همبستگی ایمنی هوایی و سن هواپیما از منظر حقوقی
مسئله ارتباط بین سن هواپیما و ایمنی هوایی، جزو آن دسته از مسائل صنعت هوانوردی است که هنوز با قطعیت علمی تکلیف آن مشخص نیست؛ چراکه نظریه‌ها و فرضیه‌ها درباره وجود همبستگی بین کاهش ضریب ایمنی پرواز و افزایش سن هواپیما با تردیدهای جدی روبه‌رو شده و قطعیت آنها محل تامل است.
مسئله ارتباط بین سن هواپیما و ایمنی هوایی، جزو آن دسته از مسائل صنعت هوانوردی است که هنوز با قطعیت علمی تکلیف آن مشخص نیست؛ چراکه نظریه‌ها و فرضیه‌ها درباره وجود همبستگی بین کاهش ضریب ایمنی پرواز و افزایش سن هواپیما با تردیدهای جدی روبه‌رو شده و قطعیت آنها محل تامل است.
به نظر متخصصان ایمنی، هواپیماهای مسن نیز می‌توانند به‌اندازه هواپیماهای سبز و جدید ایمن باشند، البته تا زمانی که خدمات مربوط به تعمیر و نگهداری به‌درستی و به موقع انجام شود.
اداره ایمنی حمل‌ونقل استرالیا از این موضوع حمایت کرده، زیرا ازنظر این اداره، اگرچه میانگین سنی ناوگان هواپیمایی در استرالیا در حال افزایش است، اما این امر تاثیر معکوسی بر ایمنی ندارد، به شرط آنکه سامانه‌های تعمیر و نگهداری باکیفیت در دسترس باشند.
بااین‌حال به نظر می‌رسد قانون‌گذاران ملی و منطقه‌ای، به بهانه ثابت و قاطع نبودن نظریه همبستگی بین کاهش ضریب ایمنی هوایی و افزایش سن هواپیما ساکت ننشسته‌اند، بلکه در برابر مسئله واکنش نشان داده‌اند.
در این زمینه ۲ وضعیت ویژه درباره هواپیماهای مسن وجود دارد. گاه هواپیما با افزایش سن، از فعالیت بازنشسته می‌شود و گاه مورد توجه ویژه قرار می‌گیرد. دو وضعیت یادشده را می‌توان به‌این‌ترتیب تحلیل کرد؛
۱- افزایش سن هواپیما، موجب ممنوعیت فعالیت هواپیما می‌شود. بسیاری از شهروندان بر این باورند سطح ایمنی بر مبنای سن هواپیما با تغییر روبه‌رو می‌شود. به باور آنها اگر سن هواپیما به میزانی بالا رود که از عمر ایمن آن تجاوز کند، دولت باید به هر نرخ که شده دخالت کند و متصدی حمل‌ونقل هوایی را از تجارت هوایی با هواپیمای مسن بازدارد؛ هرچند منافع خط هوایی و درنهایت منافع همان دولت به خطر افتد.
این باور را برخی کشورها، تایید و برای فعالیت‌های تجاری و غیرتجاری هواپیماهای خود، محدودیت سنی ایجاد کرده‌اند و به نظر می‌رسد تعداد این کشورها رو به افزایش است. کشورهایی مانند ترکیه، امارات، اندونزی و عربستان با وضع قوانین و مقررات و کشورهایی همچون کره جنوبی با انعقاد تفاهمنامه مشترک میان متصدیان حمل‌ونقل هوایی و نهاد نظارت‌کننده، محدودیتی در بازه سنی ۱۵ تا ۳۰ سال تعریف کرده‌اند.
این محدودیت بیشتر براساس نوع هواپیما، وزن یا نوع فعالیت آن، متفاوت است. مبنای محاسبه این سن نیز نه تاریخ تولید هواپیما، بلکه تاریخ نخستین ثبت هواپیما یا تاریخ صدور گواهینامه صلاحیت هوانوردی اصلی است.
۲- افزایش سن هواپیما، سبب معافیت از مقررات می‌شود. در موارد اندکی، افزایش سن هواپیما نه‌تنها موجب ممنوعیت فعالیت هواپیما نمی‌شود، بلکه به دلیل وضعیت مخصوصی که در هواپیما پدید می‌آید، عملیات آن را از شمول قوانین و مقررات عام هوانوردی خارج کرده و پیرو قوانین و مقررات ساده‌تر می‌کند.
حقوق اروپایی، این معافیت را نسبت به هواپیماهای تاریخی شناسایی کرده است. مقصود از هواپیمای تاریخی از نظر حقوق اروپایی، هواپیمایی غیرپیچیده است که طراحی اولیه آن پیش از نخستین روز سال ۱۹۵۵ میلادی (۱۳۳۴ شمسی) انجام و تولید آن پیش از نخستین روز سال ۱۹۷۵میلادی (۱۳۵۴ شمسی) ممنوع شده باشد.
همچنین هواپیمایی که به دلیل شرکت در یک اتفاق تاریخی قابل‌توجه یا به دلیل پیشرفت مهم در توسعه هوانوردی یا ایفای نقش عمده در نیروهای مسلح یک دولت، از یک ارتباط تاریخی روشن برخوردار باشد، به‌عنوان یک هواپیمای تاریخی توصیف می‌شود.
این هواپیماها در موارد گوناگون ازجمله میزان پرداخت حق بیمه از مقررات مطلوب‌تر و کم‌هزینه‌تر، بهره می‌برند. بی‌گمان این معافیت نیز ریشه در مبنای ایمنی و ارزیابی خطر دارد و ازاین‌جهت موجه به نظر می‌رسد، چراکه هواپیماهای تاریخی به دلیل شرایط ویژه پروازی خود، خطرات کمتری نسبت به محیط اطراف و اشخاص ثالث تحمیل می‌کنند.
میلاد صادقی - پژوهشگر حقوق هوافضا
