◄ بازگشت صنعت هوانوردی ایران به شرایط ماقبل کرونا در نیمه دوم سال 1400

«خلیل الله معمارزاده» از کارشناسان حوزه صنعت هوانوردی با ارزیابی تاثیر بحران کرونا بر صنعت حمل و نقل هوایی، اثرات این بحران را فراگیر و در سطح جهانی توصیف کرده که به پدیده‌ای دیگر بعد از 11 سپتامبر تبدیل شده است.

او در این گفت و گو به تشدید پروتکل‌های امنیتی بعد از حادثه 11 سمپامبر اشاره و عنوان کرده است که «بحران کرونا نقطه عطف دیگری در این صنعت خواهد بود و پروتکل‌های پذیرش مسافر دچار دگرگونی و زمان انتظار بیشتر خواهد شد»

معمارزاده همچنین معتقد است: مشکلی که در حوزه وصنعت هوانوردی کشور وجود دارد موضوع اقتصاد، بازرگانی و مدیریت سیستم حمل و نقل هوایی است که چهار تا پنج دهه از دنیا عقب هستیم و در این زمینه کار نکرده‌ایم.

متن کامل این گفت و گو را در ادامه بخوانید:

ارزیابی شما از وضعیت فعلی صنعت حمل و نقل هوایی چیست؟

وضعیت حمل و نقل هوایی قبل از پدیده کرونا خود به خود دچار بحران‌های متعددی بود. یکی از مسائلی که در حمل و نقل هوایی داریم کاتین ایج و لبه فناوری است که اولین نشانه این که این صنعت چه مقدار می‌تواند ارزش افزوده و اهمیت داشته باشد  بوده و به همین دلیل است که اولین تحریم‌ها بر کشور ما در صنعت حمل و نقل هوایی کشور اعمال شد. ما با شرایط بحران تحریم‌ها مواجه بودیم اما این شرایط باعث شد در حوزه عملیات و فنی شرکت‌های هواپیمایی تقریباً پایاپای دنیا پیش برویم و علیرغم تصور خیلی‌ها قوی‌تر شده و تحریم‌ها برای ما به فرصت تبدیل شود و مستقل شویم. اما مشکلی که در این حوزه وجود دارد موضوع اقتصاد، بازرگانی و مدیریت سیستم حمل و نقل هوایی است که چهار تا پنج دهه از دنیا عقب هستیم و در این زمینه کار نکرده‌ایم. در موضوعات کلان کشوری بحث اقتصادی مثل خاک و وطن، دارای اهمیت نیست. اما تعبیر من این است که همانطور که خاک کشور ناموس ما است؛ اقتصاد کشورمان هم ناموس ماست. وقتی ما در دوران دفاع مقدس از وجب به وجب خاکمان دفاع کردیم  از ناموس اقتصادی وطن هم باید دفاع کنیم. در حقیقت وقتی ما بازاری را از دست می دهیم سرزمینی را از دست داده ایم  اما متاسفانه اجماعی در این خصوص در کشور وجود ندارد تا باور داشته باشیم که در سنگر بوده  و با اصول و تاکتیک جنگی همانند دفاع مقدس روبه‌رو هستیم و باید در چنین شرایطی به جنگ دشمنان اقتصادی خود برویم و تعریف جنگ نظامی را به حوزه اقتصادی ببریم چرا که یکی از مولفه‌های کشورها ناموس اقتصادی آنهاست. همین شرایط باعث شده است که ایرلاین‌ها نتوانند اقتصادی باشند. مشکلات صنعت حمل و نقل هوایی بیش از اینکه خارجی باشد داخلی است 70 درصد این مشکلات به دلیل عدم دانش مدیریت، سیستم و بازرگانی و نداشتن اقتصاد در این حوزه است که باعث 40 سال عقب ماندگی ما شده است.

پیش بینی شما نسبت به شرایط تحریمی ما در حوزه صنعت حمل و نقل هوایی چیست؟

این صنعت 40 سال با تحریم مواجه است و این موضوع تازه‌ای نیست و قطعا راهکارهای خاص را پیدا خواهیم کرد چرا که این صنعت استراتژیک است. این توانمندی در داخل وجود دارد که تحریم‌ها تبدیل به فرصت شود و ما در برخی از حوزه‌ها قوی شویم. ما در حوزه فنی و عملیاتی قویم شدیم اما در حوزه مدیریت و سیستم جای کار زیادی داریم.

اثرات بحران کرونا را در صنعت حمل و نقل هوایی چگونه ارزیابی می کنید؟

اثرات این بحران فراگیر و در سطح جهانی بوده و به پدیده‌ای دیگر بعد از 11 سپتامبر تبدیل شده است، در آن دوره پروتکل‌های امنیتی به‌شدت افزایش یافت و نقطه عطفی در صنعت حمل و نقل هوایی شد و بحران کرونا هم نقطه عطف دیگری در این صنعت خواهد بود و پروتکل‌های پذیرش مسافر دچار دگرگونی و زمان انتظار بیشتر خواهد شد، ضمن این‌که مسافران نیز از فضاهای شلوغ پرهیز می‌کنند و در خصوص رعایت فاصله‌های اجتماعی بسیار حساس شده‌اند و حتی اگر این بحران به پایان برسد اثرات این ترس باقی خواهد ماند. ضمن اینکه این اولین و آخرین بحران برای ما نخواهد بود که در قالب آیین‌نامه‌ها توسط مراجع ذیربط اعم از ICAO ، ACI و IATA تنظیم خواهد شد و دستورالعمل‌ها را به شرکت‌های هواپیمایی، فرودگاه‌ها و سایر بخش‌ها ابلاغ می‌کنند تا بتوانند این بحران‌ها را مدیریت کنند اما اثرات آن بر تقاضا در قالب رعایت فاصله اجتماعی و رعایت مسائل بهداشتی سرویس‌های داخل کابین دستورالعمل‌های عملیات پروازی باقی خواهد ماند و آنها را دچار تغییر و تحولات اساسی خواهد کرد.

