◄ خستگی و ایمنی پرواز

محمد گرجی* خطای انسانی ناشی از عملکرد عوامل انسانی بی شک بیشترین سهم در بروز وقایع و حوادث صنعت هوایی داشته است. جدا از عوامل انسانی، عوامل فردی مانند خستگی، استرس، فشارکاری ،ضعف و قدرت بدنی، مشکلات شخصی و خانوادگی، حواس پرتی، تهدید ناشی از بیکاری، فراموشی و... نیز در این میان تاثیر گذار خواهد بود.

آقای ماجد سعید الحدابی در مقاله ای در مجله ایمنی هوایی به این موضوع پرداخته است که به نظر خوانندگان عزیز میرساند و تاثیر خستگی بر عملکرد خاص عوامل انسانی درگیر یک پرواز نیست و بر تمامی شیوه های حمل ونقلی تاثیر یکسانی به جای میگذارد؛ اجازه دهید با تعریف یک ماجرا به موضوع تاثیر خستگی بر عملکرد ورود پیدا کنیم :

در ماه مبارک رمضان سال 2003 یک کارگر بار در فرودگاه صنعا مامور بارگیری یکی از هواپیماهای شرکت یمن ایرویز بود که بدین منظور بارهای مورد نظر را در قسمت کارگو جلو نموده و پس از اتمام کار بدلیل خستگی در همان قسمت بار به خواب میرود و متاسفانه هیچیک از همکاران وی متوجه غیبت وی و خوابیدنش در قسمت بار نشدند و البته خود او هم فکر می کرد که فقط برای مدت کوتاهی به خواب خواهد رفت. پس از اتمام بارگیری و بسته شدن درب قسمت بار و دیگر امور راه اندازی پرواز، هواپیمای مورد نظر  فرودگاه صنعا را به مقصد ریان و سپس بمبئی ترک کرد و پس از 25 دقیقه از گذشت پرواز صدای سه ضربه  از زیر کاکپیت به گوش خلبان رسیده و با تکرار آن به دفعات بیشتر،کنکاش برای یافتن علت این صدا آغاز می شود و برای کاپیتان مسجل میگردد که شخصی در قسمت بار گیر افتاده است، لذا تصمیم به بازگشت به فرودگاه صنعا گرفته و در نهایت کارگر مورد نظر با سلامت هواپیما را ترک می کند و در پاسخ مدیر ایمنی وقت شرکت یمن ایرویز یعنی همین آقای الحدابی، علت این بی احتیاطی را خستگی مزمن ناشی از کم خوابی در آن مقطع اعلام می کنند. آیا شما به عنوان یک مسئول درگیر راه اندازی و یا انجام پرواز قبل از آمدن به محل کار از خواب خوبی بهره برده اید؟

اما اول بدانیم که خستگی چیست؟ ایکائو تعریف نسبتا مناسبی را برای آن ثبت کرده است؛ کاهش توانایی های ذهنی و جسمی ناشی از کمبود خواب یا بی خوابی، بیداری طولانی، افزایش بار کاری ذهنی یا جسمی که در نهایت به تضعیف هوشیاری و توانایی های فردی انجام شده و در انجام وظایف آن شخص در حوزه  ایمنی اختلال ایجاد می نماید. اما  دو واژه متفاوت برای این حالت می تواند بیشتر به تشریح این حالت بپردازد که البته در تکمیل یکدیگر هستند. اولین واژه Tiredness و دومی همان کلمه آشنا در صنعت هوایی Fatigue است. در خستگی با عنوان Tiredness با استراحت و خواب مناسب، نتیجه مثبت حاصل میگردد اما در Fatigue هیچ نتیجه مثبتی از استراحت و خواب حاصل نگردیده و عملا خستگی مزمن اتفاق میافتد .اما Fatigue  یا انطوریکه برای ما بعنوان فرسودگی مطرح میباشد ، از سطوح مختلفی برخوردار است:

1. خستگی موقت حاد

خستگی است که در پی محدودیت های شدید خواب و یا ساعات طولانی و مکرر بی خوابی حادث میگردد اما آیا این خستگی ناشی از خستگی ذهنی است یا خستگی فیزیکی ؟بطور مثال بالا رفتن از تعدا زیادی پله خستگی فیزیکی بدنبال خواهد داشت اما پرواز دستی در یک جو طوفانی برای خلبانان خستگی ذهنی بدنبال دارد

1. خستگی مزمن

تجمع خستگی های ناشی از تکرار کم خوابی های ولو کوتاه مدت و یا بیداری های طولانی در روزهای متوالی، به عبارتی این خستگی ناشی از تکرار کمبود خواب، بیداری طولانی و البته مسائل عاطفی است.

