شاخص های عملکردی در بخش حمل و نقل برون شهری

به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات زیربنایی این مرکز در گزارشی با عنوان «شاخص های عملکردی بخش حمل ونقل:

۱. حمل ونقل برون شهری» بیان می کند که در طی سال های گذشته، عدم تحقق راهبردها و سیاست های اجرایی در کشور کاملاً مشهود بوده است؛ به طوری که در سال ۱۴۰۱، به علت برآورده نشدن کامل سیاست های کلی نظام (به عنوان راهبردهای اصلی توسعه و پیشرفت کشور)، ارزیابی کارآمدی و اثربخشی این راهبردها توسط مقام معظم رهبری مطالبه شد. در حوزه سیاست های اجرایی نیز گزارش مرکز پژوهش های مجلس در سال ۱۴۰۱ نشان می دهد از ۷۳۲ حکم بررسی شده از برنامه ششم توسعه و قانون احکام دائمی، ۳۶۳ حکم «محقق شده»، ۱۰۶ حکم «غیرقابل ارزیابی» و ۲۶۳ حکم «محقق نشده» است. 

در این گزارش آمده است که بخش حمل ونقل نیز از مسئله عدم تحقق و اثربخشی راهبردها و سیاست های اجرایی کشور مستثنا نیست. بخشی از چالش عدم تحقق راهبردها و سیاست های اجرایی در بخش حمل ونقل را می توان در حوزه سیاستگذاری جست وجو کرد که در آن عدم شناخت صحیح از وضع موجود و توان اجرایی کشور و همچنین سنجش ناپذیر بودن سیاست ها، مسیر اجرا و نظارت بر احکام مربوطه را با چالش مواجه می کنند. 

این گزارش مطرح می کند که در نظام برنامه ریزی بخش حمل ونقل، اهداف کلی (اینکه دستیابی به کدام قله ها در بخش حمل ونقل کشور هدف گذاری شده اند) مشخص نیست. اهداف عملیاتی بخش حمل ونقل اگرچه تا حدودی در قوانین عادی و برنامه های توسعه کشور بیان شده اند؛ اما در روش تعیین اهداف عملیاتی، این مسئله وجود دارد که این اهداف بعضاً از طریق برون یابی روند موجود و در بخشی از موارد نیز بنا به سلیقه قانونگذاران تعیین می شوند. همچنین، مشخص نیست اهداف عملیاتی مندرج در قوانین عادی و برنامه های پنج ساله توسعه کشور، نیل به کدام هدف کلی را پیگیری می کنند.

این گزارش ادامه می دهد که در این شرایط، انتظام بخشی به موضوعات گسترده بخش حمل ونقل و تعریف شاخص های عملکردی متناسب با هر یک از این موضوعات، به رفع مسائل بیان شده در تعیین اهداف کلی و عملیاتی بخش حمل ونقل کمک می کند. مهم تر از آن، وجود شاخص های عملکردی در بخش حمل ونقل برای سنجش پذیر شدن راهبردها و سیاست های اجرایی و ارزیابی اثرگذاری آنها در جهت تحقق اهداف ضروری است. به همین منظور در گزارش حاضر، شاخص های کلیدی عملکرد در بخش حمل ونقل برون شهری معرفی و پیشنهاد شده است. شاخص های مربوط به حمل ونقل درون شهری با توجه به متفاوت بودن دستگاه های اجرایی دخیل در آن و ساختار متفاوت و مسافر محور در گزارش دیگری ارائه خواهد شد. 

این گزارش توضیح می دهد که در مطالعه حاضر، با استفاده از منابع علمی، نظرات خبرگان، متخصصین و نیز دستگاه های اجرایی، ۷۸ شاخص به منظور ارزیابی بخش حمل ونقل برون شهری شناسایی شده و ذیل ۶ هدف اصلی دسته بندی شده اند که عبارتند از:

۱. ارتقای سطح ایمنی در تمام شقوق حمل و نقل برون شهری

۲. افزایش سهم حمل و نقل عمومی مسافری 

۳. افزایش حمل و نقل بین الملل (شامل عملکرد مراکز لجستیک، ترانزیت و تجارت بین المللی)

 ۴. بهره برداری بهینه از زیرساخت ها

۵. توسعه بهینه زیرساخت های حمل و نقل

۶. بهبود ساختار حکمرانی و تأمین مالی. در خصوص هر یک از این شاخص ها واحد اندازه گیری، دستگاه متصدی پایش، بازه های زمانی پایش و در صورت ضرورت توضیحات مرتبط به ترتیب در جداول ۱ تا ۶ گزارش ارائه شده است. 

