مترو تهران چقدر از برنامه عقب است؟
مخالفت‌ها با ساخت مترو آنقدر زیاد بود که مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی ناچار شد در یکی از خطبه‌های نماز جمعه سال ۶۳ به طور اختصاصی به این موضوع بپردازد؛ از مزیت‌های مترو برای شهر بزرگ تهران بگوید و با گفتن هزار و یک دلیل برای اینکه مترو موضوعی لوکس نیست؛ برای این ایده غریب، هوادار جمع کند.
بعد از ۳ دهه، حالا ترافیک تهران آنقدر سنگین و مترو آنقدر عزیز شده که می‌توان از مترو به‌عنوان برگ برنده‌ای در کارزار انتخاباتی استفاده کرد؛ همانطور که در نخستین مناظره تلویزیونی مربوط به انتخابات ریاست‌جمهوری، شهردار تهران از ساخت ۳۰۰ کیلومتر مترو به‌عنوان دستاورد دوران مدیریت شهری خود سخن گفت.
البته بررسی‌های دقیق و صحبت با برخی اعضای شورای شهر به‌عنوان ناظران عملکرد شهرداری، نشان می‌دهد این حرف‌ها پشتوانه آماری درست و دقیقی ندارد و با وجود ساخت حدود ۱۱۰کیلومتر مترو در دوران مدیریت شهردار فعلی تهران، هنوز مترو از برنامه عقب است. شورای شهری‌ها می‌گویند در بهترین حالت شهرداری می‌تواند طول خطوط مترو تهران را به ۳۰۰کیلومتر برساند، در حالی که براساس برنامه پنج ساله، برای تهران و حومه ۷۴۰ کیلومتر قطار شهری پیش‌بینی شده است.
به گزارش گسترش تجارت، مترو امروز به عنوان یکی از شیوه‌های پرطرفدار حمل‌ونقل در تهران شناخته می‌شود. ۴۰ سال بعد از نخستین تلاش‌ها برای ساخت مترو و ۲۰ سال بعد از راه‌اندازی نخستین خط قطار شهری در پایتخت، امروز شمار ایستگاه‌های مترو تهران به ۱۰۷ ایستگاه رسیده و در مجموع حدود ۱۸۰ کیلومتر خط مترو در تهران فعال است.
البته در نخستین مناظره نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، شهردار تهران مدعی شد شهرداری ۳۰۰کیلومتر مترو ساخته و تحویل داده، اما به نظر می‌رسد او این سخن را با توجه به آنچه به مردم وعده داده شده، بیان کرده است. او در فروردین امسال، با اشاره به افتتاح خط ۷ مترو و مسیر ۱۰۰ کیلومتری مترو فرودگاه امام در آینده نزدیک، گفت که با این افتتاح‌ها، تهران به رکورد ۳۰۰کیلومتر مترو دست پیدا خواهد کرد.
این سخن و آمار موجود، نشان می‌دهد هنوز رقم ۳۰۰کیلومتر مترو در تهران محقق نشده است. از سوی دیگر همین حدود ۱۸۰ کیلومتر مترو را نیز نمی‌توان دستاورد شهرداری محمدباقر قالیباف به شمار آورد. وقتی او در سال ۸۴ به شهرداری تهران آمد، ۷۰ کیلومتر مترو ساخته شده بود و مترو از هفت‌خان گرفتاری‌ها و مخالفت‌ها گذشته بود.
نخستین تلاش‌ها برای ساخت مترو در تهران سال ۵۶ آغاز شد و با رخ دادن انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، در عمل پروژه مترو متوقف ماند. با این حال در همان دوران جنگ نیز تلاش‌هایی برای ساخت مترو انجام شد، اما جالب آن بود که بسیاری از مسئولان دولت وقت، مترو را موضوعی لوکس می‌دانستند که برای کشور اولویت ندارد. با سخنرانی آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در نماز جمعه به‌عنوان رئیس مجلس وقت شورای اسلامی، مخالفت‌ها کمتر شد و مترو دوباره در مسیر ساخت قرار گرفت.
