◄ موافقان و مخالفان تفکیک سه وزارتخانه چه می‌گویند؟

تاریخچه ادغام وزارت راه و ترابری با مسکن و شهرسازی و تشکیل وزارت راه و شهرسازی به 31 خرداد 1390 بر می‌گردد. در این تاریخ با تصویب مجلس شورای اسلامی و در یکم تیر با تأیید شورای نگهبان، وزارت راه و ترابری با وزارت‌ مسکن و شهرسازی ادغام  و وزارت راه و شهرسازی تشکیل شد.

به گزارش تین‌نیوز، ادغام این دو وزارتخانه از همان ابتدا با انتقاد کارشناسان و فعالان حوزه راه و ترابری همراه شد اما با وجود مطالبه جدی فعالان این بخش که در ابتدای تشکیل دولت یازدهم به پیگیری آن بسیار امیدوار بودند، این موضوع مسکوت ماند و اکنون در آستانه تشکیل دولت دوزادهم و 6 سال پس از ادغام، این دو وزارتخانه در آستانه انتزاع قرا گرفته‌اند. تصمیمی که اکنون نیز با نقدهای مختلفی از سوی کارشناسان، متخصصان و فعالان این حوزه مواجه شده است.

سعید قیسی‌پور از کارشناسان این حوزه در این باره گفت: عدم وجود متولی واحد برای حمل‌ونقل در کشور، خود تا کنون باعث ایجاد نابسامانی‌های بسیاری گشته و همین موضوع به تنهایی به بزرگترین مانع برای رسیدن به حمل‌ونقل یکپارچه (حتی در سطوح پایین‌تر، حمل‌ونقل مطلوب چه درون و چه برون شهری) شده است، چرا که تکه‌های مختلف پازل حمل‌ونقل، علی‌الخصوص در تفکیک درون شهری و برون‌شهری با عدم تعامل سازمان‌های متولی، هیچگاه به هم متصل نخواهد شد. وجود وزارت حمل‌ونقل و ایجاد متولی منحصر به فرد و واحد، برای حمل‌ونقل کشور، می‌تواند ایجاد بسترهای مناسب حمل‌ونقلی و ارتقای خدمات را ثمر دهد.

رقیه جاور از دیگر کارشناسان این حوزه نیز گفت: در سال 1390 مطالعه‌ای توسط مرکز مطالعات استراتژیک در خصوص ادغام دو وزارت راه و ترابری و مسکن و شهرسازی انجام شد، که امیدوارم مسئولین، در تصمیم گیری های خود، نیم نگاهی به نتایج این مطالعه داشته باشند.

وی افزود: بررسی ساختار حمل‌ونقل در سایر کشورها، نشان از اهمیت و ضرورت وجود یک وزارت حمل‌ونقل در کشور ما دارد. چهار نکته لازم است در بررسی ساختار مدیریت حمل‌ونقل کشورهای مختلف، مورد نظر قرار گیرند:

1. گسترده فعالیت‌هایی که به عهده یک وزارتتخانه قرار داده می‌شود، ماهیت مشابه و مکمل و سنخیت کارکردی داشته باشند تا تجمیع آنها فرصت هم افزایی در پژوهش و نوآوری و  فرایند تصمیم گیری ایجاد نماید.

2. حجم و کمیت کارها در هریک از حوزه‌ها و موازنه بین فعالیت‌های وزارتخانه‌های مختلف مورد توجه قرار گیرد، به طوریکه باعث به حاشیه رفتن بعضی حوزه‌های تحت پوشش نشود. در حال حاضر تعهدات وزارت راه و شهرسازی در شقوق مختلف حمل‌ونقل و امور مربوط به مسکن و شهرسازی، این وزارتخانه را به یکی از پرکارترین وزارتخانه‌های دولت تبدیل کرده است.

3. ارتباط پهناوری سرزمین و ساختار مدیریت حمل‌ونقل. عموما کشورهای پهناورتر مانند ایالات متحده امریکا، کانادا، روسیه و برزیل، یک وزارتخانه اختصاصی برای حمل‌ونقل دارند. حتی در کشور پهناوری مانند هند، هریک از شقوق حمل‌ونقل یک وزارتخانه مستقل دارند.

 4. نقش و جایگاه استراتژیک حمل‌ونقل در کشور. به طور مثال، جایگاه جغرافیایی استراتژیک ایران در منطقه و قرارگرفتن در شاهراه تجاری و از طرف دیگر، مرزهای گسترده آبی و همسایگی با تعداد قابل توجهی کشور محصور در خشکی، اهمیت توجه به حمل‌ونقل را دوچندان نموده و حجم کار مورد نیاز در این حوزه را بالا می برد.

احسان پشت مشهدی نیز اظهار داشت:  ادغام نتایج خیلی خوبی برای حمل‌ونقل داشته است و حمل‌و‌نقل را با توسعه شهری پیوند داده است. چیزی که پیش از آن جایی در حمل‌و‌نقل نداشت. ولی متأسفانه اکثر کارشناسان حمل‌و‌نقل از همان ابتدای ادغام تا به حال با حسن ظن و به قصد استفاده از مواهب کارکردی به این ادغام نگاه نکردند و مسایل منفی البته به نظر من قابل حل و پاسخ را مطرح کردند.

وی افزود: در کشورهای ژاپن و آلمان که حمل‌ونقل توسعه یافته‌ای دارند مباحث شهری و حمل‌ونقل در هم ادغام دارند...، اگر ادغامی نبود هنوز حمل‌ونقل حداکثر در سطح مباحث ترانزیت مانده بود. گشایش مفهومی حمل‌ونقل در ایران فقط وابسته به ادغام بود.