1. خستگی شبانه روزی

ریتم شبانه روزی بدن می‌تواند توسط عواملی مانند کمبود خواب،کار طولانی یا نامنظم، شیفت کاری و یا حتی طولانی شدن تماس های تلفنی مختل گردد. هر کدام از این عوامل می‌تواند چرخه بازسازی بدن را تحت تاثیر قرار داده و تقریبا به خستگی مداوم منجر گردد که به وضوح کاهش توانایی و عملکرد را بدنبال دارد .

علائم شایع خستگی کدام است:

خستگی میتواند طیف وسیعی از عوارض جسمی، روحی و روانی را ایجاد نماید که عبارتند از علائم جسمی مانند خستگی مزمن و یا خواب آلودگی، سردرد، سرگیجه، درد و ضعف عضلات،کند شدن پاسخ و واکنش‌های بدن، اختلال در هماهنگی بین دست و چشم کاهش سیستم ایمنی بدن،کاهش اشتها یاد می‌گردد و در حوزه علائم ذهنی به مشکلات حافظه کوتاه مدت ،ضعف تمرکز بر مسائل ،فقدان توجه و هوشیاری ،اختلال در استدلال،قضاوت کردن و ضعف در تصمیم گیری ،تاخیر در واکنش و در بعضی مواقع توهم نیز به این موارد افزوده میشود و در نهایت علائم عاطفی آن شامل تاثیر در روحیه مانند تحریک پذیری بیش از حد، کاهش انگیزه، احساس انزوا، احساس تحت آزار و اذیت قرار گرفتن ولو از صدای یک چاپگر و در نهایت افزایش میزان اشتباهات در انجام کار منشا ایجاد خستگی میتواند مشکلات پزشکی افراد مانند بیماری های تیروئیدی، قلبی و دیابت یا سبک زندگی مانند مصرف الکل، مواد مخدر و کم خوابی و یا شرایط محل کار مانند شیفت کاری، محیط کاری و استرس های حوزه فعالیت و یا علل عاطفی مانند مشکلات بهداشت روان، استرس افسردگی و غم باشد.

خستگی از طرق مختلف می تواند بر عملکرد فرد تأثیر بگذارد. همانطور که قبلاً گفته شد خستگی می تواند طیف وسیعی از علائم جسمی، روحی و عاطفی را ایجاد کند. فردی که خسته است به راحتی حواسش پرت می شود، توانایی تمرکز کمتری دارد، تمایل دارد چیزها را راحت فراموش کند، برای حل مشکلات بیشتر طول میدهد و اشتباهات بیشتری انجام می دهد، واکنش کند تر و ریسک بیشتر در او بوفور دیده میشود .

چگونه خستگی را کنترل کنیم؟

خستگی در افرادی که مسئول ایمنی پرواز  هواپیما هستند خطری است که باید درک و مدیریت شود. هر فرد مسئول کنترل سطح خستگی خود است. ابتدا باید درک کنید که علت اصلی خستگی شما چیست و میتوانید موارد ذیل را مدنظر قرار دهید :

1- خوب بخوابید :تحقیقات نشان داده است که بیشتر افراد برای انجام موثرتر  به 8 ساعت خواب در 24 ساعت نیاز دارند و افراد یکه دارای کمبود خواب در دفعات متوالی هستند و ​برای بهبودی از بدهی انباشته شده خواب به بیش از 9 ساعت خواب در شب نیاز دارند خواب خود را بهبود بخشید ، زندگی خود را بهبود ببخشید.

2- خوب بخورید: یک راه خوب برای ادامه انرژی خود در طول روز ، خوردن وعده های غذایی منظم است.

3-سبک زندگی خود را بهبود ببخشید: شما باید فعالیتهای روزمره و سبک زندگی خود را مدیریت کنید تا بیشترین میزان استراحت را داشته باشید.

4- ورزش کنید: در حالی که به طور منظم ورزش می کنید ، خواب عمیق بیشتری خواهید داشت.

5- بین خانواده و کار خود تعادل برقرار کنید: این برای کسانی که برنامه نامنظمی دارند بسیار مهم است

6- موارد خستگی را گزارش دهید: با این کار شما به مدیر ایمنی  خود کمک می کنید تا این خطر را مدیریت کند.