روند جذب فاینانس برای هواپیماهای جدید چرا طولانی شد؟
امروزه در دنیا شکل خرید هواپیما به‌صورت فاینانس رایج‌تر است. در همین راستا شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران هما پس از برجام و فراهم‌شدن بستر مذاکره با شرکت‌های بزرگ سازنده هواپیما برای خرید تعدادی زیادی هواپیمای نو باید از طریق فاینانس اقدام به این کار می‌کرد.
پس از امضای برجام، در سفری که حسن روحانی با هیئت بلندپایه اقتصادی به ایتالیا و فرانسه در اواخر سال ۱۳۹۴ داشت تفاهم‌نامه‌های مهم اقتصادی به امضا رسید که یکی از موردتوجه‌ترین قراردادها در حوزه حمل‌ونقل، خرید ایرباس بود. از همان زمان اولین سؤالی که در خصوص خرید هواپیما مطرح شد نحوه تأمین مالی این هواپیماها بود و این پرسش تا امروز که قراردادهای بزرگی در چارچوب برجام با سه کمپانی سازنده هواپیما یعنی ایرباس، بوئینگ و ای‌تی‌آر به امضا رسیده است در هاله‌ای از ابهام در ذهن‌ها باقی مانده‌است.
پس از برجام ۱۱ فروند هواپیما شامل ۹ فروند هواپیمای ATR و ۳ فروند ایرباس تاکنون به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران «هما» تحویل داده‌شده است که بر اساس گفته مسئولان وزارت راه‌وشهرسازی این تعداد هواپیما (به‌غیراز دو هواپیمای ای‌تی‌آری که به‌تازگی وارد کشور شده است) از محل مصوبه ۳۳۰ میلیون دلاری هما از صندوق توسعه ملی و به‌صورت نقد خریداری شده است که قرار است پس از جذب فاینانسر این پیش‌پرداخت به‌عنوان پیش‌پرداخت‌های فاینانس لحاظ شود.
در این میان همچنان برای برخی از کارشناسان و دست‌اندرکاران صنعت هوایی نحوه جذب فاینانسر همچنان غیر شفاف است. در همین راستا در گفتگویی که با علیرضا منظری، معاون پیشین سازمان هواپیمایی کشوری، در خصوص روند تأمین مالی قرارداد خرید هواپیماهای نو داشیم، او به هفته‌نامه «حمل‌ونقل» گفت: «روند خرید هواپیما اصولاً به شکل خرید نقدی یا فاینانس صورت می‌گیرد؛ در روش اول معمولاً قراردادی بین سازنده هواپیما و بهره‌بردار هواپیما (شرکت هواپیمایی) بسته می‌شود، سپس در راستای آن قرارداد، نحوه پرداخت مالی مشخص می‌شود.»
او در ادامه در خصوص روش دوم یعنی خرید هواپیما به شکل فاینانس توضیح می‌دهد: «در خصوص قراردادهایی که به‌صورت فاینانس بسته می‌شود یک شرکت یا مؤسسه مالی و اعتباری پول هواپیماها را پرداخت می‌کند.»
معاون پیشین سازمان هواپیمایی کشوری تأکید می‌کند که امروزه در دنیا شکل خرید هواپیما به‌صورت فاینانس رایج‌تر است. در همین راستا شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران هما پس از برجام و فراهم‌شدن بستر مذاکره با شرکت‌های بزرگ سازنده هواپیما برای خرید تعدادی زیادی هواپیمای نو باید از طریق فاینانس اقدام به این کار می‌کرد.
این کارشناس و تحلیل‌گر مسائل صنعت هوایی کشور محرمانه‌بودن این قراردادها را منطقی می‌داند و در این رابطه می‌گوید: «همان‌طور که همه می‌دانند مذاکرات با ای‌تی‌آر، ایرباس و بوئینگ در گذشته انجام گرفت و در راستای آن قراردادی با این سه کمپانی برای خرید هواپیماهای نو بسته شد و بر اساس آن دو طرف قرارداد یعنی (خریدار و فروشنده) بر مبنایی موافقت کردند که هواپیما را در طول چند سال به شرکت هما بفروشند؛ اما طبیعی است که قراردادهای این‌چنینی به‌صورت محرمانه باقی می‌ماند و در همه جای دنیا این‌گونه است اما برخی توضیحات غیر محرمانه می‌توانست توسط تیم مذاکره‌کننده برای پیشگیری از حاشیه‌سازی و ایجاد شفافیت داده شود.»