سید مهدی پیغمبرزاده یکی دیگر از کارشناسان این حوزه نیز تاکید کرد: صرفا یکی از مزایای ادغام در حوزه توسعه شهرهای جدید است چرا که قبل از ادغام، مسئله حمل‌ونقل ساکنان این شهرها و ارتباط و اتصال آنها به شهر مادر جایی در اولویت‌های وزارت مسکن نداشت به‌عنوان مثال در زمانی که واگن‌های قطار حومه‌ای کرج هشتگرد ساخته و آماده بود هنوز زیرسازی خط توسط شرکت عمران انجام نشده بود. 

وی گفت: با توجه به برنامه تشکیل شرکت قطارهای حومه‌ای در شرکت راه آهن و ضرورت هماهنگی کامل آن با توسعه شهرهای اقماری و نیز سیاست جدید و بی نظیر توسعه شهری مبتنی بر حمل‌ونقل که در دستور کار وزارتخانه قرار گرفته و البته حضور وزیری که در هر دو حوزه حمل‌و‌نقل و شهرسازی صاحب ایده و اندیشه و مسلط به هر دو است، اکنون بدترین زمان برای بازگشت به عقب است.

یکی دیگر از کارشناسان این حوزه نیز گفت:  به نظرم حفظ ساختار فعلی همراه با اصلاحات  بهتر است و از آنجا که موضوع حمل‌ونقل (مترادف فارسی آن ترابری) و شهرسازی دو مقوله کاملا مرتبط و ممزوج با یکدیگر می‌باشند، هیچ‌گاه نمی‌توان رسیدن به اهداف عالی درآیند و مقوله را فارغ از یکدیگر تصور نمود.

امیرحسین زریبافان  افزود: به نظر می‌رسد تعیین متولی و تصمیم گیرنده واحد به جهت همگام کردن ترابری (شهری و بین شهری) و شهرسازی ( به لحاظ ساختار شهرها) از موضوعات اصلی است که باید به‌دور از تعصبات رشته‌ای، در این تصمیم مهم در نظرگرفته شود. 

وی تاکید کرد: بعلاوه ساختار فعلی وزرات راه و شهرسازی که اجازه ورود به عرصه تصمیم‌گیری برای ترابری درون شهری را به طور مستقیم به این وزارت نمی‌دهد، مانع بزرگی در راه پیاده‌سازی ساختار شهرهای انسان  محور، یکپارچه‌سازی ترابری برون‌ و درون‌شهری و اجرای اصولی TOD در شهرهاست.

این کارشناس حوزه حمل‌و نقل یادآور شد: در حقیقت لزوم تعیین متولی واحد برای ترابری (حمل‌و‌نقل درون و برون شهری) و شهرسازی کشور در راستای پایداری هرچه بیشتر شهرها و همچنین پایداری و کارآیی ترابری کشور و حفاظت از محیط زیست شهرهای کشور، نه تنها مفید بوده بلکه ضروری به نظر می‌رسد.

به گفته زریبافان تفکیک مجدد وزارت‌خانه‌های «راه و ترابری» و «مسکن و شهرسازی» (با فرض صحیح بودن آن) و تغییر ساختار مجدد در این سطح، مستلزم تحمیل هزینه و زمان زیادی به کشور است که طبیعتا به صلاح کشور و این دولت مردمی که توقعات فراوانی طی این دوره از آن می‌رود، نیست.

وی تاکید کرد: در نهایت به نظر می‌رسد، حتی حفظ ساختار فعلی و امید به اصلاحات آهسته در این وزارت، بهتر از تحمیل هزینه و تبعات ناشی از جداسازی این وزارت، به کشور باشد.

یکی دیگر از کارشناسان نیز خاطرنشان کرد:  یکی از اهداف اصلی در موضوع حمل‌ونقل ایجاد یکپارچگی است. تجلی این مهم، ابتدا در شکل‌گیری یک مجموعه اصلی و فراگیر در حوزه حمل‌ونقل خواهد بود. بدین معنی که حمل‌و‌نقل شامل برون و درون شهری است بنابراین اتحاد و یکپارچگی حوزه درون شهری و برون شهری هم در ساختار و هم در عملکرد ، می‌تواند یکی از مبانی متصور باشد.

سید محمد مهدی میرزایی گفت: واژه «land use» یا کاربری زمین یکی از نقاط کلیدی در واژگان حمل‌ونقلی بوده و همچنین حلقه واسط و ارتباط بین نحوه  شکل‌گیری و توسعه کالبدی و فضایی شهر با تقاضای حمل‌و‌نقل است. چرخه کاربری زمین یک لوپ فزاینده بین اثرات متقابل و مستقیم حمل‌ونقل بر زمین و بالعکس بوده که موجبات ایجاد تسهیلات حمل‌ونقلی و توسعه شهر را تبیین می‌کند. از این منظر ارتباط و تاثیر بین حمل‌ونقل و شهرسازی را نمی‌توان نفی کرد.

وی تاکید کرد: ترمِ ترانسپورتیشن یا عبارت حمل‌ونقل عام از مسافر و بار و کالا بوده و لذا اخص کردن آن به واژه لجستیک و یا مسافری، صحیح نیست یعنی در واقع لجستیک از مشتقات حمل‌ونقل است نه در ردیف و تراز حمل‌ونقل.

میرزایی افزود: حمل‌و‌نقل یک موضوع چند وجهی است که  بدون در نظر گرفتن سایر جنبه‌های دخیل و موثر بر آن، نمی‌توان کارکرد واقعی را از آن انتظار داشت. بدین خاطر ادغام سایر مجموعه‌های مرتبط با حمل‌و‌نقل قابل طرح و بررسی است از جمله فن‌آوری ارتباطات و محیط زیست.