با پیگیری‌های رفسنجانی و در ادامه با مدیریت فرزندش، محسن هاشمی‌رفسنجانی عملیات ساخت مترو بدون اختصاص ردیف بودجه و با استفاده از درآمد ناشی از صادرات مازاد نفت کوره پالایشگاه اصفهان و نیز صادرات سنگ‌های تزئینی آغاز و در نهایت صدای سوت قطار مترو در سال ۷۷ در تهران شنیده شد و مترو در مسیر ۴۰کیلومتری تهران - کرج به راه افتاد.
هاشمی‌رفسنجانی تا وقتی که مترو ۳۰ کیلومتر دیگر ساخته شد نیز مدیریت مترو را به عهده داشت اما در سال ۸۹ از سوی شهرداری کنار گذاشته شد؛ در حالی که برای ساخت مترو موانع بزرگی را از پیش رو برداشته بود، شاکله کار مشخص شده بود و پیمانکاران خوبی در این زمینه تربیت شده بودند و فقط کافی بود مدیران بعدی، به برنامه‌ریزی‌ها وفادار بمانند و کار را پیش ببرند. آمار نشان می‌دهد در زمان مدیریت قالیباف بر شهرداری و از سال ۸۴ تاکنون، کمتر از ۱۲۰ کیلومتر مترو در تهران ساخته شده و اگرچه او از مترو به عنوان یک دستاورد بزرگ شهرداری یاد می‌کند اما به نظر می‌رسد مترو هنوز نه به برنامه‌های تعیین‌شده پیشین دست یافته و نه از نظر میزان جابه‌جایی، رضایت‌بخش عمل کرده است.
بر اساس برنامه ۵ساله، دوم تهران، امروز مترو این شهر باید ۱۷۳ ایستگاه و بیش از ۵۰۰ کیلومتر طول داشته باشد. همچنین بر اساس قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت، باید در تهران بیش از ۲۵درصد جابه‌جایی‌ها با قطار شهری انجام شود، در حالی که سهم مترو در جابه‌جایی مسافر در تهران امروز به حدود ۱۸درصد رسیده است، بنابراین نه تنها پیشرفت فیزیکی، بلکه بهره‌برداری و استفاده از مترو نیز از برنامه‌های ۵ساله عقب است.
محمد حقانی، عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران با اشاره به عقب‌ماندگی مترو تهران از برنامه ۵ساله به «گسترش تجارت» گفت: درحال‌حاضر در تهران، کمتر از ۲۰۰ کیلومتر مترو در حال بهره‌برداری است در حالی که حداقل به ۵۰۰ کیلومتر مترو نیاز داریم.
آنطور که این عضو شورای شهر تهران می‌گوید، ساخت و بهره‌برداری از هر کیلومتر مترو، حداقل ۲۰۰میلیارد تومان بودجه نیاز دارد، اما مشکلات مالی دولت یازدهم، مانع پرداخت سهم دولت از مترو شده است. از سوی دیگر در دولت نهم و دهم نیز به دلیل برخی اختلافات سیاسی و جناحی، سهم دولت از مترو پرداخته نشد. این در حالی است که برای حل مشکل آلودگی هوای پایتخت، راهی جز توسعه مترو نداریم.
عقب‌ماندگی مترو ربطی به دولت ندارد
سخن حقانی مبنی بر کاهش کمک‌های مالی دولت در چند سال اخیر به مترو را، مسئولان مترو و شهرداری نیز بارها بیان کرده‌اند و آن را عاملی برای تاخیر در بهره‌برداری به موقع از ایستگاه‌های مترو می‌دانند. با این حال، یکی دیگر از اعضای شورای شهر تهران معتقد است کمک‌های مالی دولت می‌توانست شهرداری را برای توسعه‌ای فراتر از برنامه پیش‌بینی‌شده یاری برساند. در برنامه ۵ساله شهرداری، پیشرفت مترو متناسب با بودجه شهرداری دیده شده است؛ برنامه‌ای که براساس آن، مترو تهران باید سالانه ۳۰ کیلومتر توسعه یابد، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است.
