هارمونی آرامش در آبی آسمان

بر شانه پرنده آهنین می‎نشینیم، می غرد و اوج می‎گیرد و پرواز آغاز می‎شود، می‎رود و می‎رود تا با نزدیک شدن به مقصد، کم کم خود را به زمین نزدیک کند و بنشیند و لحظاتی آرام گیرد...

به گزارش تین‌نیوز به نقل از روابط عمومی شرکت فرودگاه‎ها و ناوبری هوایی ایران، این سطرها خلاصه تجربه همه ما از پرواز با هواپیماست، ولی در پشت صحنه این پرواز و سفر چه می ‎ گذرد؟ پروازی که در پس آن افرادی هوشیار، هدایتگر لحظه لحظه ‎ اش هستند.

وقتی قصد سفر با هواپیما را داریم و در فرودگاه چشم انتظار رسیدن زمان پرواز هستیم، خلبان مشغول هماهنگی با برج کنترل برای روشن کردن موتور، اختصاص ارتفاع پرواز و مسیر هواپیما تا مقصد است. پس از هدایت هواپیما تا اول باند توسط واحد "کنترل زمینی برج کنترل"، زمانی که هواپیما از باند جدا می ‎ شود تا فاصله حدوداً 5 مایل (8 کیلومتر) از فرودگاه هواپیما توسط واحد "برج کنترل" هدایت شده و بین پروازهای موجود در این محدوده جدایی ‎ های استاندارد اعمال می‎‎ ‎ شود، در این هنگام سیگنال ‎ های ارسالی از ترانسپوند هواپیما که حامل اطلاعات پرواز نظیر سرعت، جهت، ارتفاع، مقصد و مسیر هواپیما است، به صورت یک بلیپ (نشانگر موقعیت هواپیما در رادار) در مانیتور رادار واحد "تقرب برج کنترل" ظاهر می ‎ شود.

به این ترتیب از فاصله 5 مایلی تا فاصله 40 تا 70 مایلی (64 تا 112 کیلومتر) از فرودگاه، پروازها تحت کنترل واحد تقرب قرار می ‎ گیرند وظیفه این واحد، کنترل پروازهای ورودی و خروجی به محدوده پایانه(ترمینال) هوایی فرودگاه ‎ ها است. هواپیما پس از گذشتن از محدوده پایانه هوایی و اعمال جدایی بین پروازهای ورودی و خروجی برای قرار گرفتن در شبکه مسیرهای هوایی کشور، تحویل "مرکز کنترل فضای کشور" می ‎ شود.

در ادامه کنترلرهای مرکز کنترل فضای کشور (کارکنان مراقبت پرواز)، در طول سفر هوایی، با استفاده از رادار، هواپیما را در شبکه گسترده راه ‎ های هوایی کشور هدایت می ‎ کنند و با نزدیک شدن به فرودگاه مقصد ضمن کاهش دادن ارتفاع هواپیما، آن را در نقطه تبادل ترافیکی به واحد تقرب تحویل می ‎ دهد. واحد تقرب نیز هدایت هواپیما را تا محدوده فرودگاه برعهده می‎گیرد و پس از آن برای فرود نهایی در باند فرودگاه، هواپیما تحویل واحد برج کنترل می ‎ شود.

اما مرکز کنترل فضای کشور تنها به پروازهای داخل کشور خدمت نمی ‎ دهد بلکه پروازهای عبوری دیگر کشورها از آسمان کشور را نیز هدایت می ‎ کند و برای این منظور در مرحله ورود و خروج هواپیماها بر فراز آسمان ایران آنها را از طریق 43 نقطه تبادل ترافیکی با مراکز کنترل 11 کشور همسایه تبادل می ‎ کند.

در آستانه20 اکتبر مصادف با 28 مهر روز جهانی کنترل ترافیک هوایی هستیم و آن را بهانه ‎ ای قرار دادیم تا با حضور در مرکز کنترل فضای کشور، دمی همراه مردان و زنان کنترلر ترافیک هوایی باشیم. شغلی خاص که به اعتقاد کارشناسان بین ‎ المللی در زمره 10 شغل حساس جهان قرار دارد.

ایمنی بیشتر پروازها درگرو جذب بیشتر کنترلرهاست

با مدیرکل کنترل ترافیک هوایی شرکت فرودگاه‎ها و ناوبری هوایی ایران، در مورد این حرفه، وضعیت نیروی انسانی و دغدغه‎های کارکنان آن به گفتگو نشستیم.

مسعود نیکبخت در ابتدا یاد و خاطره حسن کمالی و محمدعلی رومینا را که در حین کار و به دلیل فشار بالای آن جان باختند را گرامی داشت و از پرهیزکار، حضوری، سهرابی و دیگرانی یاد کرد که آنها نیز تحت تاثیر فشارهای روانی و استرس کار در خارج از محیط کار جان باختند.