راهکار پیشنهادی برای صنعت حمل و نقل هوایی چیست؟

به نظر من در بحث بحران کرونا بیش از آن‌ چیزی که ما بتوانیم براساس راهبرد مدیریت کنیم بهترین راهکار این است که بتوانیم بحران کرونا را سناریو محور مدیریت کنیم چرا که سناریوها تصویر روشنی از آینده هستند که برنامه‌ریزی به کمک آنها می‌تواند مسائل، چالش‌ها و فرصت‌ها را به روشنی ببیند، در حقیقت سناریوها توصیف همه حالت‌های ممکن و قابل وقوع در آینده هستند و سناریونویسی مهمترین و اصلی‌ترین روش شناخت آینده است. روند متلاطم محیطی که داریم نشان دهنده این است که برنامه‌ریزی براساس سناریو از برنامه‌ریزی بر اساس راهبری موثرتر است. در نتیجه راهکار پیشنهادی من درباره مدیریت بحران کرونا، مدیریت سناریو محور بحران کرونا است. در حقیقت برنامه‌ریزی براساس سناریوها می‌تواند خطاهای تصمیم‌گیری را کاهش دهد.

حال این سناریوها می‌تواند از بدترین حالت تا خوشبینانه‌ترین حالت باشد. ما برای هرکدام از این حالت‌ها باید پاسخ مناسب را داشته باشیم یعنی درخت سناریو داشته و براساس آن پیش‌بینی‌های لازم  برای پاسخ به آن وقایع را داشته باشیم. آنچه  می‌تواند به‌عنوان مرجع مورد توجه دستگاه‌های حاکمیتی قرار گیرد، گزارش شرکت مشاوره مکینزی قویترین شرکت در حوزه مشاوره است، مکینزی اشاره می‌کند که در بحث مدیرت بحران کرونا، بهتر است حاکمیت بر سه بخش متمرکز شود. بخش اول بانک‌ها، موسسات مالی و اعتباری، بورس و بیمه‌ها هستند که به‌نظر من این مجموعه‌ها باید اولویت خود را روی صنایع بزرگ قرار دهند که شامل شرکت‌های ساخت، تولید و مونتاژ و شرکت‌های بازرگانی، تجارت و صنعت ساختمان هستند که به شرکت‌های بزرگ کمک کنند تا در قالب مالیات کمتر تسهیل شرایط و موارد مختلف تبعات بحران کرونا را مدیریت کنند.

بخش دوم صنعت نفت و گاز هستند که بهتر است بعد از بحران کرونا دولت‌ها به سمت سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی نفت و گاز بروند، بخش عمده‌ای از صادرات نفتی ما به صورت خام و یا با ارزش افزوده پایین است در حالی‌که می‌توانیم سرمایه‌گذاری در صنایع پایین دستی داشته باشیم و محصولات با ارزش افزوده بالاتری را صادر کنیم.

خیلی جالب است که مکینزی در اولویت سوم حمل و نقل هوایی را قرار داده است. من از دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی و کارشناسان خواهش می‌کنم این گزارش‌ها را مطالعه کنند تا ما بدون برنامه در این موضوع جلو نرویم. حمل و نقل هوایی به تنهایی نمی‌تواند بخش بازرگانی و اقتصادی خود را به پیش ببرد، همانطور که در کشورهای پیشرفته مشاهده می‌شود اولین کمک‌های اقتصادی بزرگ به شرکت‌های حمل و نقل هوایی آن کشورهاست. چرا اقتصادهای بزرگ اولین کمک‌ها را به صنعت حمل و نقل هوایی اختصاص داده‌اند؟ پس شایسته است دولت ما نیز توجه ویژه‌ای به شرکت‌های هواپیمایی که دارای برنامه ویژه‌ای هستند، داشته باشد. در واقع کمک دولت به شرکت‌های هواپیمایی نباید کمک غیر هوشمندانه‌ای باشد. به نظرم دولت می‌تواند با توجه به برنامه‌ها و گزارش‌های کارشناسی دقیقی که شرکت‌های هواپیمایی ارائه می‌دهند کمک‌های خود را ارائه دهد. نباید کمک‌ها به‌صورت صدقه به شرکت‌های هواپیمایی داده شود. پیش‌بینی من این است که اگر تمام این موارد را انجام دهیم در نیمه دوم سال 1400 به شرایط قبل از بحران کرونا باز خواهیم گشت. ما علاوه بر نیاز به موشک‌های نقطه‌زن، نیاز به موشک‌های اقتصادی نقطه‌زن داریم که بتواند بازارهای هدف نیچ مارکت را بزند ولی در حال حاضر 4 تا 5 دهه عقب هستیم.