محسن سرخو، رئیس کارگروه حمل‌ونقل و ترافیک شورای شهر تهران در این زمینه به «گسترش تجارت» گفت: براساس برنامه، شهرداری باید خط ۷ مترو را تا پایان سال ۹۴ و خط ۶ را تا پایان سال ۹۵ به بهره‌برداری می‌رساند، اما این‌گونه نشد.
سرخو با تاکید بر عقب بودن مترو از برنامه توسعه سالانه ۳۰ کیلومتری افزود: اگر مترو براساس برنامه پیش رفته بود باید این اهداف محقق می‌شد. در واقع این عقب‌ماندگی در حالی در توسعه خطوط وجود دارد که براساس برنامه ۵ساله دوم شهرداری تهران در سال آخر این برنامه؛ یعنی سال ۹۷ باید حداقل کار ساخت خطوط ۸ و ۹ آغاز شده باشد.
عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه حتی اگر سهم دولت از مترو پرداخت می‌شد، باز هم این عقب‌ماندگی وجود داشت، افزود: بدهی دولت به مترو را نمی‌توان به عقب ماندن آن از توسعه نسبت داد، زیرا مترو تعهد توسعه سالانه ۳۰ کیلومتری داده و بودجه سالانه در برنامه‌های ۵ساله شهرداری تهران بر همین اساس پیش‌بینی و نوشته شده است. براساس این برنامه، اگر دولت بودجه‌ای به مترو اختصاص دهد، مدیریت شهری می‌تواند به جای سالی ۳۰ کیلومتر، سالانه ۴۵ کیلومتر مترو بسازد.
به گفته وی، در سال ۹۳ یعنی سال نخست برنامه دوم شهرداری تهران، حدود ۱۳ درصد جابه‌جایی مسافر در حمل‌ونقل عمومی تهران با مترو انجام می‌شد و براساس برنامه قرار است این رقم در پایان برنامه یعنی سال ۹۷ به ۲۵ درصد برسد. تهران و حومه آن در مجموع ۷۴۰کیلومتر مترو لازم دارد و اگر شهرداری بر اساس برنامه هم پیش رود، در مجموع تا پایان سال ۹۷ می‌تواند ۳۰۰ کیلومتر مترو داشته باشد؛ رقمی که فاصله زیادی با برنامه پیش‌بینی شده دارد.
سرخو توضیح داد: از ابتدای سال ۱۳۹۳ روش تدوین بودجه شهرداری در شورای شهر تهران تغییر کرد و براساس برنامه ۵ساله، شهرداری موظف شد سالانه ۳۰کیلومتر مترو به بهره‌برداری برساند. در این برنامه هیچ بخشی از بودجه اجرایی به پرداخت‌های دولتی موکول نشده است. وی با یادآوری اینکه تهران در مجموع به ۵۴۰کیلومتر مترو در داخل شهر و حدود ۲۰۰ کیلومتر در حومه شهر نیاز دارد، افزود: بودجه مترو حومه به‌طور کلی از سوی دولت پرداخت می‌شود.
از سخنان سرخو برمی‌آید که عقب‌ماندگی مترو تهران از برنامه شهرداری، ربطی به نبود حمایت‌های دولتی در بخش بودجه ندارد و هرچه هست، مربوط به برنامه‌ریزی شهرداری است. یکی از نکاتی که تاکنون بسیاری از کارشناسان شهری و اعضای شورای شهر در این زمینه به آن اشاره کرده‌اند، ساخت پل صدر به‌عنوان پروژه‌ای پرهزینه و بی‌نتیجه است که نه تنها بودجه شهرداری را مصرف کرده، بلکه موجب کند شدن روند توسعه مترو شده است.
