◄ قطارهای حومه‌ای؛ زیان‌ده در کوتاه‌مدت و سودمند در بلندمدت
یکی از ارکان مفهوم شهرسازی ریل‌پایه را می‌توان بحث قطارهای حومه‌ای و محلی دانست. با توجه به ورود و خروج تعداد زیادی مسافر از شهرهای اطراف شهرهای بزرگ از جمله تهران، ساماندهی این جابه‌جایی در بیشتر کشورهای جهان از طریق قطارهای حومه‌ای انجام می‌شود. چندی پیش مجلس شورای اسلامی نیز در مصوبه‌ای تشکیل شرکت قطارهای حومه‌ای را به تصویب رساند. یکی از مشکلاتی که در این بخش وجود دارد چنانکه مدیرعامل شرکت حمل‌ونقل مسافری رجا به‌عنوان بهره‌بردار این بخش بارها به آن تأکید کرده موضوع زیان‌ده بودن قطارهای حومه‌ای است. به سراغ مهدی قمری‌نژاد، مدیر پروژه بهره‌برداری از قطارهای حومه‌ای راه‌آهن رفتیم تا با او درباره فعالیت‌های شرکت راه‌آهن در بخش قطارهای حومه‌ای و مشکلات موجود در این بخش به گفت‌وگو بپردازیم. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
به‌عنوان سؤال نخست تازه‌ترین تغییرات و اخبار در بخش قطارهای حومه‌ای شامل چه مواردی می‌شود؟
در این سال‌ها توانستیم ظرفیت خدمات‌رسانی قطارهای حومه‌ای را به شکل قابل توجهی افزایش دهیم. در سال94 توانستیم 8.7 میلیون صندلی ایجادی و در سال 95 تعداد صندلی‌های ایجادی قطارهای حومه‌ای در 20 مسیر حومه‌ای و محلی به رشد 30 درصدی دست یافت. در سال 96 هم در سه ماهه اول سال نسبت به سال 95 حدود 35 درصد صندلی ایجادی خود را افزایش دادیم. موضوع مهمی که لازم است به آن اشاره شود این است که در سال 96 ما 20 مسیر محلی و حومه‌ای را دارا هستیم. تعداد صندلی‌های ایجادی ما در برخی مسیرها همچون مسیر پرند نسبت به سال 95 افزایش چشمگیری داشته و به بیش از 2 و نیم برابر افزایش یافته است.
برخی کارشناسان سوال می‌کنند که به دلیل سودآور نبودن حوزه قطارهای حومه‌ای دلیل راه‌آهن برای افزایش تعداد صندلی‌ها و مسیرهای آن چیست؟
برای اینکه هر کسب‌وکاری پایدار باشد بایستی تعادلی میان درآمد و هزینه آن وجود داشته باشد. در حمل‌ونقل ریلی محلی و حومه‌ای درآمد و هزینه مستقیم این بخش متعادل نیست به این معنی که درآمد مستقیم حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای که حاصل از فروش بلیت است و هزینه‌های جاری آن‌که شامل هزینه‌های جاری بهره‌برداری نظیر راهبری، تعمیر و نگهداری ناوگان و زیرساخت است حتی بدون احتساب هزینه‌های سرمایه‌ای متعادل نبوده و کفه تعادل به سمت هزینه‌ها سنگینی می‌کند.
این شرایط حتی در کشورهای توسعه یافته که در زمینه حمل‌ونقل حومه‌ای بسیار موفق عمل کرده‌اند نیز نظیر آلمان، فرانسه، سوئیس نیز چنین است. بر اساس گزارش‌های ارائه شده از سوی مشاوران خارجی درآمد ناشی از قطارهای محلی و حومه‌ای با احتساب فروش بلیت و سایر کسب‌وکارهای مکمل آن حدود 50 درصد از هزینه‌ها را کفایت می‌کند و مابقی هزینه‌ها از سوی دولت و یا شهرداری‌ها در قالب اشکال مختلف تأمین می‌شود.
لازم به ذکر است این نوع حمل‌ونقل ریلی باید با احتساب سایر درآمدهای آن‌که منافع آن به طور غیر مستقیم به کشور می‌رسد از جمله کاهش مصرف سوخت، صرفه‌جویی‌های حاصل از کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و صرفه‌جویی‌های حاصل از کاهش تصادفات و... محاسبه شود.
به عبارت دیگر این نوع از حمل‌ونقل ریلی در مسیرهای توجیه‌پذیر و با احتساب درآمدهای مستقیم و غیرمستقیم آن از دیدگاه منافع ملی سودآور بوده ولی از دیدگاه شرکت‌ها به‌عنوان بنگاه‌های اقتصادی که از عواید غیرمستقیم آن منتفع نمی‌شوند زیان‌آور است. بنابراین باید همان‌طور که در سایر کشورهای توسعه یافته عمل می‌شود، برای پایدار بودن کسب‌وکار شرکت‌های ریلی در این حوزه جبران زیان از محل منابع ملی یا منطقه‌ای جبران می‌شود و در عین حال این راه‌حل به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های مؤثر در زمینه حمل‌ونقل محلی و حومه‌ای به‌عنوان گزینه اصلی مورد توجه است.
کمی هم در خصوص وضعیت فعلی قطارهای حومه‌ای و محلی بگوئید؟
مانند دیگر کشورهای جهان فعالیت در بخش قطارهای حومه‌ای در کشور ما نیز سودآور نیست. برای پایدار شدن کسب‌وکار در این بخش و به تبع آن ثبات در خدمات‌رسانی در این بخش ضرورت دارد نخست پیش‌بینی لازم در جهت جبران ضرر و زیان شرکت‌های بهره‌بردار از محل سوبسیدهای دولتی و کمک‌های شهرداری‌ها و مدیریت‌های شهری صورت بگیرد. علاوه بران بایستی اقدامات و اصلاحات لازم جهت کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری انجام شود. همچنین باید درآمدهای حاصل از این خدمت‌رسانی منحصر به فروش بلیت نباشد و سایر درامدهایی که شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی در دنیا از آن بهره می‌برند نیز در سبد کسب‌وکار این نوع از حمل‌ونقل ریلی قرار بگیرد.
