◄ عوامل کالبدی ایجاد اختلال در ترافیک شهر تهران
با اینکه سال هاست که بر مقوله هوشمندسازی کل شهر تهران و خصوصاً کنترل ترافیک آن ادعا می شود، لیکن هنوز راهی طولانی تا به انجام رسانیدن آن وجود دارد.
این بخش به عنوان آخرین بخش از سلسله یادداشت های ساماندهی ترافیک، به معرفی عوامل کالبدی ایجاد اختلال در ترافیک شهری می پردازد. وجود بسیاری از عوامل کالبدی نابسامان و عدم توجه به ساماندهی و برطرف نمودن آن عوامل کالبدی، باعث طولانی تر شدن اختلالات ترافیکی در سطح شهر تهران خواهد شد و انتظار می رود مسئولان و متولیان مربوطه برای روان سازی ترافیک شهری، در این زمینه نیت و سرعت عملی بیشتری به خرج دهند. به طور کلی می توان گفت در کنار عوامل انسانی (ذکر شده در بخش دوم)، عوامل کالبدی از تأثیرگذارترین عوامل در اختلالات ترافیکی به حساب می آید.
برخی از مهم ترین عوامل کالبدی شامل موارد زیر است:
۱- استاندارد نبودن طراحی و اجرای بسیاری از معابر سواره از جمله عدم رعایت سلسله مراتب شبکه های دسترسی (با توجه به قدمت بیش از ۱۰۰ سال برخی از معابر مرکزی شهر تهران)، کم عرض بودن معابر، سرسام آور بودن هزینه های تعریض معابر، اختصاص بخشی از عرض معابر به کانال های شبکه زهکشی سطحی (جمع آوری و هدایت آب باران) و...
۲- نامناسب بودن کف سازی معابر سواره و وجود حفره ها و گودال های فراوان در آسفالت خیابان ها و حتی بزرگ راه ها.
۳- ناهموار بودن سطح آسفالت بسیاری از چهارراه ها به گونه ای که با وجود دست اندازهای فراوان در تقاطع ها، حرکت خودروها بسیار کند شده و با توجه به زمان سبز و قرمز شدن چراغ راهنمائی چهار راه ها، حجم کمتری از خودروها فرصت استفاده از زمان چراغ سبز را پیدا می کنند.
۴- وجود سرعت گیرهای فراوان که برخی از آن ها از استاندارد لازم نیز برخوردار نیستند علاوه بر کندی ترافیک و همچنین آسیب رسانی به خودروها، گاهی عامل تصادف نیز هستند.
۵- کمبود و نبود سیستم های کنترل هوشمند، با اینکه سال هاست که بر مقوله هوشمندسازی کل شهر تهران و خصوصاً کنترل ترافیک آن ادعا می شود، لیکن هنوز راهی طولانی تا به انجام رسانیدن آن وجود دارد.
۶- ناقص و ناکامل بودن خط کشی معابر، شاید از نظر خیلی ها طرح این موضوع عجیب به نظر آید لیکن بی توجهی به خط کشی کامل و درست مطابق استانداردهای جهانی در تمامی شهرهای ایران کاملاً مشهود است. در شهرهای کوچک و بزرگ کشورهای توسعه یافته از انواع خطوط گرافیکی که معنا و مفهوم مشخصی داشته و رعایت معنای آن توسط رانندگان نیز الزامی است، استفاده زیادی به عمل می آید. خصوصاً خطوطی که به تعیین مسیر خودروها از چند ده متر جلوتر از تقاطع ها تاکید دارد و تخطی از آن جریمه های سنگینی در پی دارد. در ایران ما تقریبا دو نوع خط داریم: خط ممتد و خط منقطع، که البته بیشتر رانندگان معنا و مفهوم همین دو نوع خط کشی خیابان ها و جاده ها نیز رعایت نمی کنند!
۷- شیبدار بودن بسیاری از معابر با توجه به ساختار کالبدی زمین و محیط کوهپایه ای تهران که گاهی درصد شیب خیابان ها بیش از ۱۰ درصد بوده و مشکل آفرین است. این عامل در کنار تنگ بودن خیابان های پر تردد خصوصاً در مناطق شمالی شهر مزید بر علت شده است.
۸- افراط در استفاده از پل های هوائی و زیرگذرها بدون رعایت تناسبات عرضی و طولی خیابان و ساختمان های پیرامون آن، (اخیراً با توجه به این مسئله پل هوائی گیشا را که چهار باند رفت و برگشت داشت برداشتند و به جای آن زیرگذر و تونلی با شش باند رفت و برگشت ساختند بدون اینکه محوطه معبر اصلی آن تعریض شود و بار ترافیکی شدید آن در حال حاضر نیز نشان می دهد که آن تغییرات پر هزینه اثربخش نبوده است). تقریباً احداث تمامی پل های هوائی و زیرگذرهای موجود در شهر تهران همراه با طراحی شهری قبلی نبوده است و به وضع موجود خیابان هائی با عرض مشخص بدون تعریض شدن افزوده شدند. پل های هوائی مانند پل کریمخان، پل حافظ و از همه طویل تر پل صدر و همچنین زیرگذرهائی مانند میدان حسن آباد بدون تعریض عرض معبر و صرفاً برای ایجاد تقاطع غیر همسطح ساخته شدند، پس انتظار حل مسائلی مانند بالا رفتن ظرفیت حجم تردد از آن ها چندان معقول به نظر نمی رسد.