به گفته کارشناسان، با هزینه ساخت پل صدر، شهرداری می‌توانست حدود ۷۰ کیلومتر مترو بسازد اما این هزینه صرف پروژه‌ای شد که هنوز کسی به درستی مزیت‌ها و اولویت‌های ساخت آن را نمی‌داند.مخالفت‌ها با ساخت مترو آنقدر زیاد بود که مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی ناچار شد در یکی از خطبه‌های نماز جمعه سال ۶۳ به طور اختصاصی به این موضوع بپردازد؛ از مزیت‌های مترو برای شهر بزرگ تهران بگوید و با گفتن هزار و یک دلیل برای اینکه مترو موضوعی لوکس نیست؛ برای این ایده غریب، هوادار جمع کند.
بعد از ۳ دهه، حالا ترافیک تهران آنقدر سنگین و مترو آنقدر عزیز شده که می‌توان از مترو به‌عنوان برگ برنده‌ای در کارزار انتخاباتی استفاده کرد؛ همانطور که در نخستین مناظره تلویزیونی مربوط به انتخابات ریاست‌جمهوری، شهردار تهران از ساخت ۳۰۰ کیلومتر مترو به‌عنوان دستاورد دوران مدیریت شهری خود سخن گفت.
البته بررسی‌های دقیق و صحبت با برخی اعضای شورای شهر به‌عنوان ناظران عملکرد شهرداری، نشان می‌دهد این حرف‌ها پشتوانه آماری درست و دقیقی ندارد و با وجود ساخت حدود ۱۱۰کیلومتر مترو در دوران مدیریت شهردار فعلی تهران، هنوز مترو از برنامه عقب است. شورای شهری‌ها می‌گویند در بهترین حالت شهرداری می‌تواند طول خطوط مترو تهران را به ۳۰۰کیلومتر برساند، در حالی که براساس برنامه پنج ساله، برای تهران و حومه ۷۴۰ کیلومتر قطار شهری پیش‌بینی شده است.
به گزارش گسترش تجارت، مترو امروز به عنوان یکی از شیوه‌های پرطرفدار حمل‌ونقل در تهران شناخته می‌شود. ۴۰ سال بعد از نخستین تلاش‌ها برای ساخت مترو و ۲۰ سال بعد از راه‌اندازی نخستین خط قطار شهری در پایتخت، امروز شمار ایستگاه‌های مترو تهران به ۱۰۷ ایستگاه رسیده و در مجموع حدود ۱۸۰ کیلومتر خط مترو در تهران فعال است.
البته در نخستین مناظره نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، شهردار تهران مدعی شد شهرداری ۳۰۰کیلومتر مترو ساخته و تحویل داده، اما به نظر می‌رسد او این سخن را با توجه به آنچه به مردم وعده داده شده، بیان کرده است. او در فروردین امسال، با اشاره به افتتاح خط ۷ مترو و مسیر ۱۰۰ کیلومتری مترو فرودگاه امام در آینده نزدیک، گفت که با این افتتاح‌ها، تهران به رکورد ۳۰۰کیلومتر مترو دست پیدا خواهد کرد.
این سخن و آمار موجود، نشان می‌دهد هنوز رقم ۳۰۰کیلومتر مترو در تهران محقق نشده است. از سوی دیگر همین حدود ۱۸۰ کیلومتر مترو را نیز نمی‌توان دستاورد شهرداری محمدباقر قالیباف به شمار آورد. وقتی او در سال ۸۴ به شهرداری تهران آمد، ۷۰ کیلومتر مترو ساخته شده بود و مترو از هفت‌خان گرفتاری‌ها و مخالفت‌ها گذشته بود.
نخستین تلاش‌ها برای ساخت مترو در تهران سال ۵۶ آغاز شد و با رخ دادن انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، در عمل پروژه مترو متوقف ماند. با این حال در همان دوران جنگ نیز تلاش‌هایی برای ساخت مترو انجام شد، اما جالب آن بود که بسیاری از مسئولان دولت وقت، مترو را موضوعی لوکس می‌دانستند که برای کشور اولویت ندارد. با سخنرانی آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در نماز جمعه به‌عنوان رئیس مجلس وقت شورای اسلامی، مخالفت‌ها کمتر شد و مترو دوباره در مسیر ساخت قرار گرفت.
