فرونشست « اتاق فکر » پروژه های عمرانی

به گزارش تین نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، شرکت های مهندسان مشاور به دلیل آنچه تعرفه مصوب دولتی نازل برای مشاوره های تخصصی در فازهای مطالعاتی پیش و حین اجرای پروژه های عمرانی مطرح می کنند، با شرایط نامناسب ناشی از تبعات این مدل مواجهه کارفرمای اصلی - دولت- روبه رو شده اند.

حق الزحمه پایین، مهاجرت متخصصان باسابقه، پرداخت غیرنقدی کارفرما، اصرار عاملان تعریف پروژه های عمرانی به بله گفتن مهندسان مشاور برای توجیه اقتصادی پروژه و بعضا گروگان گرفتن حق الزحمه فاز صفر در ازای آن و همچنین شرایط نامناسب اقتصادی، پنج چالش شرکت های مهندسان مشاور به عنوان اتاق فکر انواع پروژه های عمرانی از راهسازی گرفته تا طرح های ریلی، هوایی و... است.

مهندسان مشاور باید درباره توجیه اجرای گونه های مختلف پروژه های حمل ونقل اعم از زمینی، دریایی، هوایی و طراحی این پروژه ها از ابتدا تا انتها اعمال نظر کارشناسی کنند. این پروژه ها باید متناسب با مسائل سیاسی کشورهای همسایه و انواع ارتباطاتی که با همسایگان وجود دارد ، طراحی شوند.

کارشناسان معتقدند راه برون رفت از این فضا اصلاح تعرفه حق الزحمه مهندسان مشاور از سوی سازمان برنامه و بودجه، بیرون آوردن مهندسان از فضای رقابتی قیمتی با یکدیگر و سوق دادن آنها به سمت رقابت کیفی و اعتماد به مهندسان مشاور داخلی در پروژه هاست. با اصلاح این فضاها می توان امیدوار بود که سیر نزولی شرکت های مهندسی مشاور متوقف شود.

عدم پرداخت به موقع مطالبات مهندسان مشاور

متوسط زمان دریافت مطالبات شرکت های مهندسان مشاور به حدود دو سال رسیده و بسیاری از مطالبات را نیز به صورت اوراق خزانه اسلامی با ارزش و نرخ بسیار اندک دریافت کرده یا بعضا تهاتر کرده اند. حرفه مهندسی مشاور جزو معدود حرفه هایی است که تعدیل مشمول حال آن نمی شود.

سهیل آل رسول، عضو هیات مدیره جامعه مهندسان مشاور با اعلام این مطلب در گفت وگو با دنیای اقتصاد گفت: بنابراین چشم انداز این مسیر که روز به روز نیز وضعیت آن بحرانی تر می شود، اضمحلال و انحلال سرمایه هایی است که طی چهار تا پنج دهه پس از تشکیل نظام فنی اجرایی کشور با زحمت به ثمره رسیده و از بین رفتن آنها مصادف با هزینه های بسیار گزافی است که نسل های بعدی باید پرداخت کنند. زیرا چنین ظرفیت و سرمایه هایی از بین خواهند رفت.

وی افزود: طبیعتا نیاز به احداث زیرساخت های بیشتری داشته و کشور به شدت در حال توسعه بوده در حوزه توسعه پایدار و محیط زیست نیازمند مشاوران بالغ هستیم. در صورت تضعیف شرکت های مهندسان مشاور فعال و نبود آنها در سال های آینده، کشور مجبور خواهد بود این خدمات را به چند برابر قیمت از سایر کشورها وارد کند.

مجید امیر ذهنی، عضو هیات مدیره شرکت مهندسان مشاور برآیند، در این زمینه معتقد است: مشکل کمبود اعتبارات بوده که امروز کشور با آن مواجه بوده که گریبان گیر مهندسان مشاور و پیمانکاران شده است.