وی با بیان اینکه کنترلر وقتی روی صندلی می‎نشیند باید تمام هواپیماهای تحت کنترل را در ذهن داشته باشد و در لحظه، بهترین تصمیم را برای هدایت آنها بگیرد، گفت: کنترل ترافیک هوایی برای هدایت ایمن هواپیماها، خدمات خود را در سه سطح شامل خدمات اطلاعات ناوبری پرواز، خدمات کنترل با دستورالعمل و خدمات کنترل با رادار ارائه می ‎ دهد که البته به آنها باید خدمات خاص در شرایط اضطراری را نیز افزود.

نیکبخت با بیانی هنرمندانه، کنترلر ترافیک هوایی را به رهبر ارکستری تشبیه کرد که نت‎های او همان بلیپ ‎ ها یا نشانگرهای هواپیما بر صفحه رادار و ملودی‎های آن نیز همان فرمان ‎ های هدایتگر کنترلر هستند. اگر این رهبر ارکستر کارش را به خوبی انجام دهد هارمونی زیبایی خلق می ‎ شود که همان مدیریت ترافیک هوایی است.

مدیرکل کنترل ترافیک هوایی با بیان اینکه یک کنترلر پس از گذراندن تحصیلات دانشگاهی موظف است که دوره‎های آموزشی طولانی مدت تخصصی را نیز سپری کند، توضیح ‎داد: یک کنترلر برج کنترل باید برای ورود به شرایط واقعی کار ابتدا دوره تخصصی ویژه ‎ ای با عنوان 052 را در 180 ساعت و در طول چند سال سپری کند و در آزمون ‎ تئوری و عملی آن موفق شود. همچنین باید به به زبان انگلیسی سطح چهار ایکائو تسلط یابد و همواره تحت آزمایش ‎ های پزشکی قرار گیرد.

وی افزود: کنترلر تقرب نیز باید دوره 180 ساعته 053 و کنترلر رادار نیز باید دوره 054 را طی 240 ساعت بگذراند تا پس از گذراندن آزمون، بتوانند کار خود را به عنوان کنترلر مسئول شروع ‎کنند.

مسعود نیکبخت با اشاره به اینکه یک کنترلر در طول خدمت خود برای رسیدن به سطوح کاری بالاتر موظف است دوره‎های مختلفی را سپری و گواهی‎نامه دریافت کند، گفت: با این وجود در زمان محاسبه دستمزد، تنها مدرک تحصیلی مبنا قرار می ‎ گیرد و به گواهی ‎ نامه ‎ های مربوط به این دوره ‎ های بلند مدت و مهم توجهی نمی ‎ شود که باید به منظور افزایش و حفظ انگیزه در میان کارکنان این رویه اصلاح شود.

نیکبخت در مورد عمده‎ترین دغدغه و مشکل اداره‎کل کنترل ترافیک هوایی گفت: اکنون در کشور 995 کنترلر داریم که بر اساس نیازسنجی انجام شده در دو سال پیش، به دلیل کمبود شدید نیرو باید 900 نیروی جدید نیز به آنها اضافه می ‎ شد که محقق نشد. اکنون با وجود افزایش سکتورها در مرکز کنترل فضای کشور و افزایش پروازهای عبوری، در مرکز کنترل فضای کشور و همچنین در برخی فرودگاه‎ها از جمله بندرعباس، بوشهر و اهواز با کمبود شدید نیرو روبه‎رو هستیم.

وی با بیان اینکه کمبود نیروی انسانی باعث می ‎ شود که تعداد هواپیماهای تحت کنترل همزمان یک سکتور که طبق استاندارد جهانی حدود 15 هواپیما است در ایران گاها تا 40 هواپیما برسد و این موجب افزایش فشار کار و خستگی کنترلرها و احتمال پایین آمدن ضریب ایمنی می ‎ شود، گفت: البته اخیراً به خواست شرکت، بر اساس سند 9426 ایکائو که به مبحث تامین نیروی انسانی واحدهای کنترل ترافیک هوایی می ‎ پردازد، با در نظر گرفتن محدودیت ‎ های موجود در جذب نیروی انسانی، برای جذب 660 نیروی جدید توجیه آورده ‎ ایم که امیدواریم به نتیجه برسد.

نیکبخت با بیان اینکه کنترلرها به دلیل نوع کار و مسئولیت بالای خود در شرایط دشوار کاری و استرس‎ به سرمی‎برند، افزود: برای رفع مشکلات احتمالی دو روز در هفته، روان ‎ شناسانی برای بررسی و مشاوره در مرکز کنترل فضای کشور، فرودگاه ‎ های مهرآباد و امام خمینی(ره) که بیشترین فشار کاری را دارند حضور پیدا می‎کنند. همچنین با همکاری متخصصان یوروکنترل، به طراحی یک برنامه آموزشی با موضوع مدیریت استرس ناشی از سوانح هوایی پرداخته‎ایم که درآن خود همکاران به یکدیگر کمک می‎کنند تا به شرایط روحی عادی بازگردند.