با پیگیری‌های رفسنجانی و در ادامه با مدیریت فرزندش، محسن هاشمی‌رفسنجانی عملیات ساخت مترو بدون اختصاص ردیف بودجه و با استفاده از درآمد ناشی از صادرات مازاد نفت کوره پالایشگاه اصفهان و نیز صادرات سنگ‌های تزئینی آغاز و در نهایت صدای سوت قطار مترو در سال ۷۷ در تهران شنیده شد و مترو در مسیر ۴۰کیلومتری تهران - کرج به راه افتاد.
هاشمی‌رفسنجانی تا وقتی که مترو ۳۰ کیلومتر دیگر ساخته شد نیز مدیریت مترو را به عهده داشت اما در سال ۸۹ از سوی شهرداری کنار گذاشته شد؛ در حالی که برای ساخت مترو موانع بزرگی را از پیش رو برداشته بود، شاکله کار مشخص شده بود و پیمانکاران خوبی در این زمینه تربیت شده بودند و فقط کافی بود مدیران بعدی، به برنامه‌ریزی‌ها وفادار بمانند و کار را پیش ببرند.
آمار نشان می‌دهد در زمان مدیریت قالیباف بر شهرداری و از سال ۸۴ تاکنون، کمتر از ۱۲۰ کیلومتر مترو در تهران ساخته شده و اگرچه او از مترو به عنوان یک دستاورد بزرگ شهرداری یاد می‌کند اما به نظر می‌رسد مترو هنوز نه به برنامه‌های تعیین‌شده پیشین دست یافته و نه از نظر میزان جابه‌جایی، رضایت‌بخش عمل کرده است.
بر اساس برنامه ۵ساله، دوم تهران، امروز مترو این شهر باید ۱۷۳ ایستگاه و بیش از ۵۰۰ کیلومتر طول داشته باشد. همچنین بر اساس قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت، باید در تهران بیش از ۲۵درصد جابه‌جایی‌ها با قطار شهری انجام شود، در حالی که سهم مترو در جابه‌جایی مسافر در تهران امروز به حدود ۱۸درصد رسیده است، بنابراین نه تنها پیشرفت فیزیکی، بلکه بهره‌برداری و استفاده از مترو نیز از برنامه‌های ۵ساله عقب است.
محمد حقانی، عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران با اشاره به عقب‌ماندگی مترو تهران از برنامه ۵ساله به «گسترش تجارت» گفت: درحال‌حاضر در تهران، کمتر از ۲۰۰ کیلومتر مترو در حال بهره‌برداری است در حالی که حداقل به ۵۰۰ کیلومتر مترو نیاز داریم.
آنطور که این عضو شورای شهر تهران می‌گوید، ساخت و بهره‌برداری از هر کیلومتر مترو، حداقل ۲۰۰میلیارد تومان بودجه نیاز دارد، اما مشکلات مالی دولت یازدهم، مانع پرداخت سهم دولت از مترو شده است. از سوی دیگر در دولت نهم و دهم نیز به دلیل برخی اختلافات سیاسی و جناحی، سهم دولت از مترو پرداخته نشد. این در حالی است که برای حل مشکل آلودگی هوای پایتخت، راهی جز توسعه مترو نداریم.
عقب‌ماندگی مترو ربطی به دولت ندارد
سخن حقانی مبنی بر کاهش کمک‌های مالی دولت در چند سال اخیر به مترو را، مسئولان مترو و شهرداری نیز بارها بیان کرده‌اند و آن را عاملی برای تاخیر در بهره‌برداری به موقع از ایستگاه‌های مترو می‌دانند. با این حال، یکی دیگر از اعضای شورای شهر تهران معتقد است کمک‌های مالی دولت می‌توانست شهرداری را برای توسعه‌ای فراتر از برنامه پیش‌بینی‌شده یاری برساند. در برنامه ۵ساله شهرداری، پیشرفت مترو متناسب با بودجه شهرداری دیده شده است؛ برنامه‌ای که براساس آن، مترو تهران باید سالانه ۳۰ کیلومتر توسعه یابد، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است.