این گزارش بیان می کند که در انتخاب شاخص های عملکردی تلاش شده این شاخص ها تا حد امکان واجد معیارهای ذیل باشند: صراحت و تفسیرناپذیری، سادگی محاسبه، قابلیت ادراک آسان، انطباق با واقعیت، تقسیم پذیری (قابلیت ارائه در بازه های زمانی و محدوده مکانی مختلف)، اعتبار (دارای روش محاسبه مقبول و داده های معتبر)، برنامه پذیری و قابلیت اندازه گیری عددی، انطباق با استاندارد جهانی، مطابقت با زمینه (Context) و شرایط موجود در کشور و نیاز سیاست گذار و فاقد ابهام در نشان دادن جهت مطلوب (افزایش، کاهش یا حفظ وضعیت).

مرکز پژوهش های مجلس در ادامه این گزارش پیشنهاد می دهد که به منظور به کارگیری شاخص های عملکردی پیشنهادی این گزارش در نظام برنامه ریزی بخش حمل ونقل کشور (اعم از تعیین اهداف، راهبردها و سیاست های اجرایی)، توصیه می شود این شاخص ها ابتدا با توافق دستگاه اجرایی مرتبط (از جمله وزارت راه و شهرسازی و سازمان برنامه و بودجه کشور) و تصویب کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در یک دوره آزمایشی محاسبه، تحلیل و مورد استفاده سیاست گذاران قرار گیرد. پس از ارزیابی نتیجه و تعریف ساختار مشخص از فرایند گردآوری داده ها، محاسبه شاخص ها، تولید دانش مورد نیاز و تعیین وظایف دستگاه های اجرایی در این ساختار، طرح و تصویب آن در مجلس شورای اسلامی پیشنهاد می شود. 

در ادامه این گزارش آمده است که به عنوان گام دوم، توصیه می شود مجلس شورای اسلامی، با همکاری وزارت راه و شهرسازی و سازمان برنامه و بودجه کشور، با توجه به منابع مالی مورد نیاز و توان اجرایی کشور بررسی های لازم را برای هدف گذاری بهینه برای این شاخص ها در احکام برنامه های توسعه آتی یا قوانین عادی مرتبط انجام دهد. 

پیشنهاد دیگر مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش مبنی بر این است که با توجه به کلان روندهای بخش حمل ونقل، شاخص سازی در حوزه هوشمندسازی حمل ونقل، امنیت شبکه و صیانت از اطلاعات کاربران حمل ونقل و موضوعات کیفی نظیر رضایت کاربران از کیفیت خدمات حمل ونقلی، باید مورد توجه جدی قرار گیرد. با توجه به پیچیدگی های طراحی شاخص های کیفی و تحولات سریع شاخص های مرتبط با هوشمندسازی و امنیت شبکه، در گزارش حاضر از ورود به این موضوعات با وجود اهمیت اجتناب شده است. 

این گزارش خاطرنشان می کند که ارتقای مهارت نیروی انسانی در حوزه علوم داده و نظام مند کردن فرایند جمع آوری تا ارائه شاخص، برای کارآمدی و بهره برداری مطلوب از شاخص ها بسیار حائز اهمیت است؛ لذا توصیه می شود این مهم توسط مجموعه وزارت راه و شهرسازی مورد پیگیری قرار گیرد. در حال حاضر، داده ها توسط دستگاه های اجرایی گردآوری می شوند و توسط خود آنها محاسبه و تحلیل می گردند. در این شرایط لازم است اولاً، نحوه محاسبه شاخص ها و روش های به کار گرفته شده برای تحلیل مشخص شود تا با تغییر متصدی امر و سیاست های دستگاه اجرایی دستخوش تغییر نشود؛ ثانیاً، با توجه به حجم بالای داده های تولید شده در بخش حمل ونقل توان دستگاه های اجرایی در بهره برداری و تولید دانش از داده ها ارتقا یابد. 

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.