وی ضمن اشاره به اینکه در این اداره کل به منظور بهره ‎ گیری از نرم افزارهای رایانه ‎ ای و فناوری ‎ های نوین اقدامات خوبی با بهره ‎ گیری از توان داخلی انجام شده است، گفت: یکی از کارهای مهم انجام شده، مستقیم و کوتاه‎کردن مسیرهای هوایی است که موجب بهره ‎ برداری بهینه از آسمان کشور که یک ثروت خدادادی و محدود تلقی می ‎ شود، شده است. این امر از طریق بازطراحی فضای کشور و جایگزینی ناوبری ماهواره‎ای به جای ناوبری زمینی و کاهش فاصله مسیرهای هوایی انجام شده است.

نیکبخت ادامه داد: در این زمینه متخصصان اداره طراحی دستورالعمل ‎ های پرواز اداره کل با همکاری متخصصان اداره کنترل فضای کشور و با استفاده از دانش روز و با بهره ‎ گیری از نرم ‎ افزارهای تخصصی به طراحی چهار مسیر موازی که شمال و جنوب کشور را به هم متصل می ‎ کند پرداخته ‎ اندکه نقش مؤثری در ورود رقابتی آسمان ایران در جذب هر چه بیشتر پروازهای عبوری دارد.

اینجا اولین خطا آخرین خطاست

در مرکز کنترل فضای کشور مجموعا 120 نیروی مرد و پنج نیروی زن مشغول به کار هستند که به صورت شیفتی تمام پروازهای مسافربری، نظامی، تفریحی و غیره آسمان ایران را با دقت هدایت میکنند.

دمی نیز با لطف ‎ الله ازگلی یکی از سرکشیک‎های مرکز کنترل فضای کشور نشستیم. وی 26 سال است که مسئولیت کنترل ترافیک هوای را برعهده دارد و معتقد است باید کنترل پرواز را جزو مشاغل سخت محسوب کنند؛ 30 سال کار برای ما با توجه به شرایط سخت و استرس زیاد، عادلانه نیست.

وی در بیان حساسیت این کار گفت: در کار مراقب پرواز خطا جایی ندارد و اولین خطا آخرین خطا محسوب می ‎ شود که با توجه به ابعاد آن می ‎ تواند بار جانی، مالی و حتی اجتماعی و سیاسی زیادی را به کشور تحمیل ‎کند.

ازگلی وجود ساعت کار بالا و استرس بیش از حد را عاملی برای بروز بیماری ‎ های مختلف در میان کنترلرها عنوان کرد و گفت: با تمام مشکلات و مسائلی که با آن روبه‎رو هستم اما از اینکه توانسته‎ام برای کشورم مفید باشم همواره در وجود خود احساس غرور و افتخار می‎کنم.

کارم را با هیچ کار دیگری عوض نمی ‎ کنم

خانمی با میکروفن در حال گفتگوی انگلیسی با خلبان یک هواپیما بود. برایمان جالب بود بدانیم تعریف یک کنترلر زن از شغل پرمخاطره و حساسش چیست و چه دغدغه‎هایی دارد.

مریم رجبی با تاکید بر اینکه برای هر خانمی پذیرفتن این شغل در کنار مسئولیت همسری و مادری بسیار سخت و دشوار است، گفت: وقتی روی صندلی مقابل مانیتور می‎نشینم دیگر باید از فکر فرزندانم بیرون بیایم و تمام ذهن را متمرکز در کارم کنم.

وی در مورد لحظه‎های حساسی که در حین کار پیش می ‎ آید، گفت: همین دو روز پیش بود که دستگاه کنترل فشار داخل کابین یکی از هواپیماها از کار افتاد و خطر پارگی پرده گوش و بدتر از آن خفگی سرنشینان وجود داشت. خلبان به من اطلاع داد که باید فورا پایین بیاید و هر لحظه که به تاخیر بیفتد صدمات جسمی به مسافران وارد می ‎ شود. اما در همان زمان هواپیمای دیگری در مسیر آن پرواز در حال عبور بود و باید اول آن را با صدور فرامینی به خلبان از مسیر این هواپیمای مذکور دور می ‎ کردم. در آن شرایط که مشغول هدایت این دو هواپیما بودم با خود فکر می‎کردم اگر این دو هواپیما به هم برخورد کنند جان حدود 500 انسان از دست می ‎ رود. سرم به شدت درد گرفت و هنوز هم نتوانسته‎ام به شرایط عادی برگردم.

با 15 سال سابقه کاری در جواب اینکه اگر به عقب برگردد باز هم همین شغل را انتخاب می‎کند یا نه، گفت: وقتی روی صندلی پوزیشن می‎نشینم و مشغول کار هستم، فشار خونم پایین می‎آید و ساعت‎ها دستم یخ می ‎ کند ولی آن قدر از نتیجه کارم احساس رضایت می‎کنم که این شغل را با هیچ کار دیگری عوض نخواهم کرد.

این مجال هم به پایان رسید اما چه خوب می ‎ شد که روز جهانی کنترل ترافیک هوایی بهانه‎ای شود تا کار با ارزش این زنان و مردان صبور و فداکار بیش از پیش مورد توجه مسئولان قرار گیرد.