وی افزود: دستگاه های اجرایی توجه لازم به موضوع مهندسان مشاور را ندارند. این در حالی است که سازمان برنامه و بودجه تاکید دارد که اولویت پرداخت به مهندسان مشاور داده شود، زیرا شرکت های مهندسان مشاور دارای نیروهای متخصص بوده و حقوق پرداخت می کنند، اما عملا دستگاه های اجرایی این کار را انجام نداده و مهندسان مشاور در اولویت های آخر پرداخت قرار می گیرند.

امیر ذهنی، در ادامه گفت: به علت عدم پرداخت به موقع مطالبات شرکت های مهندسی مشاور، این شرکت ها با مشکل اداره امور مواجه بوده و توان پرداخت حقوق کارکنان خود را ندارند.

مظفر بیگلر، مدیرعامل شرکت راه یاب ملل معتقد است: مشکل دیگری که شرکت های مهندسی مشاور با کارفرمایان دولتی دارند این است که به جای مطالبات شرکت های مشاور به آنها اوراق خزانه اسلامی داده شده است. به این صورت که اگر اوراق را همان روز با همان قیمت بفروشید، در بهترین حالت اوراق یکساله 7 تا 8 درصد، اوراق دو ساله 17 تا 18 درصد و اوراق سه ساله 30 درصد تنزیل دارد. به صورتی که این سرمایه از جیب شرکت های مهندسی مشاور می رود.

وی افزود: اکثر شرکت های مهندسی مشاور بیش از 5 میلیارد تومان از کارفرماهای دولتی مطالبه پرداخت نشده دارد. تقریبا تمامی یک شرکت مهندسان مشاور، نیروی انسانی است. یک شرکت که نمی تواند به صورت سالانه، مطالبات خود را وصول کند، چگونه می تواند حقوق و دستمزد پرسنل خود را پرداخت کند. عدم پرداخت حقوق و دستمزد مناسب به کارکنان باعث شده تا توان حفظ نیروهای حرفه ای خود را نداشته باشند.

بیگلر، در ادامه گفت: تعامل شرکت های مشاور با سازمان برنامه و بودجه در عدم ابلاغ بخشنامه و تعیین تعرفه های بسیار نازل و همچنین در تعامل با کارفرماها تخصیص اوراق خزانه اسلامی با ارزش پایین به جای پرداخت مطالبات نقدی در کنار ایجاد رقابت ناسالم بین شرکت های مشاور باعث شده تا ایجاد وضعیت نامناسب این شرکت ها شده است.

عدم توجه به مهندسان مشاور

مجید امیر ذهنی، عضو هیات مدیره شرکت مهندسان مشاور برآیند، درباره حال و هوای شرکت های مشاور و مشکلات پیش روی آنها به دنیای اقتصاد گفت: به طور کلی در سال های اخیر، توجه کافی به مهندسان مشاور صورت نگرفته است. یکی از دلایل پیشبرد مطلوب پروژه ها این است که کارفرماها تمام موارد از قبیل طرح و نقشه ها را از مهندسان مشاور بخواهند و مهندسان مشاور دارای قدرت لازم بوده و دستگاه های اجرایی به جایگاه مهندسان مشاور بیشتر توجه کنند. ایراد عمده ای که در این زمینه به وجود آمده این است که دستگاه های اجرایی توجه لازم به مهندسان مشاور را ندارند و مهندسان مشاور در اولویت بعد از پیمانکاران در نظر می گیرند.

وی افزود: یکی از دلایل عمده ای که پروژه های عمرانی در کشور پیشرفت مطلوبی ندارد، این است که کارفرماها و دستگاه های اجرایی مانند سازمان برنامه و بودجه به مهندسان مشاور توجه کافی نکرده و در امور مهندسان مشاور اعمال دخالت می شود. همچنین جایگاه مهندسان مشاور از نظر حق الزحمه ها و آیین نامه ها دچار خدشه شده است.

