پاشنه آشیلی به نام خودروهای پرمصرف و فرسوده

 به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، شهروند در گفتگو با کارشناسان راه های کاهش ناترازی بنزین را بررسی کرده که در ادامه می خوانید:

 موضوع بنزین و ناترازی آن که این روزها از مسئولان تا کارشناسان درباره نحوه مواجهه با معضل آن صحبت می کنند، به یکی از چالش های اساسی کشور تبدیل شده است؛ چرا که از یک سو، با افزایش سالانه یک تا ١,٥میلیون خودروی عمدتاً پرمصرف به چرخه حمل و نقل کشور و رشد سالانه بیش از ٨درصدی در مصرف مواجه هستیم و از سوی دیگر با عدم افزایش ظرفیت تولید، ناترازی تولید و مصرف سال به سال در حال افزایش است.طبق برنامه ارائه شده وزیر نفت به مجلس شورای اسلامی، متوسط تولید روزانه بنزین در تیرماه امسال ١١٤میلیون لیتر و متوسط مصرف روزانه بنزین ١٢٠میلیون لیتر بوده است.

ناترازی بنزین اگرچه طبق این آمار در تیرماه به ٦میلیون لیتر در روز رسیده اما با افزایش مصرف در پیک های سالانه ازجمله سفرهای نوروزی و سفرهای تابستانی به بیش از ٢٠میلیون لیتر در روز هم می رسد؛ فاصله ای که برای جبران آن هم از ظرفیت تولید واحدهای پتروشیمی در سال های اخیر استفاده شده و هم به واردات بنزین روی آورده ایم.

با قیمت بنزین چه کنیم؟

منطقاً قیمت هر کالا می تواند در نحوه استفاده از آن و دقت در مدیریت مصرف آن مؤثر باشد و در شرایطی که کشور با تورم دورقمی مواجه است، به طور سالانه افزایش قیمت تمامی کالاها، انتظاری منطقی است. حال اگر جلوی افزایش قیمت کالایی گرفته شود اما تورم مهار نشود، فنر قیمتی آن کالا فشرده تر می شود و دولت ها برای کاهش فشردگی این فنر، دست به افزایش ناگهانی و جهش وار آن، هر چندسال یک بار، می زنند.
راهکار اصلی هر دولتی مهار تورم است، اما در شرایط فعلی، بازگشت قیمت گذاری سالانه بنزین مشابه آنچه در دهه های گذشته مرسوم بود، به طوری که در قوانین بودجه سنواتی نرخ بنزین و سایر فراورده های نفتی براساس نرخ تورم برای سال آینده مشخص شود، راهکاری درست است؛ ازاین رو دیگر شاهد فشردگی فنر قیمتی آن که به تصمیم گیری های عجیبی چون آبان ٩٨بینجامد، نخواهیم بود.

مرتضی بهروزی فر، کارشناس حوزه انرژی، درباره راهکارهای عبور از شرایط نابسامان سوخت در کشور بر این باور است که هم اکنون مصرف بنزین از تولید پالایشگاه ها بیشتر است و شکی در آن نیست، زیرا متأسفانه در چند سال گذشته بعد از ستاره خلیج فارس عملاً پالایشگاه بزرگ دیگری در کشور ساخته نشد و برنامه ای برای افزایش تولید و بهبود ظرفیت پالایشگاه ها انجام نشده است؛ بنابراین دچار مشکل شدیم.او معتقد است که مشکل ناترازی بنزین راه حل لحظه ای ندارد و دولت برای جبران کسری بنزین در کوتاه مدت هیچ راهی غیراز واردات ندارد.او با تأکید بر اینکه با افزایش قیمت بنزین می توانیم ناترازی را حل کنیم حرف بیهوده و اشتباهی است ادامه می دهد: «با حجم بالای تورم، اگر بخواهیم یک اشتباه محاسباتی دیگر مثل افزایش قیمت بنزین هم داشته باشیم، مشکلات چند برابر می شود و بهمن و دومینویی که ایجاد می کند مسلما غیرقابل تصور خواهد بود. بنابر این افزایش قیمت باید تدریجی انجام شود.»

احسان حسینی، پژوهشگر و کارشناس حوزه انرژی، نیز بر این صحبت ها صحه می گذارد و به شهروند می گوید: «ناترازی بنزین هم اکنون در کشور ما وضعیت جالبی ندارد و سه میلیارد دلار هر سال به واردات بنزین اضافه می شود و اگر این شرایط به همین منوال ادامه پیدا کند تا ١٠ سال آینده کل درآمد نفتی را باید به واردات بنزین اختصاص دهیم.»

او در ادامه می گوید: «اما این شرایط قابل تداوم نیست. با توجه به شرایطی که بودجه دولت هم با کسری مواجه است و همین کسری بودجه تورم ایجاد می کند، اگر دولت به صورت فعالانه مشکلی برای رفع ناترازی بنزین انجام ندهد، طبیعتا مجبور می شود نسخه ای مشابه آبان ٩٨ را به کار ببندد و شوک درمانی کند. این در حالی است که تجربه نشان داده شوک درمانی نمی تواند به صورت پایدار مصرف بنزین را کنترل کند و در نهایت مصرف بنزین دوباره به میزان گذشته بر می گردد.»

