بی توجهی به پژوهش های انجام شده درباره انتقال پایتخت

به گزارش تین نیوز به نقل از روابط عمومی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، نشست تخصصی بازخوانی یک پژوهش«مطالعات امکان‌سنجی جابجایی پایتخت» روز سه‌شنبه2 بهمن ماه 1403 از ساعت 13 الی 16 توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در محل سالن مهندس حامی این مرکز برگزار شد.

این نشست با حضور غزال راهب رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، غلامرضا کاظمیان معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی، سیدرضا هاشمی معاون سابق شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی و مشاور سابق وزیر راه و شهرسازی، مریم کهن‌سال نودهی پژوهشگر مطالعات شهری و فرهنگی، محمدحسین شریف‌زادگان استاد دانشگاه شهید بهشتی و مهتا میرمقتدایی رئیس بخش برنامه‌ریزی و طراحی شهری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و جمعی از متخصصین و علاقمندان به این حوزه برگزار گردید.

انتقال مرکز سیاسی بک رویداد تاریخی در تحولات تمدنی یک کشور است 

سید رضا هاشمی معاون اسبق شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی در نشست بازخوانی مطالعات امکان سنجی جابجایی پایتخت با بیان این مطلب که در سال‌های ۶۸، ۸۳ و ۸۸ ، سه مطالعه جامع و مفصل با هدف برداشتن فشار از تهران انجام شد و همه این‌ها پاسخ‌های غیرمستقیم به مساله انتقال پایتخت داشتند، گفت: آخرین مطالعه در این زمینه در زمان آغاز به کار دولت آقای روحانی از سال ۹۲ آغاز شد که در سال ۹۳ نخستین ویرایش آن آماده شد. و در سال ۹۴ مجلس شورای اسلامی با تصویب قانون امکانٰ‌سنجی جابه‌جایی پایتخت، وزارت راه و شهرسازی را موظف به انجام این مطالعه کرد. 

وی افزود: سال 1394 مجلس با تصویب قانون امکان سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و سامان دهی و تمرکز زدایی از تهران وزارت راه و شهرسازی را موظف به انجام آن کرد مطالعات در همین جا یعنی مرکز تحقیقات ساختمان راه و شهرسازی انجام و مطالعات در قالب دو گزارش آماده شد. 

وی خاطرنشان کرد: یکی مربوط به انتقال پایتخت تحت عنوان تهران و مسئله "پایتختی و دیگری مربوط به ساماندهی و تمرکز زدایی از تهران تحت عنوان طرح سامان دهی منطقه شهری تهران - کرج". برای بررسی و تصویب این طرح ها شورایی متشکل از وزرا و مقامات مختلف کشور پیش بینی شده بود.

به گفته وی، هر دو طرح بعد از جلسات مقدماتی متعدد در وزارت راه و شهرسازی در شورای مزبور مطرح شدند. در مورد ایده انتقال پایتخت تقریباً هیچ نظر موافقی وجود نداشت هر چند شخص رئیس جمهور وقت مصر به این کار بود.

وی گفت: اگر سیر تاریخی 25 ساله مطالعات انتقال پایتخت از سال 67 تا 92 مورد بررسی قرار گیرد، بعید است که یک پیوستگی و تداوم و تکاملی را در این مطالعات یک ربع قرنی پیدا شود. یک دلیل شاید این است که سطح بندی مسائل و تصمیمات و صلاحیت نهادهای تصمیم گیرنده در هر سطح مراعات نمی‌شود. چرا وقتی مجلس در خصوص امکان سنجی انتقال پایتخت و ساماندهی و تمرکز زدایی از تهران قانون تصویب می کند و اجرای آن را از دولت مطالبه می‌کند سراغی از نتایج کار به این مهمی نمی گیرد؟ الان 9 سال از تصویب قانون و 7 سال از اتمام مطالعات و بررسی اولیه آن گذشته است. 

وی تاکید کرد: انتقال مرکز سیاسی با فرض داشتن توجیه کافی یک رویداد تاریخی در تحولات تمدنی یک کشور است و به نظر می‌رسد سطح تصمیم گیری درباره آن بالاتر از سطح تصمیم گیری درباره قوانین عادی است.

وی در ادامه افزود: ایده انتقال پایتخت به هر دلیلی که باشد زمانی تحقق‌پذیر است که در مسیر تکمیل زیرساخت‌های توسعه کشور باشد و شاهد ورود به سطح جدیدی از توسعه در کشورمان باشیم.

معاون اسبق شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی گفت: همه این‌ها در حالیست که عملکرد بخش مهندسی ما در حوزه شهرسازی و معماری پس از انقلاب تحلیل رفته است.

وی بیان کرد: بزرگترین پروژه شهرسازی و معماری کشورمان شهرک اکباتان است که بخشی از آن پس از انقلاب ساخته شد و باید پرسید چند شهرک بعد از آن در کشور ساخته شده است؟ واقعیت آن است که کشور در راهسازی، سدسازی، تونل سازی جزو کشورهای پیشرو دنیاست اما در شهرسازی و معماری تجربه لازم را نداریم.

معاون سابق وزارت مسکن و شهرسازی با اشاره به انتقال پایتخت اندونزی از جاکارتا به نوسانتارا گفت: این مساله با هزینه ساخت ۳۵ میلیارد دلاری در هشتمین اقتصاد جهان با ۴۶۶۰ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی (حدود سه برابر ایران) انجام شده است. 

وی بیان‌داشت: ایده طراحی پایتخت جدید اندونزی در سال ۲۰۱۹ ارائه و از سال ۲۰۲۲ اجرایی شد و از اواسط سال گذشته میلادی به پایتخت نیمه تمام نقل مکان کردند و پیش بینی شده تا ۲۰۴۵ تکمیل شود.