امیر ذهنی، در ادامه گفت: عدم نظارت سازمان برنامه و بودجه بر پروژه های عمرانی به دلیل نبود و حضور کارشناسان مجرب در این سازمان نیز مشکل ساز است. در سال های گذشته، کارشناسان سازمان برنامه به کارگاه های عمرانی می آمدند و هر سه ماه یک بار، عملکرد پیمانکار، مشاور و دستگاه های اجرایی را ارزیابی می کردند و بر آن اساس اعتبارات تخصیص داده می شد. در حال حاضر این نظارت وجود ندارد. عدم توجه به مهندسان مشاور در پیشرفت امور مطالعاتی و عملیات اجرایی تاثیرگذار خواهد بود.

مظفر بیگلر، مدیرعامل شرکت راه یاب ملل در همین زمینه معتقد است: اوضاع کلی شرکت های مهندسی مشاور خوب نیست. قبل از انقلاب، شرکت های پیمانکاری و مهندسان مشاور جایگاه خود را داشتند. در سال های گذشته فضایی ایجاد شده بود که در آن عده ای به دنبال امانی کار کردن بودند و خودشان طرح داده و اجرا می کردند. به این صورت هم به حرفه پیمانکاری و هم به حرفه مهندسان مشاور لطمه وارد شد. اگر چه بعدها اقدامات خوبی صورت گرفت و اصلاحاتی انجام شد. اما ساختارهای این شرکت ها تا حدودی ضعیف شده و هنوز نیز ترمیم نشده است.

مهاجرت گسترده نیروهای حرفه ای

تورم افسار گسیخته در حوزه اقتصادی به مهندسان مشاور لطمه وارد کرده است. به علت این فضای ایجاد شده با پدیده عدم ثبات و مهاجرت نیروی کار مواجه شده ایم که باعث ایجاد مشکل برای شرکت های مهندسان مشاور و مهاجرت مدیران میانی، کارشناسان و تکنسین ها شده است.

مظفر بیگلر، مدیرعامل شرکت راه یاب ملل با اعلام این مطلب در گفت وگو با دنیای اقتصاد گفت: دلیل این میل به مهاجرت فضای عمومی و اقتصادی حاکم بر جامعه بوده و این فضا به حرفه مهندسان مشاور انتقال پیدا کرده و باعث مهاجرت نیروهای کار حرفه ای و کمبود آن شده است. مثلا در این شرکت در دوسال گذشته بیش از 14 نفر پرسنل حرفه ای از بهترین مهندسان نخبه به خارج از کشور مهاجرت داشته اند.

وی افزود: این آسیب ها ناشی از وضعیت اقتصادی فعلی است و تاثیر خود را در کاهش سهم بودجه عمرانی نشان می دهد که ناشی از تورم و کاهش ارزش پول ملی است. این آفت در فضای اقتصادی کلان به مهندسان مشاوران نیز منتقل شده است. مقصر این میل به مهاجرت، کارفرما یا شرکت های مهندسان مشاور نیستند. متاسفانه دامنه رشد این موضوع هر سال بیشتر می شود.

مجید امیر ذهنی، عضو هیات مدیره شرکت مهندسان مشاور برآیند در همین زمینه معتقد است: فارغ التحصیلان دانشگاهی جدید میل به جذب و استخدام در داخل کشور را ندارند و تقریبا شرکت های مهندسان مشاور در حال تخلیه از نیروهای متخصص هستند. همچنین میل به انتخاب رشته های مهندسی به ویژه عمران در کنکور و دانشگاه کاهش یافته است. این موضوعات تهدید بزرگی برای جامعه مهندسی کشور است.

وی افزود: سازمان برنامه و بودجه فقط در یک مورد برای مهندسان تعرفه تعیین کرده و آن هم تعرفه مهندسان مشاور است. این تعرفه تعیین شده در مقابل سایر حرفه ها عدد کوچکی است به نحوی که سطح زندگی مهندسان مشاور را کاهش داده است.

معضل ایجاد رقابت قیمتی بین شرکت های مشاور

بزرگ ترین ضربه ای که دولت به شرکت های مهندسان مشاور وارد کرده این است که پروژه ها را برای شرکت های مشاور به مناقصه گذاشته است. این موضوع باعث ایجاد رقابت قیمتی (با وجود تعرفه مشخص) بین شرکت های مهندسان مشاور شده است.

