شهر تهران تا قبل از بنیان‌گذاری سلسله قاجار و برگزیده ‌شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک بود. اما از آن زمان به بعد، رو به پیشرفت نهاد و در اواسط دوره قاجار به بزرگ‌ترین شهر ایران تبدیل شد. بر اساس نخستین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با 1 میلیون و 560 هزار و 934 نفر جمعیت، پرجمعیت ‌ترین شهر ایران بوده‌ و بر اساس آخرین سرشماری رسمی که در سال 1395 انجام گرفت جمعیت تهران به 8 میلیون و 737 هزار و 510 رسیده است.

در تاریخ 12 خرداد 1286 یک سازمان همگانی به نام بلدیه تهران، کار مدیریت پایتخت را بر عهده گرفت که در دوران پهلوی به نام شهرداری پایتخت و پس از پیروزی انقلاب با عنوان شهرداری تهران کار خود را ادامه داد و از بدو تاسیس تا کنون 68 شهردار و سرپرست را به خود دیده است.

در این گزارش تلاش شده است با توجه به تعداد بالای شهرداران و سرپرستان قبل و بعد از انقلاب اسلامی مروری گذرا به سرگذشت شهرداران تهران و عملکرد آن ها داشته باشیم و ببینیم با معضلات شهر تهران مانند حمل و نقل و ترافیک، مدیریت پسماند، بهسازی معابر و خدمات شهری چه کارنامه ای از خود برجای گذاشتند.

اعدام شهردار طاغوتی به دلیل چاله های معابر و ترافیک

تنها چهره هایی که قبل از انقلاب و در دوران پهلوی دوم مدت طولانی بر مسند شهرداری پایتخت تکیه زدند سید جواد شهرستانی و غلامرضا نیک پی بودند که هر کدام سرنوشت متفاوتی داشتند. به طور مثال غلامرضا نیک پی طی سال های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۶ به مدت هشت سال در سمت شهردار تهران کار کرد، بعد از پیروزی انقلاب دستگیر و به جرم‌های قتل و کلاهبردای و خیانت (عضویت در کلوپ روتاری بین‌المللی  شاخه از فراماسونری) متهم و سرانجام به عنوان مفسد فی العرض اعدام شد. دادگاه، جرم کلاه برداری وی را وجود چاله های موجود در معابر شهر تهران، جرم قتل وی را جان باختن یک نفر در جریان تخریب 120 آلونک (نیک پی در دفاع، علت مرگ مقتول را نزاع خیابانی عنوان کرد)، همچنین معضل ترافیک و بستن قرارداد ساخت مترو با شرکت فرانسوی در راستای تامین منافع استکبار جهانی به عنوان جرم خیانت نگاشته شد.

سید جواد شهرستانی فرزند سید هاشم شهرستانی (دبیرالکتاب و مصحح کتب خطی آستان قدس رضوی) هم که قبل و بعد از نیک پی در مسند شهرداری پایتخت قرار داشت در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۵۷ تقاضا کرده بود با امام خمینی (ره) ملاقات و گفتگو کند که این گفتگو از سوی امام (ره) مشروط به استعفای شهرستانی بود. وی پس از استعفا و غیر قانونی خواندن حکومت پهلوی و دولت شاهپور بختیار، با کسب اجازه از سوی امام خمینی (ره) به کار خود بازگشت. وی سرانجام در سال 1395 در سن 92 سالگی بر اثر ابتلا به ذات الریه در بیمارستان امام رضای مشهد درگذشت.

بیشتر بخوانید:

6 گزینه جدی برای انتخاب شهردار

پس  از پیروزی انقلاب اسلامی، انتصابات شهردار تهران در شرایط آرامی انجام می گرفت تا اینکه با وقوع سیل تجریش در سال 66 و بر جای گذاشتن 300 کشته و بیش از 750 میلیارد ریال خسارت مالی به دستور استاندار، محمدنبی حبیبی شهردار وقت برکنار شد.

کرباسچی؛ از 10 سال حبس تا عفو رهبری

نقطه شروع داستان هیجان انگیز شهرداری تهران را می توان انتصاب غلامحسین کرباسچی دانست، شخصی که رویه یکنواخت مدیریت و آرامش شهر را با نیروی جوانی و بلندپروازی های خود به تحرک واداشت؛اما  از جنجال های سیاسی و بگیر و ببندهای حزبی هم خالی نبود. کرباسچی که از سال ۱۳۶۸ تا سال ۱۳۷۷ به مدت ۹ سال پایتخت ایران را مدیریت می کرد، روز ۱۵ فروردین ماه سال ۷۷ توسط حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی به ریاست محمدرضا نقدی بازداشت و راهی زندان شد.

