◄ کمبود بودجه عمرانی دولتی در توسعه زیرساخت های ریلی

اردیبهشت ماه سال 1398، دفتر مطالعات زیربنایی معاونت پژوهش های زیربنایی و امور تولیدی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، گزارش فراتحلیلی از چالش های حمل و نقل حوزه ریلی ارائه کرد که در آن مواردی چون زیرساختی، بهره وری، تامین مالی، لجستیک، قانون گذاری و نظارت، مدیریتی و بروکراسی، عوامل خارجی و همچنین استقلال بخش خصوصی و شفافیت آماری به عنوان مهمترین چالش های حوزه حمل و نقل ریلی عنوان شدند.

زیرساخت؛ مهمترین چالش حمل و نقل ریلی

در این گزارش بیش از 118 مطالعه با رویکرد فراتحلیل مورد بررسی قرار گرفته است که پس از پالایش نهایی، 60 مطالعه نهایی منتخب شده و مورد ارزیابی قرار گرفته اند. نمودار زیر نشان دهنده سهم هر یک از چالش های اشاره شده در مجموعه 60 مطالعه مورد بررسی است.

بنابراین مهمترین چالش های حوزه حمل و نقل ریلی از دیدگاه این پژوهش عبارتند از زیرساختی(24 درصد)، تامین مالی (15 درصد)، مدیریت و بروکراسی(12 درصد)، قانون گذاری و نظارت(12 درصد)، لجستیک(11درصد) و بهره وری(10درصد).

ضعف شاخص ها نسبت به کشورهای منطقه

در مورد حوزه زیرساخت در این پژوهش آمده است که منظور از این دسته از چالش ها، مشکلات زیرساختی و نبود زیرساخت ها و مسیرهای ریلی برای بهره گیری از آن جهت انجام ترانزیت است. زیرساخت ها عوامل ساختاری به هم پیوسته ای هستند که تکیه گاه اسکلت حمل و نقل ریلی محسوب می شوند. چالش های زیرساختی یکی از عمده ترین چالش هایی است که در آثار مطالعه شده به آن اشاره شده است. یکی از گزینه های مهم برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی، کسب درآمد از ترانزیت کالا و مسافر است. با توجه به موقعیت جغرافیایی کشور که در مسیر کریدورهای ترانزیتی شمال-جنوب واقع شده (حمل و نقل کالا از طریق کریدور شمال-جنوب نسبت به مسیر کانال سوئز 40 درصد کوتاه تر و 30 درصد ارزان تر است) اگر زیرساخت ها، ظرفیت ها و قوانین، خود را برای جذب این سرمایه بزرگ مهیا نسازند، جریان کالا و مسافر از طریق دیگری راه خود را یافته و فرصت ها از دست می روند. کشور ما در حال حاضر و با امکانات موجود، سالیانه کمتر از 50 درصد از ظرفیت خود را بهره می برد. کمبود خطوط ریلی در مسیرهای ترانزیتی یکی دیگر از مشکلات ترانزیت کالاست.

نسبت طول خطوط ریلی به جمعیت کشور بر حسب میلیون نفر 105 کیلومتر است در حالی که نسبت طول خطوط ریلی به مساحت کشور 4.4 کیلومتر می باشد. با این وجود شاخص طول خط به مساحت در کشورهای منطقه(آسیای میانه و قفقاز) 4.9 کیلومتر می باشد. همچنین نسبت واگن باری به طول خطوط در ایران 2.9 و میانگین آن در کشورهای منطقه 4.2 است. نسبت واگن مسافری به طول خطوط نیز در ایران 22.8 است که در کشورهای منطقه به صورت میانگین 48.5 می باشد. لازم به ذکر است، بر اساس اهداف پیش بینی شده در سند چشم انداز 20 ساله، 30 درصد تناژ حمل بار و 18 درصد حمل مسافر باید توسط راه آهن حمل شود که در سال 1398 به معنای جابجایی 129 میلیون تن بار و 121 میلیون مسافر و افزایش حمل و نقل ترانزیت ریلی تا 6.5 میلیون تن در سال است.

راهکارهای ارائه شده برای حل چالش زیرساختی

راهکارهای مطرح شده برای حل چالش زیرساختی در 60 مطالعه ارزیابی شده نیز عبارتند از:

با این وجود در گزارش فراتحلیل ارائه شده توسط مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی به مواردی چون اهمیت تکمیل طرح جامع حمل و نقل در اولویت دهی به پروژه های زیربنایی ریلی، نقش نهادهای درگیر در امر توسعه زیربناهای ریلی همچون شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل، کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی، کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی و شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران اشاره ای نشده است. ضمن آنکه در این گزارش، ورود بخش خصوصی به حوزه توسعه زیرساخت های ریلی نیز، به عنوان راهکاری با اهمیت بالا مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است.

* کارشناس حمل و نقل