مظفر بیگلر، مدیرعامل شرکت راه یاب ملل با اعلام این مطلب در گفت وگو با دنیای اقتصاد گفت: به عبارتی شرکت های مهندسی مشاور در سراشیبی مشکلات افتاده اند و برای بقا مجبورند با یکدیگر رقابت قیمتی نیز داشته باشند. این مشکل ناشی از تعاملاتی است که مهندسان مشاور با ارکان و ادارات دولتی و سازمان برنامه و بودجه دارند. با توجه به تورم افسار گسیخته، تعرفه اندکی برای حق الزحمه مهندسان مشاور پیش بینی شده که جبران هزینه های موجود مانند هزینه های پرسنل حرفه ای را نمی کند. در نتیجه توان مهندسی شرکت های مشاور کاهش یافته است.

وی افزود: به دلیلی ناتوانی شرکت های مشاور در تعامل با کارفرمایان با پدیده ای به نام مهاجرت از این حرفه به حرفه های دیگر یا مهاجرت از کشور مواجه هستیم.

بیگلر، در ادامه گفت: نکته دیگر این است که تعرفه مهندسان مشاور مربوط به 12 سال گذشته بوده و از آن زمان به روز نشده است. مهندسان مشاور برای طراحی یک تونل باید 18/ 0درصد و برای یک پل 7/ 0 درصد دریافت کنند. در حالی که مسوولیت آن نیز به عهده شرکت مهندسی مشاور طراحی کننده است. با وجود تعرفه های اندک، رقابت نیز بین شرکت ها ایجاد شده که مزید بر علت شده و باعث تضعیف شده است. در حالی که شرکت های مهندسی مشاور خارجی، حق الزحمه 5/ 1درصد هزینه اجرای کل پروژه را طلب می کند.

نبود فرهنگ کار مشارکتی

دسته دیگر آسیب ها مختص خود ساختار شرکت های مهندسان مشاور بوده و به فرهنگ شرکت داری در کشور مرتبط است که بر اساس آن نتوانسته شرکت های بزرگ مشاور ایجاد شوند. شرکت های چندانی با طول عمر بیش از 50 سال در کشور نداریم، شرکت ها به میزانی بالغ می شوند و بعد نابود می شوند.مظفر بیگلر، مدیرعامل شرکت راه یاب ملل با اعلام این مطلب در گفت وگو با دنیای اقتصاد گفت: زیرا فرهنگ کار مشارکتی در کشور وجود ندارد. به همین دلیل معمولا دوره فعالیت یک شرکت به یک نسل می رسد که تابع موسسان آن است. این آسیب در صورت تعامل مطلوب دولت با شرکت های مشاور و پرداخت به موقع مطالبات آنها نیز وجود خواهد داشت. به صورتی که بسیاری از شرکت های مشاور و پیمانکار نیز درگیر اختلافات داخلی هستند.

در همین زمینه سهیل آل رسول، عضو هیات مدیره جامعه مهندسان مشاور و نایب رئیس سابق جامعه مهندسان مشاور و عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران، معتقد است: مهندسان مشاور، قشر فرهنگی صنعت احداث هستند. بازیگران مختلف صنعت احداث که در سال های قبل 17 تا 18 درصد تولید ناخالصی ملی کشور را در قالب بودجه های عمرانی، غیر عمرانی و ساخت وساز شهری به عهده داشتند. این بازیگران در قالب 20 گرایش کاملا متنوع اعم از نفت و گاز و پتروشیمی، راه، معدن، معماری و ساختمان شامل پیمانکاران، کارفرمایان، دستگاه های اجرایی، سازندگان فعالیت داشتند. در این میان مهندسان مشاور قشری هستند که مانند استادان دانشگاه، کار فکری انجام می دهند.