وی سرانجام در دادگاهی که محسنی اژه ای ریاست فعلی قوه قضائیه، قضاوت آن را بر عهده داشت، طبق گفته مجتبی شاکری عضو شورای چهارم شهر تهران به اتهام برداشت 260 میلیون تومان جهت ستاد کارگزاران، 25 میلیون تومان به تاجران و تقوامنش نامزدهای انتخابات مجلس، 60 میلیون تومان به بهزادیان، 87 میلیون تومان برای خود، خرید 90 هزار دلار از حساب مدیران شهرداری و پرداخت به نماینده جمهوری اسلامی ایران در نیویورک و پرداخت 50 میلیون تومان به تعدادی از مدیران شهرداری به سه سال زندان و 10 سال انفصال از خدمات دولتی و بازگرداندن اموال و تضییع سه و نیم میلیارد تومان از بیت المال که نیمی از آن به حساب شهرداری بازنگشته بود، به چهار سال حبس و 60 ضربه شلاق تعلیقی محکوم شد. عده ای از اصولگرایان معتقدند بزرگترین بی انظباتی تاریخ شهرداری تهران در دوران کرباسچی رقم خورده است. البته کرباسچی که از حامیان سیدمحمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۶ بود در مصاحبه ای با روزنامه اعتماد محاکمه و زندانی شدنش را انتقام نتیجه انتخابات دوم خرداد عنوان کرده است. سرانجام کرباسچی در روز پنجم بهمن 1378 با عفو رهبری از زندان آزاد شد.

شعار رایحه خوش خدمت و ماجرای 300 میلیارد تومان هزینه های بی سند

از استیضاح مرتضی الویری توسط شورا، تردد های ملک مدنی با هلیکوپتر با حکم انفصال از خدمت وی و ماجرای انحلال شورای اول شهر تهران که بگذریم، به یکی از پر سر و صدا ترین چهرهای سیاسی کشور یعنی محمود احمدی نژاد می رسیم که در سال 82 بر صندلی مدیریت شهرداری تهران نشست. از مورد توجه ترین اقدامات وی در شهرداری تهران ملاقات مردمی در مناطق و طرح رفع ناهمواری ها بود. همچنین کاهش تراکم فروشی اگرچه باعث پایین آمدن درآمد شهرداری تهران شد، اما به کاهش قیمت مسکن در پایتخت نیز کمک کرد. احمدی نژاد در دوران مدیریت شهرداری تهران معتقد بود به جای آنکه به مردم وعده داده شود، اول کار انجام شود و سپس به مردم اطلاع رسانی شود.

علی رغم اینکه شعار رایحه خوش خدمت از دوران شهرداری احمدی نژاد بر سر زبان ها افتاد، اما یک حلقه مفقوده از آن زمان برجای مانده است. «اتهام هزینه کرد مبلغ 300 میلیارد تومان بدون سند» که محمد علی نجفی عضو شورای دوم و سوم معتقد بود صرف هزینه های انتخاباتی ریاست جمهوری سال 1384 شده است و علیرضا دبیر، مهدی چمران را مسئول پاسخگویی و شفاف سازی این موضع می دانست. چمران در گفتگویی  با فارس در سال 88 اعلام کرد؛ «در برخی از موارد وقتی در انجام کار یک پروژه با معارضی مانند واحد مسکونی برخورد می شود، رفع آن معارض زمان زیادی به خود می گیرد و امکان نگه داشتن اعتبار وجود ندارد و باید آن اعتبار در جای دیگری هزینه شود، ۳۰۰ میلیاردی که گفته می شود در زمان شهردار بودن محمود احمدی نژاد فاقد سند است در چنین مواردی هزینه شده است.»

