می توانیم به صفر برسانیم. باید به این نکته مهم اشاره کرد که در ایران بیش از ۹۰ درصد سوانح دریایی مربوط به کشتی های سنتی و کوچک ۳۰۰ تا ۵۰۰ تن است که اکثراً دچار سانحه آتش سوزی یا به گل نشستن و یا آب گرفتگی می شوند. اما راجع به کشتی های بالای ۳۰۰۰ تن که کشتی های اقیانوس پیما هستند به ندرت شاهد بروز این نوع سوانح هستیم چرا که ساختار آنها، مدیریت و نیروی انسانی که برای این کشتی ها در نظر گرفته می شود و سایر فاکتور ها و عوامل فعال برای این کشتی‎ها قابل قیاس با کشتی های سنتی و چوبی زیر ۵۰۰ تن نیستند.

 - شعار سال آینده سازمان بین المللی دریانوردی اقیانوس ما، تعهد ما، فرصت ما است، این شعار بیانگر چه موضوع و پیام از سوی سازمان است و سازمان بنادر و دریانوردی در راستای تحقق این شعار چه مسئولیت هایی را برعهده دارد؟

علی اکبر مرزبان: بخش قابل توجهی از این شعار درباره مسائل محیط زیستی است. باید توجه داشت که همواره بحث حکمرانی اقیانوسی مطرح بوده و وقتی بحث اقیانوس، استفاده از منابع آن، سکو های فراساحل استخراج از منابع، بحث آلودگی آب و محیط آب دریا از طریق اشعه خشکی یا از طریق کشتی ها مطرح می شود تمام این موضوعات به IMO مربوط می شود. همچنین اقیانوس که شامل همه آب های دنیا به غیر از دریاچه ها می شود، فرصت هایی را ایجاد کرده و شعار مبنی اقیانوس ما، تعهد ما، فرصت ما درباره بهره برداری هایی از جنبه های مختلف اقیانوس از صید آبزیان گرفته تا سایر بهره برداری ها از اقیانوس که مهم ترین آن حمل ونقل است، یک فرصت خدادادی برای همه بشریت محسوب می شود. اما در برابر استفاده هایی که از این فرصت می کنیم تعهداتی نیز به این اقیانوس داریم و آنچه که به IMO مربوط می شود و اینکه تعهد ما در کجا متبلور می شود باید گفت که در کنوانسیون پیشگیری و مقابله با آلودگی دریایی ناشی از فعالیت کشتی ها که همان «کنوانسیون مارپُل» است این موضوع دیده شده و این موضوع در کنوانسیون تخلیه مواد زائد آمده که به آن «پروتکل لندن» هم گفته می شود یا اینکه تعهد ما در موضوع مقابله و پیشگیری با آلودگی دریایی متبلور می شود. باید توجه داشت در شرایطی که کشتی ها از اقیانوس ها به طور نامحدود تردد دارند و بشر از این فرصت بهره می برد و در واقع  تجارت جهانی را تسهیل می کنند باید تعهداتی نسبت به این دریا که بسیار شکننده است، داشته باشیم و به این تعهدات عمل کنیم. نباید تنها بهره بردار از دریا و اقیانوس ها باشیم بلکه باید همزمان با بهره برداری از آن محافظت کنیم که مهم ترین آن محافظت زیست محیطی است. ممکن است سازمان بین المللی دریانوردی در این شعار که بسیار کلی است بر روی موضوع خاص تمرکز داشته باشد و بخواهد توجه جهانیان به آن جلب کند.
 
- علاوه بر ارتقاء ایمنی دریانوردان، سازمان بنادر و دریانوردی چه وظایف و مسئولیت هایی برای ارتقاء وضعیت معیشتی و اقتصادی دریانوردان به عنوان ستون فقرات صنعت دریانوردی بر عهده دارد؟