وی افزود: بر اساس تحقیق صورت گرفته از اعضای جامعه مهندسان مشاور که راجع به احوال شرکت های مشاور، صورت گرفته، مشخص شده که بیش از 47 درصد شرکت های مشاور دچار مشکلات جدی بودند و حدود 14 درصد آنها عدم فعالیت به روز خود را گزارش کردند. همچنین جمع قابل توجهی از این شرکت های مشاور نیز به همان نسبت در حال تعدیل نیرو و کاهش قرارداد بودند و کمتر از 7 درصد آنها ارزیابی مناسبی از شرایط موجود داشتند.که به معنی این است که 93درصدآنها وضعیت مطلوبی ندارند.

عارضه پروژه های نیمه تمام

مجید امیر ذهنی، عضو هیات مدیره شرکت مهندسان مشاور برآیند با اشاره به آثار دخالت نمایندگان مجلس در پیشنهاد و پیشبرد پروژه های حمل ونقلی گفت: یکی از عارضه های موجود در کشور که یکی از آثار آن پروژه های نیمه کار و رها شده بوده، دخالت نمایندگان مجلس در پیشنهاد و پیشبرد پروژه های حمل ونقلی محلی و منطقه ای به صورت غیرکارشناسانه است، به گونه ای که بعضا این پروژه ها توجیه اقتصادی نیز ندارد.

وی افزود: بعضا شهرهایی که اصلا اهمیتی از نظر حمل مسافر و بار ندارند در اثر این دخالت و فشارها به شبکه راه آهن سراسری متصل می شوند. متاسفانه مسوولان دستگاه های اجرایی نبز به دلیل حفظ جایگاه خود به این خواسته ها و فشارهای سیاسی نمایندگان مجلس تن می دهند. این آفت باعث شده تا تعداد پروژه نیمه کار و رها شده بیشتر شود.

در همین زمینه مظفر بیگلر، مدیرعامل شرکت راه یاب ملل معتقد است: یکی از مهم ترین اثرگذاری مهندسان مشاوران در طراحی ها، مطالعه توجیه اقتصادی پروژه هاست. در حال حاضر به این موضوع کمترین بها داده شده و بیشترین هزینه و آسیب از اجرای پروژه ها از همین جا ناشی می شود. وی افزود: شرکت مشاور برای مطالعه توجیه اقتصادی یا اصطلاحا فاز صفر پروژه دعوت می شود. اصل تعریف پروژه و ضرورت احداث آن در این مرحله شکل می گیرد که اصل نقش آفرینی مهندسان مشاور در این مرحله است. به علت اینکه این مرحله در بخش تصمیم گیری بوده، تعرفه تعیین شده برای آن به گونه ای است که مشاور را وادار می کند که هیچ تلاشی برای مطالعه توجیه اقتصادی انجام ندهد زیرا حق الزحمه آن فوق العاده ناچیز است.

بیگلر، در ادامه گفت: در حالی که در این مرحله بالاترین درجه کارشناسی موردنیاز بوده تا بتواند قیمت تمام شده یک پروژه را حدس بزند مشاوری با این سطح تخصص و تجربیات حاضر نیست با تعرفه موجود مطالعه فاز صفر انجام دهد. به همین علت هیچ مشاوری حاضر نیست توجیه اقتصادی انجام دهد. این موضوع بعضا با فشارهای نمایندگان مجلس در تعریف پروژ ه های غیر ضروری همگرا شده و نقشی که مهندسان مشاور می توانستند برای جلوگیری از تعریف پروژه غلط انجام دهند، به درستی ایفا نمی شود. این اتفاق نامبارک رخ داده و در صنعت حمل ونقل پروژه هایی غیرضروری تعریف شده است.

وی افزود: نکته دیگر این است که اگر یک مشاور مطالعه فاز صفر پروژه را انجام دهد نمی تواند مطالعات فاز دوم و سوم آن را انجام دهد. ضمن اینکه هر پروژه ای که از طرف مشاور اعلام شود که توجیه اقتصادی ندارد، به مشاور بابت مطالعه آن پروژه حق الزحمه ای تعلق نمی گیرد. بنابراین مشاور را تشویق می کنند که تحت هر شرایطی پروژه را توجیه دار اعلام کند.