حسینی نیز مانند بهروزی فرد تأکید می کند که دولت گریزی از افزایش قیمت بنزین ندارد، چرا که اگر اصلاح قیمتی صورت نگیرد، انگیزه ای برای رفتار مصرفی ایجاد نمی شود.اما موضوع این است که اصلاح قیمتی که بتواند با اصلاح رفتار مصرف همراه باشد نیاز به برنامه ریزی دقیق و گزینه های جایگزین دارد. اگر به مردم می گوییم بنزین کمتری مصرف کنند باید گزینه های دیگری مانند افزایش حمل ونقل عمومی را در اختیار آنها قرار دهیم یا استفاده از خودروهای دوگانه سوز افزایش پیدا کند.

راهکارهای غیرقیمتی، کلید حل معضل بنزین است

بدون شک راهکارهای فعلی رفع معضل ناترازی بنزین، راهکارهای غیرقیمتی است که می توان این راهکارها را به سه دسته کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تقسیم بندی کرد.

در راهکارهای کوتاه مدت که در سال جاری می توان از آن نتیجه گرفت و در شش ماهه دوم سال، ناترازی فعلی بنزین را مدیریت کرد، بحث استفاده از ظرفیت CNG برای متنوع سازی سبد بخش حمل ونقل و انتقال بخشی از تقاضای بنزین به سبد CNG در اولویت است.

هم اکنون بین ٢١تا ٢٣میلیون مترمکعب CNG در روز در کشور به مصرف می رسد و به همین اندازه ظرفیت افزایش سهم CNG در سبد حمل ونقل سبک کشور، با زیرساخت های فعلی وجود دارد. بنابراین برای رفع ناترازی ٢٠میلیون لیتری بنزین، تنها راهکار توسعه CNG می تواند در کوتاه مدت با سیاستگذاری درست و بدون هزینه سازی برای دولت، پاسخگو باشد.
حسینی با تأکید بر اینکه اصلاحات قیمتی باید تدریجی و با یک چشم انداز مشخص انجام شود ادامه می دهد: با وجود جایگاه های مناسب عرضه CNG در کشور که نیمی از ظرفیت آنها خالی و قابل استفاده است، توسعه ناوگان خودروهای گازسوز باید مدنظر قرار گیرد که در این زمینه مصوبه سال ٩٨ شورای عالی اقتصاد، همچنان کارایی دارد.
این در حالی است که محسن جوهری، رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی صنعت CNG، بر این باور است که باید به بحث ناترازی بنزین و رفع آن از طریق استفاده از ظرفیت CNG، توجه ویژه داشت. به گفته او، استفاده از سوخت CNG در دهه ۸۰ شمسی توانست مانع از موفقیت تحریم های آمریکا علیه امنیت انرژی ایران شود و یکی از سریع ترین و مطمئن ترین راهکارها برای قطع وابستگی به واردات بنزین است.این موضوع در حالی مطرح می شود که استفاده از CNG نسبت به بنزین، آلایندگی کمتری دارد اما وسایل نقلیه برای آنکه با CNG سوخت گیری کنند، نیاز به فضای اضافی برای ذخیره سوخت دارند. از سوی دیگر، خودروهایی که با CNG سوخت گیری می کنند، حدود ٥٠ درصد کمتر از خودروهایی که با بنزین معمولی کار می کنند، قابلیت پیمایش دارند. بنا بر این گزارش، پیمایش خودروهای سواری CNG در محدوده ٣٥٠تا ٤٥٠کیلومتر است.

افزایش راه های جایگزین

شهرداری تهران در حال افزایش ناوگان تاکسی، اتوبوس و ون برقی است که هم از چین وارد می کند و هم به همین میزان در حال تولید در ایران است. این نشان می دهد که حمل و نقل عمومی در حال افزایش تعداد است.
 به اعتقاد حسینی، با این اتفاق ظرفیتی فراهم که قیمت بنزین را هم همزمان با افزایش حمل ونقل عمومی می توان اصلاح کرد.
او توضیح می دهد که منظور از اصلاحات قیمتی، شوک درمانی نیست. در واقع باید افزایش قیمت تدریجی انجام شود.
این کارشناس حوزه انرژی موضوع قیمت سوم را نیز مطرح می کند و می گوید: «می توان با ابزارهای قیمتی، مانند قیمت سوم، افزایش قیمت بنزین و رفع ناترازی آن را آغاز کرد. تجربه نشان می دهد که اگر دولت بخواهد قیمت سوم را ایجاد کند، باید به نحوی این مدل را طراحی کند که افزایش قیمت بنزین به دهک بالای جامعه و افرادی که مصرف بنزین بالا دارند برگردد.»

