◄ موانع سرمایه‌ گذاری در زیرساخت راه‌ آهن برای افزایش ظرفیت/ راهکارها چیست؟

عباس قربانعلی بیک: رهبر معظم انقلاب در دیدار سران سه قوه (14040126): امنیت سرمایه گذاری را تأمین کنید. یک وقتی چند سال پیش از این، اینجا داخل حسینیه یک جلسه ای داشتیم، بنده راجع به جلب سرمایه گذاری خارجی و مانند اینها صحبت کرده بودم؛ یکی از دوستان مجرب و پخته و باتجربه (که خدا رحمتش کند؛ وفات کرده) بلند شد گفت که سرمایه گذاری خارجی فرع سرمایه گذاری داخلی است؛ اینجا شما این ویترین را درست کنید، معلوم می شود که سرمایه گذار داخل، مایل، راغب و مشتاق سرمایه گذاریست. معظم له در پیام نوروزی 1404 پس از نامگذاری سرمایه گذاری برای تولید فرمودند: کار دولت فراهم کردن زمینه ها و برداشتن موانع تولید است. کار مردم هم این است که سرمایه های خرد و سرمایه های بزرگ خود را بتوانند در راه تولید به کار ببرند. اگر سرمایه در راه تولید به کار رفت، دیگر به سمت کارهای مضر مثل خرید طلا، خرید ارز و امثال اینها نخواهد رفت.

ماده 164 برنامه پنجم (891015) دولت می تواند به منظور تقویت حمل و نقل بار و مسافر ریلی، بخشی از پروژه های تجهیز، بهبود و افزایش ظرفیت زیرساخت از جمله دوخطه کردن، برقی نمودن، تراک بندی و تطویل ایستگاهها را درقالب روشهایی نظیر مشارکت، ساخت، بهره برداری و انتقال (BOT) و طراحی، تدارک و تأمین(EPCF)  با واگذاری امتیازاتی نظیر استفاده از زیربناهای حمل و نقل ریلی و انتقال حق دسترسی آن تا استهلاک کامل سرمایه و سود موردتوافق به بخش خصوصی و تعاونی واگذار نماید.

با وجود این مجوز از سال 1389، و پیشنهاد چند کنسرسیوم و شرکت خصوصی برای پروژه های افزایش ظرفیت شبکه ماده 164 مانند پیشنهاد برقی کردن (BOT) تهران مشهد (تین 234973)، دوخطه و برقی کردن (BOT) تهران زنجان به عنوان مرحله اول دوخطه و برقی کردن تهران تبریز (تین 156584)، احداث راه آهن سریع السیر تهران قم (BOT) (تین 158430)، برقی کردن (BOT) دورود اندیمشک (تین 272622)، ظاهرا تنها مورد (BOT) که در 1403 به قرارداد منتهی شد احداث راه آهن سیرجان کرمان بود.   

همچنین تجربه راه آهن در قرارداد سرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی به صورت BOT برای بهینه سازی سیستم سوخت رسانی لوکوموتیوها در سال 1393 و تجربه قرارداد سرمایه گذاری راه آهن آذربایجان در 1396 با تایید سازمان سرمایه گذاری در توسعه پایانه راه آهن آستارا دوتجربه مهم سالهای اخیر بوده که تاکنون ادامه داشته و هرسه میتوانند برای آسیب شناسی ارزیابی گردند.

در کنار این موارد، بررسی تجربیات مثبت و منفی وزارت نیرو در جلب سرمایه گذار برای احداث نیروگاه های حرارتی، خورشیدی و بادی ... ، دستورالعمل 469 سازمان برنامه برای ساخت، بهره برداری و واگذاری (BOT) و دیگر تجربیات جهانی هم ضروری است. 

برخی موانع موفقیت راه آهن برای جلب سرمایه برای افزایش ظرفیت شبکه و زیرساخت راه آهن:

1) زمان طولانی و هزینه زیاد پروژه های افزایش ظرفیت به دلیل نگاه و رویکرد سفید و سیاه یا صفر و یک که با تجربه دنیا و منطق و خرد کاملا مغایر است و امکان استفاده از رویکرد طبقه بندی خطوط برای برطرف کردن این ضعف.

2) نیاز به تعامل راه آهن و شرکت ساخت برای BOT پروژه های جدید.

3) برای کسب تجربه، بهتر است راه آهن بر اساس ماده ۱۶۴ قانون برنامه پنجم مکلف به واگذاری سریع چند پروژه کوچک ظرفیتی به صورت (BOT) گردد .

4) استفاده از تجربه وزارت نفت در کاهش زمان مذاکرات اولیه و واگذاری سریع با الگوی HOA (سرفصل های قرارداد) هم بسیار مفیدست.

5) یکی از بهترین فرصت ها برای افزایش جذب سرمایه به زیرساخت راه آهن استفاده از فرصت TOD (توسعه مبتنی بر حمل ونقل به ویژه شهرک های مسکونی ...) است که با وجود تجربه نسبتاً ضعیف راه آهن در قطارهای حومه می تواند بسیاری از پروژه های ریلی مسافری را موجه نماید.

6) مشکل ناوگان کشش و لوکوموتیو که سبب کاهش بهره وری شبکه پس از تحویل به راه آهن میگردد با برقی کردن شبکه قابل اصلاح است بویژه درمسیرهای کوهستانی پرترافیک.

7) درج صحیح سرعت خطوط ریلی در حال ساخت که طبق استاندارد ۷۰۵ تا ۲۳۰ است میتواند هزینه سنگین احداث خطوط سریع السیر را به شدت کاهش و جذابیت آنها را برای سرمایه گذاری افزایش دهد.

8) محاسبه مجدد ظرفیت خطوط و رفع نواقص آن احتمال عدم نیاز به سرمایه گذاری و افزایش بازده سرمایه را افزایش خواهد داد.

9) درج بار محوری، بار طولی صحیح خطوط و طول مجاز قطار هم سبب افزایش ظرفیت واقعی و کاهش هزینه واحد بهره برداری و نگهداری خطوط خواهد شد.