◄ مسکن فقرا و فقر سیاست‌های مسکن

وبلاگ حسین ایمانی جاجرمی-محتوای طرح جامع مسکن (1405-1393) تهیه شده از سوی وزارت راه و شهرسازی از واقعیت های تلخی در نظامات مسکن و شهرسازی پرده بر می دارد. براساس داده های این طرح، ناکارآمدی مدیریت شهری و اتکای آن به تراکم فروشی در این سال ها به بورس بازی زمین و مستغلات منجر شده است. اما این، همه یافته های تدوین کنندگان تحقیق مذکور نیست.

این گزارش تحقیقی در ریشه یابی معضل مسکن، از زنجیره ای از چالش ها سخن به میان می آورد که حلقه اصلی و اول این چالش ها همانا مدیریت ناکارآمد شهری است که در عمل به طرح های بی رمق توسعه شهری، هدایت و مصرف سرمایه گذاری ها و اعتبارات بانکی در بخش مساکن لوکس و گرانقیمت به جای خانه های ارزانقیمت و قابل خرید برای کم درآمدها منجر شده است. در نهایت مجموعه این عوامل، تأمین مسکن مناسب برای مردم بویژه گروه های کم درآمد و تهیدست را گرفتار مشکلات متعدد کرده است. طبق این طرح هر سال حدود 64 هزار خانوار به 2522 هزار خانوار کم درآمد موجود اضافه می شوند و جریان فقیر زایی و تولید تهیدستان متأسفانه پایان ندارد.

اطلاعات هشدار دهنده دیگر زندگی نزدیک به 21 میلیون نفر در بافت های نابسامان و پهنه های فقر شهری است که وقوع هر حادثه ناخواسته مانند زلزله و سیل آنها را نابود خواهد کرد. تاکنون تلاش ها و اقدامات متعددی در کشور از سال ها پیش برای حل مسأله مسکن انجام شده، اما عموم آنها بویژه آخرین آن یعنی طرح مسکن مهر از دستیابی به اهداف خود بازمانده و مسأله را پیچیده تر ساخته اند. بخشی از این مسأله به ذهنیت و نگاه سیاستگذاران و برنامه ریزان مسکن برمی گردد که در بهترین حالت مسأله مسکن را به سه موضوع منابع مالی، زمین و مهارت های فنی ساخت و ساز تقلیل داده و از ابعاد اجتماعی و فرهنگی آن غفلت ورزیده اند. در یک نگاه کوتاه می توان مهمترین نکاتی را که باید سیاستگذاران، برنامه ریزان و مجریان مسکن سازی از منظر اجتماعی در نظر داشته باشند، برشمرد. این نکات را می توان اصلاح کرد و بر آنها افزود، این نوشته تلاشی از سر ناامیدی برای توجه دادن ذهن های فنی و مهندسی زده به اهمیت اجتماع و نیازهای اجتماعی آدمیان است.

1. در ساخت مسکن باید نگاهی انسانی به افراد داشت. انسان ها ابزار و شیء نیستند و مسکن با توقفگاه خودرو تفاوت دارد. انسان ها نیازمند برقراری تعامل با یکدیگر، احترام و منزلت اجتماعی هستند. نمی توان برای حل مشکل مسکن کم درآمدها، تهیدستان را جمع کرد و با قطع پیوندهای مورد نیازشان با بدنه اصلی شهر، با ارزان سازی ساختمان ها و در فضایی دور و منزوی اسکانشان داد. نتیجه چنین سیاستی ایجاد جزیره های فقر و گسترش شکاف های طبقاتی در جامعه است. مسکن را باید در کانون محله پیوسته با شهر دید و اجتماع زدایی برای تهیدستان نکرد.

2. باید شرایطی فراهم آورد تا ساکنان احتمالی بتوانند در مراحل آغازین طراحی واحدهای مسکونی، طرح و برنامه ساخت را مورد ارزیابی و اصلاح قرار دهند و در فرآیند ساخت بر آن نظارت داشته باشند. با توجه به نرخ بالای بیکاری در جمعیت های تهیدست، سیاست مسکن باید بتواند هنگام ساخت و بهره برداری مساکن، زمینه مهارت آموزی و اشتغال را برای ساکنان آتی خویش ایجاد کرده تا آنها بتوانند امکان کار و اشتغال داشته باشند. مسکن برای کم درآمدها و گروه های پایین میان درآمدها محل کسب و کار هم هست و باید به این نکته توجه ویژه داشت. پیش بینی فضاهای کار در مساکن تهیدستان ضروری است.

3. سیاست مسکن خوب می باید زیربنای اجتماعی و دارایی های اجتماعی را مانند راه اندازی تعاونی ها، تشکل ها، تیم های امداد محله، باشگاه های اجتماعی و تیم های ورزشی ایجاد و تقویت کند و مناسب با نیازها، ظرفیت ها و قابلیت های استفاده کنندگان باشد. تفاوت های بسیار میان شرایط، امکانات و نیازهای افراد وجود دارد و نمی توان با سری سازی مساکن یک شکل این اختلافات را نادیده گرفت و به آنها بی توجهی کرد. گروه هایی مانند سالخوردگان، معلولان، کم توانان، زنان، کودکان، خانواده های جوان و افراد مجرد نیازهای متفاوت با یکدیگر در زمینه مسکن مناسب دارند.

4. همچنین سیاست مسکن باید بتواند شبکه های همکاری را ایجاد و تقویت کند، اعتماد را افزایش دهد و مولد سرمایه اجتماعی باشد. به عبارت دیگر مقوم روابط همسایگی باشد. چنین مسکنی باید تداوم تاریخی و هویتی اجتماع محلی و ملی را نشان دهد و تنوع اقلیمی و فرهنگی ایران را در مساکن ساخته شده بازتاب دهد.