پاشنه آشیلی به نام «خودروهای پرمصرف و فرسوده»

روند تولید خودروهای پرمصرف داخلی باید اصلاح شود و دروازه واردات خودروهای کم مصرف به کشور باز شود که هر کدام تأثیر پررنگی در اصلاح الگوی مصرف بنزین در کشور دارند. این موضوعی است که برخی از کارشناسان آن را به عنوان یکی از راهکارهای کاهش مصرف بنزین عنوان می کنند.
کارشناسان بر این باورند که اگر خودروها با استاندارد بین المللی در کشور تولید می شد، مصرف بنزین به جای ١٢٠میلیون لیتر در روز، در حدود ٦٠میلیون لیتر در روز بود و می توانستیم ٥٤میلیون لیتر در روز صادرات داشته باشیم.
بحث اسقاط خودروها و موتورسیکلت های فرسوده، یک بحث مهم در راهبردهای میان مدت برای کاهش مصرف بنزین است که برای برنامه ریزی و آغاز اسقاط آن وسایل فرسوده باید از همین امروز کار را آغاز کرد.
طبق آمار ستاد نوسازی سازمان حمل ونقل، بیش از ٢١میلیون خودروی سبک در کشور در حال تردد است و بیش از یک میلیون و ٣٠٠هزار خودرو، یعنی ٦,٢درصد از این خودروها فرسوده هستند.همچنین از تعداد ١٢میلیون و ٥٠٠هزار موتورسیکلت در حال تردد در کشور، ١١میلیون و ٢٠٠هزار موتورسیکلت فرسوده هستند که سهم بزرگی در مصرف افسارگسیخته بنزین و آلایندگی هوا دارند.
درواقع خودروهای فرسوده در روز ٤٦میلیون لیتر بنزین و ١٧,٥میلیون لیتر گازوئیل را مصرف می کنند و درصورت جایگزینی این خودروها با خودروهای استاندارد حدود ٢٧میلیون لیتر بنزین و ٩میلیون لیتر در روز گازوئیل صرفه جویی صورت خواهد گرفت.
با درنظر گرفتن هر لیتر بنزین و گازوئیل برابر با نرخ ٧٠سنت، سالانه ٩میلیارد دلار خسارات ناشی از عدم اسقاط خودروهای فرسوده به کشور برآورد می شود و آنها سالانه ١٣میلیارد لیتر بنزین را می بلعند.
این آمارها در حالی مطرح می شود که احسان حسینی، پژوهشگر انرژی، می گوید: اسقاط خودروهای فرسوده تا حدود زیادی می تواند به کاهش مصرف بنزین کمک کند، اما این موضوع به تنهایی تأثیرگذار نیست. اگر بهترین حالت را درنظر بگیریم، خودروهای فرسوده روزانه یک میلیون لیتر بنزین بیشتر می سوزانند و باید در کنار راهکارهای دیگر بتوان به بحث اسقاط خودروها بپردازیم. زیرا درهرحال خودروهای ساخت داخل مصرف بنزین بالا دارند و باید فکری به حال آن کرد.
در واقع ما در بحث بنزین با راهکار یک خطی روبه رو نیستیم و باید مجموعه راهکارها کمک کند تا مشکل ناترازی بنزین برطرف شود.

مجموعه راهکارها باید دست به دست هم دهند

روح الله کهن هوش نژاد، کارشناس انرژی، با اشاره به اینکه برای رفع این مسئله، می توان چند راهکار اساسی را درنظر گرفت، خاطرنشان می کند: بهینه سازی مصرف بنزین می تواند از طریق آموزش و ترویج فرهنگ صحیح مصرف بنزین به کاهش تقاضا کمک کند. همچنین می توان با ارائه مشوق ها و راهکارهایی برای استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی و دیگر روش های کاهش مصرف بنزین، تعادل را در بازار برقرار کرد.
این کارشناس انرژی با اشاره به اینکه افزایش تولید داخلی امری الزامی است، اضافه می کند: سرمایه گذاری در پالایشگاه ها و افزایش ظرفیت تولید بنزین می تواند یک راهکار بلندمدت برای رفع ناترازی عرضه و تقاضا باشد. همچنین می توان با بهینه سازی فرایندها و استفاده از فناوری های نوین، میزان تولید را افزایش داد.
وی ادامه می دهد: گاهی اوقات، ناترازی عرضه و تقاضا ناشی از مشکل توزیع و حمل ونقل است. می توان با بهبود زیرساخت ها، استفاده از فناوری های نوین و بهینه سازی مسیرها و روش های توزیع، این مشکل را تا حدی برطرف کرد.
کهن هوش نژاد توضیح می دهد: استفاده از ابزارهای اقتصادی مانند قیمت گذاری پویا می تواند به تنظیم بازار بنزین کمک کند. همچنین می توان با ارائه تخفیف ها و مشوق های مناسب، مصرف را در زمان های کم تقاضا تشویق کرد و در زمان های پر تقاضا، کاهش داد.