میراث مدیریت 12 ساله

1- افزایش شهرفروشی: از حدود 20 سال پیش و در نتیجه طرح خودکفایی مالی شهرداری‌ها و با اهدافی مانند توسعه شهرها و استقلال درآمدی شهرداری آنچه در عمل حاصل شد وابستگی درآمد شهرداری تهران به سود سوداگران و سرمایه‌داران مستغلات و نابودی فضاهای شهری بوده است. متاسفانه در یک دهه اخیر این روند روز به روز افزایش یافت، به‌طوری‌که بیشتر از 70 درصد از منابع درآمدی شهرداری تهران در بودجه سال 95 وابسته به درآمدهای ناپایداری مانند فروش تراکم و عوارض ساخت‌وساز و تغییر کاربری‌ها بوده است.

2- تخریب باغات: از سال 1383 تا 1394 بیش از 8 میلیون متر مربع از باغات تهران تخریب شده است. یکی از مهم‌ترین ابزارهای مورد استفاده برای تخریب باغات تهران مصوبه‌ای مشهور به «برج باغ» است که در سال 13833 به تصویب رسید و بعدها با سوءاستفاده از ضوابط طرح تفصیلی به یک فاجعه محیط زیستی تبدیل شد. درحالی‌که به‌طور معمول تا پیش از سال 1383ساخت‌وساز در بسیاری از باغات تهران تقریبا نشدنی بود، مصوبه «برج باغ» اجازه می‌داد که در باغ‌ها با سطح اشغال 30 درصد 9 طبقه روی زمین ساخته شود. عجیب‌تر از آن این بود که از یک مقطع به بعد، با استناد به ضوابط طرح تفصیلی، شهرداری تهران مجوز سطح اشغال 80 تا 100 درصد برای طبقات زیرزمین برج باغ‌ها صادر کرد. بدیهی است که برای اشغال 100 درصدی زمین در طبقه مثلا منفی سه باید 100 درصد زمین گودبرداری شود و این یعنی 100 درصد باغ باید خشکانده و نابود شود!

3- فساد مالی و اداری: در مورد گسترش فزاینده فساد مالی و اداری در شهرداری تهران ادعاها و شایعات بسیاری شنیده می‌شود. اما آنچه تقریبا همه، حتی بعضا اعضای همسو با شهردار فعلی در شورای شهر تهران قبول دارند آن است که شهرداری تهران بسیاری از رویه‌ها، مصوبات، مجوزها و گزارش‌های خود را از دید عموم و حتی شورای شهر پنهان نگه می‌دارد که این عدم شفافیت خود می‌تواند منشا فسادهای بسیاری باشد.

4- وضعیت نامطلوب رفاه شهری: برخی مطالعات ادعا می‌کنند که بیش از سه میلیون نفر در شهر تهران در «تله فضایی» زندگی می‌کنند. «تله فضایی» به شرایط تکرارشونده‌ای اطلاق می‌شود که مانع رشد و تحرک شهروندان می‌شوند. شرایطی مانند بدمسکنی، فقدان دسترسی مناسب، فقدان تنوع اقتصادی، فقدان فعالیت‌های مولد اقتصادی، ضعف خدمات شهری و امکانات عمومی، عدم بهره‌مندی از خدمات مالی و بانکی و مشابه آن.از طرف دیگر عملکرد شهرداری در یک دهه اخیر یک فرآیند تهیدست‌آفرینی را تقویت کرده است. براساس آمارهای موجود حدود نیمی از خانواده‌های شهر تهران فاقد خودروهای شخصی هستند اما به‌عنوان مثال 80 درصد بودجه بخش حمل‌ونقل سال 1391 شهرداری تهران به گسترش بزرگراه‌ها و پارکینگ خودروهای شخصی اختصاص یافته است و این به آن معنی است که شهرداری تهران از جیب فاقدان خودرو به صاحبان خودرو خدمات و یارانه ارائه داده است.

5- انحرافات نسبتا گسترده از طرح‌های جامع و تفصیلی: کمیسیون ماده 5 از نهادهای مهم در امور شهری است که طبق قانون وظیفه بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی شهری و تغییرات آنها اعم از تغییر کاربری‌ها و ارائه تراکم‌ها را دارد. برخی کارشناسان اعتقاد دارند که متاسفانه یکی از مهم‌ترین عوامل ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه و بی‌رویه، تخریب باغات و فضاهای سبز شهری، رشد قارچ‌گونه برج‌ها و مجموعه‌های مسکونی و اداری و تجاری، شلوغی محلات و معبرهای کم‌ظرفیت شهرها و ظاهر نازیبا و بی‌روح شهر تهران رویکرد همین کمیسیون در ایجاد تغییرات و انحرافات زیاد در طرح‌های جامع و تفصیلی شهر تهران بوده است.