۹- بستن بسیاری از تقاطع های هم سطح و احداث دور برگردان ها در چند صد متری آن ها چه در خیابان ها (مانند خیابان ملاصدرا) و چه در بزرگراه ها (مانند بزرگره چمران) در سال های نه چندان دور دهه ۸۰ شمسی که عمدتاً نیز بدون پشتوانه تحقیقی و تفکر علمی صورت گرفت، خود عاملی برای طی مسافت بیشتر، مصرف بنزین بیشتر، طولانی تر شدن زمان حرکت، سردر گمی رانندگان نا آشنا به مسیر و بالاخره عدم دستیابی به نتیجه دلخواه و حتی بالعکس شده است.گاهی در برخی از بزرگراه ها اگر راننده ای به اشتباه نتوانست در مسیر مورد نظر خود حرکت کند، مجبور خواهد شد بیش از چهار کیلومتر مسافت اضافی تا دور برگردان بعدی طی کند!
پرداختن به مسئله عوامل سنگینی ترافیک تهران و دادن راه حل، بسیار بزرگ تر از آن است که در این چهار بخش به آن اشاره شد. علیرغم طرح های پژوهشی، فعالیت ها و اقدامات صورت گرفته ارزشمند توسط شهرداری و متولیان امر در خصوص حل معظلات ترافیکی، هر روز شاهد افزایش ترددها و کند شدن ها و بند آمدن ترددهای شهری هستیم که بیانگر عدم توفیق در دستیابی به اهداف منظور در آن طرح ها بوده است. حتی مسئله مرگباری نظیر شیوع ویروس کووید ۱۹ و محدودیت های تردد ناشی از آن نیز چاره ساز نبوده است.
از نظر نگارنده، حل این مسئله نیازمند: اولاً داشتن نیت واقعی متولیان امر است نه ظاهری، و ثانیاً برخورد علمی با آن است نه احساسی! اگر نیت واقعی داشته باشند، حل مسئله را نیز قطعاً به کسانی خواهد سپرد که در این زمینه علم کافی داشته باشند. به امید آن روز.
* عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
تهران شهریه که دورهمی و الکی ساخته شده شهری که نهایتا ظرفیت 5 میلیون نفر جمعیت ساکن را دارد شهری خفه که همه جایش ساخته شده و اساسا فضای خاصی حتی برای تعریض خیابان ها هم ندارد خصوصا با قیمت های فعلی که تملک کردن خیلی عقلانی نیست آنقدر این تهران بی خود ساخته شده که جایی تونلی پلی می زنن گره ترافیکی می ره جای دیگر ! فقط 1 راه برای تهران وجود دارد که همه دردهای عمیق این شهر را در یک پک ببیند و حل کند و آن احداث بزرگراه های زیرزمینی طویله . تهران حتما به یک بزرگراه زیرزمینی یکپارچه 6 لاینه از غرب تا شرق خود به طول 15 کیلومتر نیازمنده که به بزرگراه ها و خیابان های اصلی در مسیر دسترسی بده به مراکز امدادی بیمارستانی ، آتش نشانی و انتظامی در مسیر ، راه اختصاصی بده و برای مراکز خرید و شلوغ شهر برنامه داشته باشد به این شکل که پارکینگ های طبقاتی در این مناطق احداث بشه که راه ورود و خروجش فقط از دل این تونل ها باشد سطح بماند فقط و فقط برای محلی ها ، خودروهای باری و امدادی و حتی مغازه داران هم باید خودروهای خود را داخل این پارکینگ ها بگذارن با شرایط بهتر قیمتی و یا فروش جای پارک در این پارکینگ ها به شکل سندی . پایانه های تاکسی و اتوبوس رانی در مسیر هم می تونه با ترانشه های روبازی (جهت تهویه و ورود نور) به منفی یک و دل این تونل بره و سطح باقیمانده پارک شود در منفی یک هم می شود روی مدل هایی از فضای سبز کار کرد ، به غیر این بزرگراه 15 کیلومتری زیرزمینی غرب تا شرق ، یک بزرگراه به همین مختصات از میدان سپاه لازمه تا بزرگراه بعثت به طول 12 کیلومتر تا مرکز تهران بالاخره یک راه در رو بزرگراهی داشته باشد این 2 بزرگراه بیشتر مشکلات تهران را به شکل بنیادین حل خواهند کرد سطح هم خلوت تر بشه می شود روی مدل هایی مثل ال آر تی کار کرد سطحی که حالا بلحاظ بصری صوتی آرام تر هم شده می ماند برای انسان ها و می شود روی امثال پلازاها کار کرد تونل های انرژی خدماتی را هم می شود در دل طراحی این تونل ها دید تا شبکه های اصلی شهر از حالت دفنی دربیاد . تهران آنقدر بد ساخته شده که اساسا وصله پینه جواب نمی ده چاره ایی نداریم جز اجرای چنین ابرپروژه هایی که شهر را در حالت نرمال از خفگی نجات دهد وای به حال اینکه این شهر دچار بحرانی شود مدیریت شهری کاملا آچمز خواهد شد این ابرپروژه ها کارایی اصلی خود را در آن بحران ها نشان خواهند داد هزینه این تونل ها هم از محل پرداخت عوارض شهری به شکل مستقیم درمی آد یعنی ملت قطعا حاضر خواهند بود تا مثلا 10 هزار تومان پرداخت کنند و خلوت و راحت از غرب به شرق تهران برن بجای اینکه ساعتی در ترافیک و چراغ ها گیر کنند و غیرمستقیم هم به اقتصاد کمک ها خواهد کرد از جمله کاهش مصرف سوخت . بلحاظ سلامت و روحی روانی هم به مردم کمک بزرگی می ده که قابل قیمت گذاری نیست . بعدها 2 تونل دیگر شرقی غربی و شمالی جنوبی دیگر با همین مختصات هم لازمه تا بخش زیادی از تردد ها به زیر بره .