قالیباف رکوردار طولانی ترین دوره مدیریت شهرداری تهران

پس از آنکه احمدی نژاد پیروز انتخابات سال 84 شد، رقیب سرسخت وی محمد باقر قالیباف از سوی شورای شهر تهران به عنوان شهردار انتخاب شد. وی با 12 سال رکورد دار طولانی ترین دوره شهرداری تهران است و مگا پروژه هایی مانند تکمیل شبکه بزرگراهی، توسعه خطوط و ایستگاه های مترو و بی آر تی، برج میلاد، پل صدر، تونل توحید، بزرگراه امام علی، بوستان های ولایت، یاس فاطمی، نهج البلاغه، آب و آتش، پیاده راه سازی در خیابان شهدا و سی تیر، از جمله اقدامات بهره برداری شده در دوران مدیریت وی محسوب می شود که هر کدام از این پروژه ها، پرونده ها و درگیری های خاص خود را نیز در پی داشته است.

در حین ریاست قالیباف بر شهرداری تهران و همچنین پس از اتمام دوره خدمت وی تا ورود به مجلس شورای اسلامی، 12 پرونده تخلف مدریت شهری مورد بحث و اطلاع رسانی، همچنین در اختیار دادسرای تهران قرار گرفت. «املاک نجومی»، «تخلف مالی و بازداشت قائم مقام شهردار»، « تخلفات بانک شهر»، «کمک 60 میلیاردی به موسسه مهر امام رضا» و ...

نجفی؛ از افشاگری تا قتل همسر دوم

پس از قالیباف، شهرداری تهران سه رئیس به خود دیده؛ محمدعلی نجفی، سیدمحمد علی افشانی و دست آخر پیروز حناچی که هرکدام از این افراد فهرستی از بدهکاری‌های شهرداری در دوره قبلی را ارائه داده‌اند. البته هر کدام از آنها ارقام متفاوتی داشته است و هیچ‌کدام از آنها مورد تایید محمدباقر قالیباف قرار نگرفته است.

محمدعلی نجفی که بعد از قالبیباف با رای شورای پنجم شهر تهران روی کار آمد، ابتدا در گزارشی تکان دهنده بدهی های شهرداری تهران را اعلام کرد و سپس 12 پرونده تخلف مالی از دوره مدیریت قبلی شهری به دستگاه قضا ارسال کرد. بدهی‌هایی که قالیباف و نزدیکانش آن را ۱۶ هزار میلیارد، محمدعلی نجفی وقتی شهردار بود ۵۲ هزار میلیارد و سرانجام  در دوره حناچی ۶۹ هزار میلیارد تومان اعلام شد. گزارش هایی که از سوی قالیباف و حامیان به عنوان «دروغ بزرگ» یاد می شود و رقم بدهی مورد قبول آنها همان مبلغ 16 هزار میلیارد تومان است.

نجفی سرانجام پس از گذشت هفت ماه و 21 روز از شروع فعالیتش در شهرداری تهران استعفای خود را بنا به دلایلی که آن را وخامت شرایط جسمانی عنوان کرد در فروردین ماه 97 استعفا داد. اما دیری نگذشت که همسر دوم او، میترا استاد ۳۵ ساله در منزل خود واقع در سعادت آباد تهران، به ضرب گلوله کشته شد و ساعاتی پس از این واقعه، نجفی با مراجعه به پلیس آگاهی تهران به قتل همسرش اعتراف کرد. نجفی هم اکنون در بند به سر می برد. اگرچه اولیا دم از قصاص صرف نظر کرده اند.

افشانی؛ ناکام چه در دولت چه در شهرداری

پس موافقت شورای پنجم شهر تهران با استعفای نجفی، یک اصلاح طلب دیگر به نام محمدعلی افشانی که عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی نیز هست به عنوان چهل و پنجمین شهردار تهران انتخاب شد. وی به رغم اینکه از سید محمد خاتمی نشان «درجه دوم سازندگی» را دریافت کرده بوده، پس از انتصاب به عنوان استاندار فارس در دولت یازدهم با اعتراض تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی مواجه و مجبور به استعفا شد. اما با گذشت فقط 24 ساعت از استعفای وی به عنوان شهردار تهران انتخاب شد. عمر ریاست وی در شهرداری تهران هم زیاد طول نکشید پس از گذشت هفت ماه به دلیل اجرای قانون ممنوعیت بازنشستگان به ناچار از شهرداری تهران کنار گذاشته شد

