چرا صنعت پتروشیمی ایران درجا زد
وبلاگ تین نیوز | یکی از سیاست‌های کلان توسعه صنعت پتروشیمی در ایران، ایجاد اشتغال، کاهش و در نهایت توقف خام‌فروشی، توسعه صنعتی و محرومیت‌زدایی در استان‌های مختلف کشور بوده است.
تجارت پتروشیمی ایران طی یک دهه گذشته با فراز و فرودهای بسیاری روبه‌رو بوده و طی چند سال گذشته با رویکردهای مهم این صنعت در تضاد بود. اگرچه نمی‌توان تلاش متخصصان و مدیران فعال در صنعت پتروشیمی را نادیده گرفت اما اگر این تلاش‌های صورت‌گرفته در قالب برنامه‌ها و دستورالعمل‌های صحیح صورت می‌گرفت، پتروشیمی ایران امروز از جایگاهی بسیار شامخ و ممتاز در عرصه جهانی برخوردار بود.
باید بپذیریم که در بازار داخلی، وضعیت عرضه محصولات پتروشیمی و حفظ حلقه‌های انتهای زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی به عنوان اشتغالزاترین بخش این زنجیره باید از مهم‌ترین موضوعات صنعت فوق در شرایط کنونی باشد که به تعیین برآینده آن هم تاثیر قابل توجهی خواهد داشت. از جمله مشکلات موجود در عرصه محصولات پتروشیمی ترکیب محصولات است که عرضه می‌شود زیرا ظرفیت بازار داخلی برای کالاهایی که عرضه می‌شوند بسیار پایین است درحالی‌که کارشناسان فعال در این حوزه معتقدند خام‌فروشی و صادرات محصولات پتروشیمی کشور را از ارزش افزوده بسیار بالا و اشتغال چشمگیر
محروم می‌کند. از یک‌سو با صدور محصول خام مجتمع‌های پتروشیمی، فرصت تبدیل این محصولات از سوی شرکت‌ها و نیروی کار داخلی به محصولات نهایی با ارزش افزوده بالاتر از دست می‌رود و از سوی دیگر علاوه بر محروم‌شدن از بازارهای مطمئن صادراتی و جایگزین رقبا، کشور ناچار است هزینه زیادی برای واردات این محصولات پرداخت کند. این موضوع زمانی ارزش واقعی خود را نشان می‌دهد که بدانیم ایران از منابع انرژی خود برای تولید محصولات پتروشیمی استفاده می‌کند و مزیت بالقوه فراوانی در این خصوص دارد. ضمن آنکه بخش بزرگی از ارزش افزوده که به‌عنوان سود صادرات نصیب
مجتمع‌های پتروشیمی بزرگ می‌شود می‌تواند در بخش پایین‌دستی به ارزش افزوده بیشتر ناشی از فعال‌سازی تولید داخل و همچنین ایجاد اشتغال بالا در این بخش منجر شود.
کشورهای آفریقایی که تا پیش از تحریم‌های بین‌المللی سهمی کمتر از یک‌درصد در سبد پتروشیمی ایران داشتند با گذشت سه‌سال از آغاز تحریم‌ها از سهمی حدود ٥/٦ درصدی برخوردار شده‌اند و در این مدت کشورهایی همچون مصر، موزامبیک، آفریقای جنوبی، کنیا، غنا و تونس، به جمع خریداران محصولات پتروشیمی ایران پیوستند. در حال حاضر بخش عمده‌ای از محصولات پتروشیمی ایران به کشورهای اروپایی صادر می‌شود. علاوه بر این مشکلات تحریم پیش روی صادرات محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های پلیمری ایران به کشورهای منطقه آمریکای شمالی، آفریقا و اروپا به‌طور کامل رفع شده است.
به اعتقاد کارشناسان حضور ایران در بازار پتروشیمی اروپا برای دوطرف دارای مزیت‌های متعددی است و تبادل محصولات به یک معامله برد – برد برای ایران و کشورهای اروپایی تبدیل شده است. پس از بالاگرفتن اختلافات گازی ایران – ترکیه و شکایت رسمی ترک‌ها از گران‌فروشی گاز ایران در دادگاه لاهه، دامنه این اختلافات به بازار محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های پلیمری دوکشور هم توسعه یافته است. ترکیه روزگاری بزرگترین بازار صادراتی محصولات پلیمری ایران بود و حتی با وجود اعمال سخت‌ترین شرایط تحریم‌های بین‌المللی هیچگاه در بازار ترکیه روی پلیمر ایران بسته نشد.
با این وجود از اسفند سال٩٢ دولت آنکارا با تعیین تعرفه‌های جدید شرایط را برای صادرات محصولات پتروشیمی و پلیمری ایران به این کشور همسایه سخت کرد به‌طوری‌که حتی در شرایط تحریم هم شرکت‌های پتروشیمی ایران با چنین مشکلات و موانعی برای صادرات محصولات خود به بازار ترکیه روبه‌رو نبودند. ماجرا از آنجا آغاز شد که اسفندماه سال گذشته ترکیه تعرفه واردات فرآورده‌های پلیمری از ایران را با افزایش دوبرابری از سه به ٥/٦ درصد افزایش داد. تا پیش از این جنگ جدید تعرفه‌ای پلی‌پروپیلن، پلی‌اتلین، پی‌وی‌سی و... از مهم‌ترین محصولات صادراتی پتروشیمی
ایران به ترکیه بودند که تعیین تعرفه جدید حجم صادرات پتروشیمی به این کشور همسایه با کاهش روبه‌رو شده است. مجتمع‌های آروماتیکی به عنوان بخشی از صنعت پتروشیمی بسیار سودآور بوده و روزبه‌روز درحال گسترش هستند. ماهیت این مجتمع‌ها تولید محصولات پتروشیمی است. هرچند در شرایط خاص توان تولید دیگر محصولات از جمله بنزین را نیز دارند. در چند سال گذشته برخی پتروشیمی‌ها همچون بندر امام، برزویه و ابوعلی تغییر ماموریت داده و به کمک پالایشگاه‌ها آمدند و اکنون با مشخص شدن آلوده بودن بنزین پتروشیمی‌ها به حال اولیه طراحی‌شان بازگشتند. پتروشیمی‌ها در صورت
بازگشت به تولیدات قبلی خود می‌توانند بازارهای جدید را تصاحب کنند. پتروشیمی‌ها درنظر داشته باشند که در صورت افتادن چرخه تولید در مسیر درست در درازمدت می‌توانند به سود مطلوب خود برسند. زیرا سوزاندن ثروت ملی که می‌تواند درخدمت توسعه پایدار کشور قرار گیرد به زیان اقتصاد و آینده کشور خواهد بود. صنعت پتروشیمی ایران در کنار صادرات محصولاتش به اروپا باید به دنبال انتقال دانش فنی و تکنولوژی‌های نوین جهانی و در کنار آن تامین فاینانس طرح‌های جدید از کشورهای اروپایی به داخل کشور باشد.
* کارشناس اقتصادی