منظری در ادامه تأکید می‌کند: «امروزه بحث تأمین مالی هواپیما و جذب فاینانسر باعث شده برخی مباحث و مسائل حاشیه‌ای بین کارشناسان مختلف مطرح شود که مسئولان می‌توانستند برای شفاف‌شدن این موضوع تصمیمات غیر محرمانه را برای مردم توضیح دهند تا شاهد برخی از سخنان و خبرهای دروغ و حاشیه‌ای نباشیم.»
او با اشاره به اینکه در خصوص این هواپیماها یا مطالبی که از طرف خریدار یعنی (ایران‌ایر) می‌توانیم به آن استناد کنیم این است که این هواپیماها قرار بوده از طریق فاینانس خریداری شود و این موضوع در قرارداد لحاظ شده است، می‌افزاید: «بر اساس گفته خود مسئولان به دلیل اینکه تاکنون فاینانسری پیدا نشده است، پولی را که صندوق توسعه ملی در اختیار ایران‌ایر قرار داده است را برای این هواپیماها داده‌اند. ازاین‌رو طبیعی است وقتی اعلام نمی‌شود این پول به چه شکلی داده‌شده است حاشیه ایجاد می‌شود.»
این کارشناس صنعت هوایی می‌افزاید: «به فرض اینکه پول صندوق توسعه ملی همان پول پیش‌پرداخت بوده است که در اختیار شرکت سازنده قرارگرفته است، این به معنای آن است که مابقی پول بایستی به‌صورت اقساط پرداخت شود اما در گفته‌ها و مصاحبه‌هایی که مسئولان خرید هواپیما داشته‌اند ظاهراً هنوز فاینانسری پیدا نشده است، لذا این فرض می‌تواند درست باشد که این پول پرداخت‌شده بابت همین تعداد هواپیماها (۹ فروند) است.»
طبق گفته او، موضوعی که به این حاشیه‌ها بیشتر دامن می‌زند تعبیری است که چندی پیش مدیرعامل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی «هما» مطرح کرد. طبق گفته مدیرعامل ایران‌ایر؛ با توجه به مشکلاتی که بر سر راه فاینانسرهای خارجی وجود دارد ترجیح به استفاده از فاینانسر داخلی است در همین راستا در حال کارکردن روی این موضوع هستند. منظری از مذاکره هواپیمایی هما با بانک صنعت‌ومعدن خبر می‌دهد و عنوان می‌کند: «هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران «هما» مذاکراتی دراین‌باره با بانک صنعت‌ومعدن انجام داده است برای اینکه بتواند هزینه دو فروند هواپیمای ای‌تی‌آری که به‌تازگی وارد شده است را به‌صورت فاینانس بپردازد. اگر این خبر صحت داشته باشد معلوم می‌شود که شرکت ایران‌ایر برای فاینانسر داخلی در حال مذاکره است ازاین‌رو قراردادی سه‌جانبه بین بانک صنعت‌ومعدن، ایران‌ایر و شرکت سازنده خارجی به امضا خواهد رسید.»
معاون سابق سازمان هواپیمایی کشوری با بیان اینکه معمولاً در فاینانس، هواپیما به مالکیت فاینانسر درخواهد آمد، ابراز می‌کند: «در صورت درست‌بودن فایناس هواپیماها از طریق بانک صنعت‌ومعدن، این هواپیما به مالکیت این بانک درخواهد آمد و در مقابل شرکت خریدار (ایران‌ایر) باید اقساط هواپیما را براساس قرارداد به بانک صنعت‌ومعدن بپردازد.» او درباره اینکه چرا جذب فاینانسر خارجی از طریق سازندگان هواپیما و مؤسسات مالی و اعتباری بین‌المللی تاکنون بی‌نتیجه مانده است توضیح می‌دهد: «دراین‌باره باید بگویم که شرکتی که می‌خواهد کار فاینانس را انجام دهد در ابتدا متقاضی را از جنبه‌های مختلف بررسی و ارزیابی می‌کند و درنتیجه به این اطمینان می‌رسد که آیا متقاضی توانایی پرداخت اقساط را خواهد داشت یا خیر.»
