◄ اسکله رو-رو ریلی و فرصت‌های پیش روی بندر امیرآباد

کشتی حمل قطار (Train ferry) نوعی شناور دریایی است که به واسطه وجود خطوط ریلی بر روی عرشه امکان ورود و خروج قطار (کشنده و واگن‌ها) بر روی عرشه را فراهم می‌سازد. با این‌که این نوع از حمل‌ونقل دارای شرایط خاصی بوده و نیازمند احداث اسکله ویژه (اسکله رو ـ رو) است اما دارای سابقه طولانی بوده و ایده جدیدی محسوب نمی‌شود.

با آغاز قرن نوزدهم و همزمان با توسعه حمل‌ونقل ریلی در اروپا استفاده از کشتی‌های حمل قطار به عنوان راه‌حلی برای عبور از رودخانه‌ها و دریاها  به حساب می‌آمد. هرچند با گسترش ساخت پل‌ها و تونل‌های طویل و امکان اتصال بی‌واسطه طرفین رودخانه‌ها و تنگه‌های کم‌عرض نقش کشتی‌های حامل قطار در این موارد کم رنگ‌تر شده است اما همچنان در مسیرهای دریایی با برد متوسط و بالا این کشتی‌ها تنها راه‌حل موجود می‌باشند. هم اکنون نیز در بسیاری از خطوط دریایی شناورهای حامل قطار در بخش باری و مسافری مشغول به فعالیت می‌باشند که بارزترین نمونه آن خط هامبورگ به کپنهاگ در دریای بالتیک است.

افزایش سرعت حمل بار به‌واسطه کاهش دفعات بارگیری و تخلیه به طوری‌که امکان بارگیری در مبدا و تخلیه در مقصد نهایی را فراهم می‌سازد، کاهش ریسک خرابی، شکستگی  و یا فساد بارهای آسیب‌پذیر حین حمل، تخلیه و بارگیری و ارتقای راحتی سیر در قطارهای مسافری از جمله مزایای بهره‌مندی از این روش حمل‌ونقلی است.

دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان به عنوان مانعی طبیعی با طول 1200 کیلومتر در برابر کریدورهای شرق به غرب قرار گرفته است. وجود این مانع منجر به شکل‌گیری مسیرهای ریلی و غیر ریلی در شمال (قزاقستان و روسیه) و جنوب (ایران) شده است که طبیعتا باعث افزایش زمان حمل می‌گردد. در این بین استفاده از شناورهای مخصوص ریلی و غیر ریلی در این دریا از دیرباز رایج بوده و نقش پررنگی در سهم حمل‌ونقلی این دریا داشته است.

قدیمی‌ترین و در عین حال پرترددترین مسیر دریایی شناورهای ریلی در دریای خزر مسیر بندر الت باکو به بندر ترکمن باشی است که از افتتاح آن بیش از نیم قرن می‌گذرد. مسیر فوق که کم عرض‌ترین قسمت دریای خزر نیز است، بخشی از کریدور حمل‌ونقلی آسیا-قفقاز-اروپا (TRACECA) بوده که به‌منظور ارتباط کشورهای واقع در آسیای میانه، قفقاز و کشورهای حاشیه دریای سیاه بنا نهاده شده است.

شرکت کشتیرانی کاسپین آذربایجان با دارا بودن 13 شناور ریلی با ظرفیت‌های متفاوت عملاً به عنوان تنها اپراتور حمل‌ونقلی از این نوع در دریای خزر در حال فعالیت بوده است که عمده بار حمل شده در این مسیر شامل نفت و فرآورده های نفتی، محصولات کشاورزی و غذایی و مصالح ساختمانی است.

بندر امیرآباد تنها بندر شمالی متصل به شبکه راه‌آهن و اولین بندر ایرانی­ است که دارای اسکله ویژه رو-رو ریلی می‌باشد. این اسکله  که ایده اولیه احداث آن در دهه قبل به وجود آمده است هم اکنون در مراحل پایانی خود بوده و با افتتاح آن امکان حرکت قطارهای کشورهای حاشیه خزر در شبکه راه‌آهن ایران محقق می‌شود. این اسکله با دارابودن ظرفیت تخلیه و بارگیری 3 میلیون تن بار در سال و تجهیزات تعویض و دپوی بوژی باعث ایجاد بستر مناسب حمل‌ونقل ترکیبی ریلی-دریایی خواهد شد.

طرح موجود در اسکله ویژه رو-رو ریلی بندر امیرآباد قابلیت تخلیه و بارگیری یک کشتی 2 طبقه در روز با انجام تمامی مراحل شامل قبول و اعزام، تفکیک و تشکیل قطار، تعویض، جابجایی و دپوی بوژی‌های روسی و نرمال و آماده‌سازی قطار جهت سیر در شبکه راه‌آهن را داراست. هرچند در حال حاضر آمار موجود از میزان ورود و خروج ریلی بار از این بندر حکایت از عدم بهره‌گیری مناسب از زیرساخت‌های ریلی آن دارد اما با راه اندازی اسکله رو-رو ریلی در این بندر و با توجه به مزایای ذکر شده شاهد رشد چشمگیر حمل‌ونقل ریلی در این بندر خواهیم بود.

از طرفی آنچه بر جذابیت پروژه فوق می‌افزاید اقدامات انجام گرفته در ماه‌های اخیر در زمینه توسعه شبکه راه‌آهن در منطقه است. امضای قرارداد برقی‌سازی خط آهن گرمسار- اینجه برون که منجر به افزایش ظرفیت محور شمال از 3 میلیون تن به 10 میلیون تن و همچنین امضا قرارداد ساخت راه‌آهن گرگان-بجنورد-مشهد و اتصال بندر امیرآباد به شرق کشور از طریق محور گرگان و کاهش 50 درصدی مسافت ریلی بندرامیرآباد- مشهد در مقایسه با مسیر کنونی که نوید بخش آینده‌ای روشن برای حمل‌ونقل ترکیبی ریلی-دریایی در حوزه دریای خزر است.

با توجه به شرایط موجود سایر پروژه‌های ریلی واقع در کریدور شمال- جنوب و از طرفی زیرساخت‌های موجود در منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد می‌توان امیدوار بود این بندر در آینده‌ای نزدیک به عنوان یکی از اثرگذارترین محورهای تکمیل کننده کریدور شمال-جنوب بوده و از این حیث موقعیت ممتازی در شمال کشور و حاشیه دریای خزر به وجود خواهد آورد.