محسن سرخو، رئیس کارگروه حمل‌ونقل و ترافیک شورای شهر تهران در این زمینه به «گسترش تجارت» گفت: براساس برنامه، شهرداری باید خط ۷ مترو را تا پایان سال ۹۴ و خط ۶ را تا پایان سال ۹۵ به بهره‌برداری می‌رساند، اما این‌گونه نشد.
سرخو با تاکید بر عقب بودن مترو از برنامه توسعه سالانه ۳۰ کیلومتری افزود: اگر مترو براساس برنامه پیش رفته بود باید این اهداف محقق می‌شد. در واقع این عقب‌ماندگی در حالی در توسعه خطوط وجود دارد که براساس برنامه ۵ساله دوم شهرداری تهران در سال آخر این برنامه؛ یعنی سال ۹۷ باید حداقل کار ساخت خطوط ۸ و ۹ آغاز شده باشد.
عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه حتی اگر سهم دولت از مترو پرداخت می‌شد، باز هم این عقب‌ماندگی وجود داشت، افزود: بدهی دولت به مترو را نمی‌توان به عقب ماندن آن از توسعه نسبت داد، زیرا مترو تعهد توسعه سالانه ۳۰ کیلومتری داده و بودجه سالانه در برنامه‌های ۵ساله شهرداری تهران بر همین اساس پیش‌بینی و نوشته شده است. براساس این برنامه، اگر دولت بودجه‌ای به مترو اختصاص دهد، مدیریت شهری می‌تواند به جای سالی ۳۰ کیلومتر، سالانه ۴۵ کیلومتر مترو بسازد.
به گفته وی، در سال ۹۳ یعنی سال نخست برنامه دوم شهرداری تهران، حدود ۱۳ درصد جابه‌جایی مسافر در حمل‌ونقل عمومی تهران با مترو انجام می‌شد و براساس برنامه قرار است این رقم در پایان برنامه یعنی سال ۹۷ به ۲۵ درصد برسد. تهران و حومه آن در مجموع ۷۴۰کیلومتر مترو لازم دارد و اگر شهرداری بر اساس برنامه هم پیش رود، در مجموع تا پایان سال ۹۷ می‌تواند ۳۰۰ کیلومتر مترو داشته باشد؛ رقمی که فاصله زیادی با برنامه پیش‌بینی شده دارد.
سرخو توضیح داد: از ابتدای سال ۱۳۹۳ روش تدوین بودجه شهرداری در شورای شهر تهران تغییر کرد و براساس برنامه ۵ساله، شهرداری موظف شد سالانه ۳۰کیلومتر مترو به بهره‌برداری برساند. در این برنامه هیچ بخشی از بودجه اجرایی به پرداخت‌های دولتی موکول نشده است. وی با یادآوری اینکه تهران در مجموع به ۵۴۰کیلومتر مترو در داخل شهر و حدود ۲۰۰ کیلومتر در حومه شهر نیاز دارد، افزود: بودجه مترو حومه به‌طور کلی از سوی دولت پرداخت می‌شود.
از سخنان سرخو برمی‌آید که عقب‌ماندگی مترو تهران از برنامه شهرداری، ربطی به نبود حمایت‌های دولتی در بخش بودجه ندارد و هرچه هست، مربوط به برنامه‌ریزی شهرداری است. یکی از نکاتی که تاکنون بسیاری از کارشناسان شهری و اعضای شورای شهر در این زمینه به آن اشاره کرده‌اند، ساخت پل صدر به‌عنوان پروژه‌ای پرهزینه و بی‌نتیجه است که نه تنها بودجه شهرداری را مصرف کرده، بلکه موجب کند شدن روند توسعه مترو شده است. به گفته کارشناسان، با هزینه ساخت پل صدر، شهرداری می‌توانست حدود ۷۰ کیلومتر مترو بسازد اما این هزینه صرف پروژه‌ای شد که هنوز کسی به درستی مزیت‌ها و اولویت‌های ساخت آن را نمی‌داند.
7900km