با کنار رفتن افشانی، شورای شهر تهران گزینه های دیگر از جمله عباس آخوندی که از سمت وزارت راه و شهرسازی استعفا داده بود و پیروز حناچی که در آن زمان معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران بود را مورد بررسی قرار دادند. عباس آخوندی در گزارشی که از برنامه های خود برای اعضای شورا ارائه کرد، علاوه بر اینکه استراتژی و ساختار نظام مدیریت شهری برای ایام ریاست خود را اعلام کرد به همه فهماند که در این دوره رئیس کیست و رابطه شورا و شهرداری چگونه خواهد بود. شاید یکی از دلایلی که در رقابت تنگاتنگ این دو نفر، حناچی با اختلاف یک رای پیروز شد؛ همین نکته در نظر اعتماد ملی های شورای پنجم بود که با توجه به چگونگی خداحافظی آخوندی از دولت، مبادا رفتار و رابطه شهرداری با دولت به دوران قالیباف بازگردد.

پس از انتخاب پیروز حناچی شاید عده کثیری فکر کردند بالاخره  فرصتی فراهم شد تا از زمان حضور اصلاح طلبان در شورا و شهرداری تهران، فارغ از مسائل سیاسی بر امور شهری بیشتر از قبل تمرکز شود. اما جرقه حواشی از همان ابتدا با خبر عضویت برادر شهردار چهل و ششم تهران در سازمان مجاهدین خلق زده شد، سپس بحث حذف نام شهدا از روی تابلوها مطرح شد، بعد نارضایتی هیئتی ها از طریقه سیاه پوش شدن تهران در ایام محرم مساله ساز شد که البته در پاسخ به این نارضایتی اعلام شد؛ تهران دو برابر سال های قبل سیاه پوش شده است. یکی از مهمترین جنجال های دوره مدیریت حناچی اخراج 3500 نفر از کارکنان شهرداری تهران و جذب 256 نفر به عنوان دستیار است که با اعتراضات گسترده روبرو شد.

شورای ششم و انتخاب شهردار چهل و هفتم

با روی کار آمدن شورای 100 درصد اصولگرای ششم، گزینه های مختلفی به عنوان شهردار مطرح شده اند. پس از اعلام یک فهرست 41 نفره که با از گذشت چند روز 10 نفر آنها کناره گیری خود را اعلام کردند، حالا اعضای شورای بر روی 10 گزینه خاص تمرکز کرده اند. در بین فهرستی که میان اعضای شورای شهر تهران در حال بررسی است چهرهایی چون مازیار حسینی، مجتبی عبدالهی، محمدجواد شوشتری معاونان و رئیس دفتر سابق شهرداری تهران، رستم قاسمی وزیر نفت دولت دهم، محسن پیرهادی عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی و علیرضا ذاکانی رئیس مرکز پژوهش های مجلس به عنوان گزینه های اصلی مورد بررسی قرار دارند.

 در پایان باید به چند نکته توجه داشت؛ متاسفانه شهر تهران طبق یک برنامه مشخص توسعه نیافته است و اساسا به دلیل عدم پیروی از الگوی توسعه به وضع موجود دچار شده است. تهران به دلیل بلند مرتبه سازی های بی رویه در مناطق شمالی شهرو شمیرانات، از بین رفتن باغات با اجرای مصوبه برج باغ، رشد نا متوازن جمعیت در مناطق به دلیل چگونگی توزیع خدمات، بی برنامگی در بازآفرینی شهری و بافت ناکارآمد فرسوده، کم توجهی به حمل ونقل انسان محور در مقابل خودرو محوری دچار عقب ماندگی در مدل های سنتی توسعه شهری است. اگرچه طی دو دهه اخیر تلاش های بسیاری در خصوص توسعه زیرساخت های حمل ونقلی و زیست محیطی و سیستم های مکانیزه خدمات شهری به ویژه در دوره 12 ساله قالیباف انجام گرفت 

به همین خاطر نمی توان توقع داشت که تهران طی یک برنامه 4 یا 8 ساله آماده رقابت با شهرهای هوشمند جهان همچون لندن، بارسلون، ماردید، آمستردام باشد. اما می توان انتظار داشت در این دوره، شهردار تهران فارغ از حواشی سیاسی، فقط تمرکز خود را بر روی درآمدزایی برای شهرداری تهران نداشته باشد و بتواند بر اساس یک طرح جامع، شهر را به طور متوازن توسعه دهد و نشاط را در سطح شهر مجدد به جریان بیندازد.