غالب شرکت‌هایی که در اروپا خدمات حومه‌ای را ارائه می‌دهند دولتی هستند و یا متعلق به شهرداری‌ها هستند و به نوعی به بخش عمومی متصل هستند. البته ممکن است این شرکت‌ها بخش از فعالیت خود را به بخش خصوصی واگذار کنند اما شرکت اصلی در اختیار بخش عمومی است. به همین دلیل هم در قانون برنامه ششم توسعه پیش‌بینی شرکتی دولتی به نام شرکت قطارهای حومه‌ای صورت گرفته است.
همان‌طور که گفتید در کشورهای توسعه یافته بخش قطارهای حومه‌ای را بخش دولتی اداره می‌کند. در کشور ما بهره‌برداری از این بخش به یک شرکت بخش خصوصی یعنی رجا واگذار شده است. با این اقدام بخش دولتی چه تسهیلاتی برای رجا در جهت فعالیت در این بخش در نظر گرفته است؟
نخست باید گفت که در کشورهای دیگر دنیا به این شکل است که بخشی از خدمات قطارهای حومه‌ای را به بخش خصوصی واگذار می‌کنند ولی موضوعی که مهم است این است که چه بخش دولتی خود در این بخش فعالیت کند و چه به بخش خصوصی واگذار شود برای جبران ضررهای این بخش به سوبسید نیاز است. در این زمینه برای شرکت رجا نیز خوشبختانه با اقداماتی که در چند سال اخیر انجام شده پیش‌بینی‌های لازم به منظور جبران ضرر و زیان رجا در قالب سوبسیدهای دولتی در نظر گرفته شده است که امیدواریم در آینده نزدیک این پیش‌بینی‌ها محقق شود.
این پیش‌بینی‌ها قرار است تا چه زمانی محقق شود؟
امیدواریم که تا پایان سال جاری این پیش‌بینی‌ها برای جبران فعالیت رجا در این بخش محقق شود.
با توجه به همه اقدامات صورت گرفته از سوی شرکت راه‌آهن برای رونق گرفتن بخش قطارهای حومه‌ای اما متأسفانه مسافران آن‌چنان‌که باید از این سرویس حمل‌ونقل ریلی استقبال نمی‌کنند. به نظر شما چه اقداماتی مورد نیاز است تا مسافران به این ظرفیت حمل‌ونقل ریلی توجه کنند؟
کیفیت و کمیت خدمات قطارهای حومه‌ای با اقداماتی که در حال حاضر انجام می‌شود و برنامه‌های پیش‌بینی شده امیدواریم در آینده نزدیک بخش قطارهای حومه‌ای با رونق خوبی مواجه شود و تغییر قابل توجهی را در خدمات این بخش مشاهده کنیم. از سوی دیگر با تخصیص شرکت قطارهای حومه‌ای کلیه فعالیت‌ها به شکلی متمرکز در این شرکت انجام می‌شود و امیدواریم که این اتفاق موجب رونق بخش قطارهای حومه‌ای شود. در عین حال با پروژه‌های توسعه‌ای که در چند سال اخیر در بخش قطارهای حومه‌ای به خصوص در مجموعه شهری تهران شروع شده و امیدواریم که ثمره آن را به زودی ببینیم، امیدواریم که بتوانیم به زودی هم به لحاظ کمیت و هم به لحاظ کیفیت این خدمات را افزایش دهیم.
خوشبختانه از سال گذشته ناوگان قطارهای حومه‌ای سرعت خوبی را شاهد بوده و ما در ابتدای امسال حدود 4 رام قطار به ظرفیت خدمات‌رسانی قطارهای حومه‌ای اضافه کرده‌ایم که با تداوم این روند امیدواریم که ارتقای خدمات از لحاظ کمی و کیفی موجب توسعه قطارهای حومه‌ای شود. همچنین موضوعاتی نظیر تأخیرهای این قطارها، افزایش نظم سفر، افزایش تواتر قطارها در ساعات اوج، موضوع حمل‌ونقل مکمل و دسترسی مناسب به ایستگاه‌های قطارهای حومه‌ای و نیز بحث اطلاع‌رسانی از مواردی است که در دستور کار راه‌آهن قرار گرفته است.
با سلام
یکی از مهمترین دلایل عدم استقبال آن چنانی از قطارهای حومه ای عدم اطلاع رسانی و تبلیغات وسیع راه آهن است.
دلیل دیگر ساعات غیر کارشناسی حرکت قطارهاست.
دلیل دیگر جدا نبودن مسافران حومه ای از سایر مسافران است که باید از مراحل عریض و طویل گیت کنترل راه آهن تهران عبور کنند تا یک سفر ساده به شهری مثل کرج داشته باشند.
دلیل دیگر ساعت های نامناسب حرکت قطارها برای بسیاری از افراد است که با افزایش تعداد قطارها و کارشناسی دقیق تعیین وقت مناسب حرکت قطارها می توان این مشکل را حل کرد.
دلیل دیگر بهینه نبودن طول مسیر برای برخی از شهرهاست که منجر به طولانی شدن سفر می گردد البته مشخص است که این کار بسیار پر هزینه است اما در درازمدت با کاهش مصرف سوخت و افزایش رضایت مسافران این موضوع جبران می گردد.