در جستجوی شتر هجدهم

به دکتر خانیکی زنگ زدم که برای جلسه نکوداشت هماهنگی های لازم صورت گیرد. گفت من راضی به این مراسم نیستم. به ایشان گفتم ما و جامعه نیازمند این مراسم هستیم و این هم بدون تعارف می گویم. گفتم علتش را توضیح خواهم داد. علتش جست و جو برای شتر هیجدهم است. داستان شتر هجدهم را ویلیام یوری باب کرده است. او صاحب کرسی حل منازعه (Conflict Resolution) در دانشگاه هاروارد است که تجربه های زیادی در حل منازعه در میان کشورها و نهادها دارد. چند کتاب او نیز به فارسی ترجمه شده است. یوری معتقد است که عموم منازعات میان انسان ها مانند وصیت آن پدر است که 17 شتر را برای سه فرزند خود به ارث گذاشت. وصیت کرد که برای یکی از آنها یک دوم شترها، برای فرزند دیگر یک سوم و برای یکی هم یک نهم داده شود. بعد از فوت پدر فرزندان جمع شدند و وصیتنامه را خواندند. هفده نه بر دو تقسیم می شود و نه بر سه و نه بر عدد نه. 

اختلاف میان فرزندان بالا گرفت. به پیر قوم مراجعه کردند و گفتند نمی توانیم وصیت پدر را اجرا کنیم. پیر دانا گفت من یک شتر به شما می دهم و آن وقت 18 شتر خواهید داشت یک دوم آن می شود 9 شتر، یک سوم آن می شود 6 شتر و یک نهم آن می شود 2 شتر. جمع شترهای شما می شود 9 به علاوه 6 و به علاوه 2 یعنی 17 شتر و می توانید یک شتر من را برگردانید. 

اختلاف میان آنها پایان یافت و زندگی برادرانه برقرار شد. از نظر ویلیام یوری عموم منازعاتی که میان دولت ها، سازمان ها و مردم وجود دارد مانند همین وصیت است. هیچ راه حل از پیش تعیین شده ای ندارند مگر اینکه پیر دانایی شتر هجدهم را به عاریت بدهد تا مساله حل شود. مشکل پیدا کردن شتر هجدهم است. ما نیز در وضعیتی مشابه قرار گرفته ایم، وضعیتی که به آن تراژدی رئالیسم سیاسی می گویند.  

کشور بر سر یک دوراهی قرار می گیرد که هیچ یک از دو سر دعوا را نمی توان حذف کرد. مانند دعوای زن و شوهری که در شرف طلاق هستند و فرزندانی دارند. طلاق یک تراژدی برای فرزندان و عموما برای مرد و زن هم است. هنر در این وضعیت اصلاح رفتار هر دو طرف است، هر دو علایقی دارند که جمع آنها ممکن نیست اما جدایی به طور قطع برای فرزندان مصیبت است.  

جامعه امروز ما در چنین وضعیتی قرار دارد. نمی توانیم با هیچ یک از دو طرف دعوا همراهی کنیم. مساله حفظ همبستگی و اصلاح رفتارهاست تا نه تنها در کنار هم زندگی کنیم، بلکه با تغییر رفتار سعادت عمومی را به ارمغان بیاوریم. مساله اصلی، حل منازعه   است. اگر بر نظام سیاسی بیش از این فشار وارد شود با خطر دولت ضعیف روبه رو خواهیم بود که اگر محقق شد جهنمی می شود و همه آرزوی بازگشت به گذشته را خواهیم داشت. اگر دولت هم این راه را ادامه دهد ملت و خود را ویران می کند. خودویرانگر شده است. 

این منازعه را چگونه می توان حل کرد؟  

ویلیام یوری می گوید باید شتر هجدهم را درون هر جامعه کشف کرد. راه حل او برای حل منازعه خاورمیانه بازگشت به سنت مشترک در میان ادیان این منطقه یعنی سنت مشترک میان اسلام، یهودیت و مسیحیت است. هر سه ادیان ابراهیمی هستند. 

به نظر او باید راه را از ابراهیم پیامبر پرسید. یوری از زادگاه ابراهیم تا محل فوتش پیاده رفت تا بتواند سنت مشترک میان پیروان ابراهیم اعم از یهودی یا مسلمان یا مسیحی را بیابد. او سنت مشترک را در همسفره بودن پیدا کرد. میان همه ساکنین منطقه خاورمیانه یک سنت مشترک ابراهیمی وجود دارد: همسفره بودن و مهمان پذیری. 

همه مردم این منطقه از ابراهیم آموخته اند مهمان را برکت سفره و مهمان خدا می دانند. همسفره بودن برکت است، زیرا بستری برای گفت وگو است. از دل گفت وگو نه گفت و گویی سیاسی، بلکه گفت و گو بر سر هر چیزی انسان را از موضع نزاع بیرون می آورد و افق تازه ای را می گشاید. از نظر یوری شتر هیجدهم برای حل منازعه همسفره شدن است تا در لحظه هایی که اختلاف و منازعه را کنار می گذاریم راه حلی برای مسائل به ظاهر لاینحل بیابیم. 

حل منازعه داخلی ما هم شتر هجدهم را می خواهد. نمی دانیم این شتر چیست، اما می دانیم به قول محمد مهدی مجاهدی از دل هم مساله شدن «هم مسالگی» بیرون می آید. به رغم همه اختلاف ها مساله های مشترک زیادی داریم. دعوا بر سر حق و باطل نیست تنها یک باطل وجود دارد و آن هم تداوم منازعه است که هر دو طرف را به مسلخ می برد. 

نکوداشت توکلی و خانیکی فرصتی است برای یافتن مساله های مشترک و یافتن راهی برای پایان بخشیدن به منازعه. حدود 10 سال پیش با دکتر توکلی در مورد اختلافات داخلی صحبت می کردم ایشان این آیه را خواندند: «ولا تنازعُواْ فتفْشلُواْ وتذْهب رِیحُکُمْ وٱصْبِرُواْ إِنّ ٱللّه مع ٱلصّابِرِین. با هم نزاع مکنید که سست شوید و مهابت شما از بین برود و صبر کنید که خدا با شکیبان است.» به این آیه ایمان بیاوریم. سلامتی کامل این دو عزیز را از خدواند متعال خواهانیم.