ادغام بانک‌ها، خوب یا بد؟
اظهارات منتشر شده از ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی در برخی خبرگزاری‌ها درباره ضرورت ادغام بانک‌ها در یکدیگر موجب بروز بحث‌های گسترده‌ای درباره چنین ضرورتی شده است.
مشکلات بانکی یکی از مهم‌ترین محورهای مطرح شده در رقابت‌های انتخاباتی ریاست‌جمهوری 29 اردیبهشت‌ماه بود. حتی اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور که خود یکی از کاندیداهای حاضر در این رقابت‌ها بود در مناظره 22اردیبهشت‌ماه اعلام کرد که برخی بانک‌ها با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند اما ابعاد مشکل را به‌خاطر مصالح ملی و جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر باز نکرد. سخنانی که جهانگیری در آن مناظره مطرح کرد در کنار اذعان 5کاندیدای دیگر مبنی بر وجود مشکل در سیستم بانکی یک خروجی بیشتر ندارد؛ ضرورت اصلاح سیستم بانکی کشور.
اما اینکه چنین اصلاحاتی چگونه، چه زمانی و از کجا آغاز شود، محل بحث بوده و خواهد بود. ولی‌الله سیف، سکاندار بانک مرکزی در تازه‌ترین اظهارنظر خود از ادغام بانک‌ها سخن گفته تا بدین‌ترتیب علاوه بر کاهش هزینه‌های بانکداری، منابع بیشتری در اختیار بانک‌های ادغام شده قرار بگیرد. البته سیف در شرایطی چنین پیشنهادی را داده که از تابستان گذشته گزارش‌هایی درباره نزدیک شدن سیستم بانکی به خطوط قرمز بحران منتشر شده است.
بررسی سوابق گذشته نشان می‌دهد ایران با بحران فراگیر بانکی به معنای ناتوانی بانک‌ها در بازپس‌دادن سپرده‌های سپرده‌گذاران مواجه نبوده است. ابتدای دهه 80 بود که برخی مؤسسات و تعاونی‌های مالی از بازپس دادن پول‌های مردم ناتوان شدند. از آن زمان تاکنون برخی مؤسسات مالی مانند میزان و ثامن‌الحجج از بازپس دادن اموال سپرده‌گذاران ناتوان شدند و در جدیدترین نمونه هم بحران مؤسسه مالی کاسپین پیش آمده است.
اما با این حال مشکل فراگیری که همه بانک‌ها را در بازپس دادن پول مردم ناتوان کند، نداشته‌ایم. با این حال برخی کارشناسان و تحلیلگران از وضعیتی سخن می‌گویند که ممکن است دامنه مشکلات بانکی را کمی فراگیرتر از وضعیت فعلی کند. تابستان سال گذشته بانک مرکزی خود تحقیق مفصلی انجام داد که طبق نتایج آن بانک‌های با سرمایه کم در حال افزایش‌اند که می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی در شبکه بانکی شود. نتایج این تحقیق اواخر مهر 95 منتشر شد. بر این اساس طی سال‌های 93 تا نیمه سال 95 تعداد بانک‌های با سرمایه زیاد یا کافی از 19بانک به 13بانک کاهش یافته است.
در این بررسی درصد سپرده موجود از 36.56درصد در دوره یادشده به 59.35درصد افزایش یافته که نشانه ریسک وارد شده بر شبکه بانکی به لحاظ توانایی پوشش سپرده‌ها در شرایط بحرانی است. در حقیقت، با افزایش شدید درصد سپرده موجود در گروه بانک‌های به‌شدت کم‌سرمایه که بیش از نیمی از سپرده‌های شبکه بانکی را به‌خود اختصاص داده، زنگ خطر بزرگی برای سلامت مالی شبکه بانکی به‌صدا درآمده است.
در جمع‌بندی این پژوهش پیشنهاد شده است: بانک مرکزی باید مقرراتی را در مورد الزام افزایش سرمایه قانونی و سرمایه درجه یک در بازه زمانی خاص و یا کاهش شدت اهرم‌سازی یعنی وضع محدودیت‌هایی در فعالیت وام‌دهی بانک‌های با نسبت سرمایه قانونی اندک وضع کند.
- سخنان سیف نتیجه تحقیقات کارشناسی؟
تشابه سخنان 5خرداد‌ماه سیف با نتایج پژوهش تابستان 95نشان می‌دهد که سیف هم خطر بروز مشکلات بانکی را جدی گرفته لذا درصدد ارائه راهکارهایی برای خروج از این وضعیت برآمده است. سیف اگر چه پیشنهاد آمرانه و دستوری نداده و بیشتر با رویکرد توصیه‌محور سخن از ادغام به میان آورده است اما با این حال اگر توصیه‌ها شنیده نشود یا احیانا نشانه‌های جدی‌تری از مشکل در سیستم بانکی بروز پیدا کند، آنگاه ممکن است بانک مرکزی هم توصیه را کنار گذاشته و اقداماتی دستوری را به مرحله اجرا بگذارد.
- ادغام، خوب یا بد؟
پیشنهاد سیف با واکنش‌های متفاوتی مواجه شده است. برخی منتقدان به رئیس بانک مرکزی پیشنهاد توقف طرح را داده و برخی دیگر شرایط را برای ادغام بانک‌ها مهیا می‌دانند. احمد حاتمی یزد، مدیرعامل اسبق بانک صادرات یکی از مدافعان پیشنهاد سیف است. او در سخنانی که در ایرنا، خبرگزاری رسمی دولت بازتاب یافت، گفت:
شرایط برای ادغام بانک‌ها مهیاست اما این کار نیازمند کار کارشناسی وسیعی است و بانک مرکزی نمی‌تواند رأساً مسئولیت این امر را بر عهده بگیرد. به‌گفته وی، بانک مرکزی باید ضوابطی تعریف کند و به بانک‌هایی که با این ضوابط همخوانی ندارند اختیار دهد که با افزایش سرمایه مشکل خود را حل کنند یا با دیگر بانک‌ها ادغام شوند. این کارشناس بانکی معتقد است، بحث ادغام برای بانک‌هایی که کفایت سرمایه ندارند یا مطالبات معوق بالایی دارند می‌تواند راهگشا باشد، اما پیش از اینکه بحث ادغام بانک‌ها وارد مرحله اجرا شود باید بانک‌ها را رتبه‌بندی کرد.
اما متقابلا برخی نظری متفاوت را ابراز کرده‌اند. خبرگزاری تسنیم با انتشار یادداشتی به نقل از یک کارشناس بانکی نوشته است: «چنین کاری تنها به بروز مشکلات بیشتر در ساختار بانکی کشور منجر می‌شود. در این یادداشت پس از برشمردن 9دلیل در به صلاح نبودن ادغام بانک‌ها خطاب به سیف آمده است:
«از جناب‌عالی تقاضا می‌کنم طرح ادغام بانک‌ها را متوقف نمایید. بدیهی است که ادغام بانک‌ها به‌عنوان مرحله‌ای از اصلاح نظام بانکی بعد از پایدارسازی نظام بانکی و تعیین تکلیف دارایی موهوم ــ یا دست‌کم داشتن استراتژی‌ای برای تعیین تکلیف آن ــ بسیار ستوده است. اما در شرایط موجود تصور آنکه اصلاح نظام بانکی صرفاً مرادف با ادغام چند بانک است بسیار بسیار خطرناک است و به‌جز تسریع برون‌ریزی لایه‌های اجتماعی بحران، دستاورد دیگری ندارد».