6- حداقل امکانات شهری برای زنان، کودکان، سالمندان و معلولان: طی 10 سال گذشته در شهر تهران به‌دلیل تبدیل شدن فضاهای عمومی به فضاهای وابسته به پول و مالکیت خودروهای شخصی و اشتغال خارج از منزل، سهم زنان از فضاهای شهری به‌طور مرتب در حال کاهش بوده است. از طرف دیگر شهر تهران به هیچ وجه امنیت و آسایش لازم را برای گروه‌های ناتوان‌تر مانند سالمندان، معلولان و کودکان فراهم نمی‌کند و درصد بالایی از معابر عمومی، وسایل حمل‌ونقل عمومی و فضاهای شهری برای این گروه‌ها مناسب‌سازی و روان‌سازی نشده‌اند.

7- ترافیک و آلودگی هوا: حجم خودروهای در حال تردد در تهران 4 برابر بیشتر از ظرفیت موجود شبکه معابر پایتخت است و متاسفانه اولویت‌بندی‌ها و سیاست‌های غلط مدیریتی در تهران ظرف دهه گذشته خصوصا اتخاذ رویکرد آماده‌سازی و گسترش معابر و خدمات به خودروهای شخصی به جای تمرکز و توجه به توسعه حمل‌ونقل عمومی، باعث غلبه سواره بر پیاده و ترغیب افراد به استفاده هرچه بیشتر از خودروهای شخصی شده است.

8- زمین خواری، کوه خواری و رود و دره خواری: طی سال‌های گذشته و به‌خصوص 10 سال اخیر در کنار معضل زمین‌خواری، پدیده‌های جدیدی مانند کوه خواری و رود و دره خواری نیز به معضلات شهر تهران اضافه شده‌اند. زمین خواران این بار به حریم مناطق کوه پایه‌ای و دره‌های قدیمی شهر تهران هجوم برده‌اند.

9- خطر در حال گسترش فرونشست زمین: طی چند سال اخیر فرونشست زمین در شهر تهران به شکل نگران کننده‌ای افزایش یافته است به‌طوری‌که برخی اعتقاد دارند که تهران رکورددار بالاترین فرونشست زمین در ایران و حتی در کل دنیاست. ساخت‌وسازهای بی‌رویه و گودبرداری‌های بسیار عمیق که ظرف چندسال گذشته با سوء‌استفاده از یک برداشت خاص قانونی بسیار رواج یافته است، در کنار نبود شبکه استاندارد انتقال آب و فاضلاب شهری، باعث تغییرات رطوبتی در لایه‌های مختلف و نهایتا سست شدن ساختار خاک شده و مناطق زیادی را مستعد فرونشست کرده است.

10- سیستم ضعیف جمع آوری آب‌های سطحی: برای شهری مانند تهران با سابقه بسیار طولانی به‌عنوان پایتخت یک کشور بسیار عجیب است که همچنان با وقوع هر بارندگی که بیش از دو ساعت به طول بینجامد، خیابان‌هایش به مسیل‌های سیلاب تبدیل می‌شوند. قطعا سوء مدیریت شهری در جمع آوری آب‌های سطحی باعث شده که همچنان پس از گذشت سال‌ها برنامه جامعی برای این موضوع طراحی و اجرا نشده است.

11- عبور از میزان مجاز جمعیت پذیری: شهر تهران همه استانداردهای ورود مجاز جمعیت پذیری را رد کرده و وارد خط قرمز توسعه فیزیکی شده است. خوب است بدانیم با توجه به ظرفیت جمعیت پذیری به لحاظ مسکن و دیگر انواع خدمات شهری، در طرح جامع و طرح تفصیلی شهر تهران، جمعیت این شهر و حومه آن در افق سال 1400 حداکثر 10 میلیون و 420 هزار نفر پیش‌بینی شده بود. این در حالی است که در سال 1390 و 10 سال زودتر از پیش‌بینی‌ها جمعیت از مرز 10 میلیون و 500 هزار عبور کرده است. افزایش جمعیت مازاد، مشکلات بسیاری را در پی خواهد داشت که به‌عنوان نمونه می‌توان به کمبود ظرفیت خدماتی شهر، افزایش انواع نابرابری‌های شهری و بروز اقسام مختلف آسیب‌های اجتماعی اشاره کرد.

محمد نظری‌زاده- کارآفرین و پژوهشگر