علی اکبر مرزبان: وظیفه و رسالت اصلی سازمان بنادر و دریانوردی تربیت دریانوردان شایسته است و این جزو مأموریت های این سازمان محسوب می شود که هم در قانون تأسیس آن مصوب سال ۱۳۴۸، ذکر شده است و هم در قانون دریایی و هم دستورالعمل ها که براساس کنوانسیون (STCW) استاندارد های آموزش آمده و نیز در صدور گواهینامه و نگهبانی دریانوردان مصوب IMO این موضوع دیده شده است. ما در سازمان بنادر و دریانوردی متولی این هستیم که دریانوردان شایسته تربیت کنیم و خوشبختانه نزدیک به ۶۰ مرکز آموزش دریایی در کشور وجود دارد که برای فعالیت از سازمان بنادر و دریانوردی مجوز می گیرند و سازمان ممیزی ها و نظارت های مستمری از این مراکز انجام می دهد. از افراد آموزش دیده در این مراکز آزمون های متعدد گرفته می شود تا اطمینان حاصل شود که این دریانوردان به طور شایسته آموزش دیده اند و دریانوردانی را که وارد صنعت دریایی می کنیم، افرادی با مهارت لازم هستند و این رسالت و مأموریت اصلی سازمان بنادر و دریانوردی است. اما درباره اشتغال دریانوردان و همچنین حقوق و مزایای آنها سازمان بنادر و دریانوردی به طور مستقیم وارد نمی شود و هیچ گونه مسئولیتی ندارد. در نظر داشته باشید در مواردی برداشت اشتباهی وجود دارد، مبنی بر اینکه از آنجایی که کار دریانوردان مرتبط با کشتی و دریا است بنابراین بحث اشتغال و حقوق و مزایای آنها نیز مرتبط با سازمان بنادر و دریانوردی است، اما این مسائل به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مربوط است و این وزارتخانه درباره این مشاغل، مسئولیت دارد. نکته ای که وجود دارد این است هر چند این موضوعات به صورت قانونی به وزارت کار ارتباط دارد، سازمان بنادر و دریانوردی هرگز از خود سلب مسئولیت نکرده و گفته نشده که از آنجایی که موضوع حقوق و مزایای دریانوردان مرتبط با وزارت کار است، سازمان هیچ تعهد اخلاقی و دینی و هر موضوع مرتبط با دریانوردان را نمی پذیرد. سازمان بنادر و دریانوردی با اینکه به لحاظ قانونی مسئول اشتغال و رسیدگی به حقوق دریانوردان نبوده و نیست، اما همواره خود را در کنار دریانوردان قرار داده و به فکر حقوق دریانوردان بوده و پیگیر مسائل مرتبط با شاغلین در این حوزه بوده است و در این باره برخورد فعالانه دارد. به همین دلیل در سازمان بنادر و دریانوردی «دایره مقاوله نامه کار دریایی» فعال است. در بنادر کشور کارشناسان مقاوله نامه کار دریایی مستقر هستند و این الزام از سال ۱۳۸۰ به تصویب رسیده است. این کارشناسان در بنادر حاضر هستند تا اگر مواردی مربوط به مسائل دریانوردان مطرح شد افراد به این کارشناسان مراجعه کنند و کارشناسان بنادر با این موضوعات به صورت فعالانه برخورد خواهند کرد و برای پیگیری موضوعات افراد ضمن راهنمایی لازم به مراجع تخصصی ارجاع می دهند. البته در کنوانسیون کار دریایی شرح تفکیک وظایف سازمان ها و وزارتخانه ها در اجرای کنوانسیون به تصویب هیئت وزیران رسیده  و در این کنوانسیون وظایف هر یک از سازمان ها و وزارت به صراحت تشریح شده. در همین کنوانسیون بحث مسئولیت حقوق و دستمزد دریانوردان بر عهده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گذاشته شده است. اما اگر دریانوردی درباره حقوق و مزایای خود شکایتی داشته باشد می توانند به سازمان بنادر و دریانوردی مراجعه و شکایت خود را اعلام کنند. در سازمان شیوه ها و دستورالعمل هایی تصویب، تعیین و ابلاغ شده و ما هم بر اساس فرایند و ساز و کاری که تعریف شده، این شکایت را به مراجع کار بنادر و بخش های تخصصی دیگر ارجاع می دهیم. اما درباره رعایت استاندارد های جهانی به طور قطع می توان گفت در بحث استاندارد های آموزشی، درحال حاضر ایران جزو کشور های پیشرو جهان است و فارغ التحصیلان و دریانوردان ایرانی در دنیا حرف برای گفتن دارند و همواره جزو دریانوردان شایسته مورد توجه قرار داشتند.