هاشمی تصریح کرد: ما نیز باید ببینیم مطابق شرایط کشورمان چقدر بنیه این کار را داریم؟ محاسبات سرانگشتی نشان می‌دهد که این مهم دست کم ۱۶ میلیارد دلار و ۹ در هزار تولید ناخالص ملی هزینه در بر خواهد داشت.

این پژوهشگر شهرسازی و معماری ادامه داد: انتقال پایتخت جدید اندونزی بدون کسب اجماع کافی از مردم و نخبگان و صرفاً با تمایلات رئیس جمهور انجام شد و ما نیز بهتر است تجربه نه چندان موفق اندونزی را در انتقال پایتخت در نظر داشته باشیم.

وی گفت: انتقال پایتخت تصمیمی کاملا متفاوت با پروژه‌های بسیار بزرگ عمرانی است و باید حتماً بررسی‌های تمدنی علاوه بر بررسی‌های اقتصادی در آن مورد توجه قرار گیرد.

وی در خاتمه یادآور شد: با توجه به اینکه مطالعات ۲۵ ساله انتقال پایتخت هیچگاه مورد استفاده قرار نگرفته و شاهد کم توجهی سیاستگذاران و تصمیم گیران هستیم، این مساله نمی‌تواند نشانه خوبی باشد.

در بحث انتقال پایتخت باید بدانیم مبدا و مقصد چه وضعیتی دارند

غلامرضا کاظمیان در نشست بازخوانی مطالعات امکان سنجی جابجایی پایتخت، با اشاره به اینکه سال 1394 مجلس قانونی را تحت عنوان امکان سنجی انتقال مرکز اداری، سیاسی کشور ‌ ساماندهی و تمرکززدایی تهران مصوب کرد، گفت: بر اساس این قانون مقرر شد شورای ساماندهی انتقال پایتخت به ریاست رئیس جمهوری یا معاون اول وی به همراه سازمان‌های مرتبط و ذی‌ربط این شورا تشکیل شود. همچنین کارگروه تخصصی انتقال مرکز اداری سیاسی کشور و ساماندهی و تمرکز زدایی از تهران به ریاست وزیر راه و شهرسازی باید تشکیل می شد.

وی با بیان این مطلب که  سال 98 کتابچه سند سیاستگذاری تهران در شواری ساماندهی ارائه شد، اضافه کرد: این درحالی بود که طی سال 1400 تا اخیرا موضوع مذکور پیگیری نشد.

معاون وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه دو جلسه شورای مذکور به ریاست رییس جمهوری و معاون اول وی برگزار شده است، تصریح کرد: در سند سیاستگذاری تهران به 8 ابر مسئله اشاره شده که آلودگی، آب و پراکنده رویی توسعه کالبدی از جمله این مسائل است.

کاظمیان با بیان اینکه تهران ظرفیت های خیلی زیادی در حوزه اقتصادی، فرهنکی، سیاسی و... دارد، گفت: وقتی از ساماندهی تهران حرف می زنیم، منظور کدام تهران است؟ شهر تهران، شهرستان تهران، استان تهران با مجموعه شهری یعنی تهران و البرز. واقعیت این است که سرنوشت شهر تهران از مجموعه شهر تهران (تهران و البرز) جدایی ناپذیر است.

وی در ادامه افزود: در بحث انتقال باید بدانیم مبدا و مقصد چه وضعیتی دارند و اینکه وضعیت پس از انتقال مبدا و مقصد چگونه خواهد بود. چه اتفاقی در مبدا می افتند. 

این مقام مسئول اضافه کرد: مطالعات نشان می‌دهد با جابجایی پایتخت حداکثر ۶۰۰ هزار نفر جمعیت آن هم مربوط به کارکنان وزارتخانه‌ها و دستگاه حکومتی منتقل خواهند شد و از تهران ۹ میلیون نفری، ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر جمعیت با همان مشکلات باقی خواهند ماند.

وی بیان داشت: در جابجایی پایتخت باید الزامات و ملاحظات سیاسی، جغرافیایی، امنیتی، اقتصادی و غیره را نیز مد نظر داشت، زیرا صرفاً یک پروژه ساختمانی یا طرح شهرسازی نیست، بلکه یک سیاست کلان است که باید به همه ابعاد آن پرداخته شود.

وی با برشمردن چهار سناریو برای ساماندهی پایتخت گفت: اول اینکه هیچ کاری نکنیم. این یک اتفاق عجیب نیست، خیلی وقت است کاری نمی کنیم. دوم اینکه تمرکززدایی در تهران را انجام دهیم. سوم استراتژی توزیع قدرت سیاسی، اجتماعی و ... را اجرا کنیم. چهارم اینکه مرکز سیاسی کشور منتقل شود.

وی در ادامه با بیان اینکه خانواده کارکنان دولت حاضر نیستند در موضوع انتقال پایتخت، جابجا شوند، اضافه کرد: لازم است، سناریوهای گفته شده را اولویت بندی کنیم.

مطرح شدن مکران به عنوان پایتخت جدید عجیب بود

محمد حسین شریف‌زادگان استاد دانشگاه شهید بهشتی در این نشست تخصصی اظهار داشت: مطرح شدن منطقه مکران به عنوان پایتخت جدید عجیب بود.

وی گفت: توسعه مکران آخرین شانس توسعه کشور است و می‌تواند ایران را در مدار توسعه جدید قرار دهد، اما اکنون آنجا بیابانی بیش نیست.

شریف‌زادگان ادامه داد: در طول تمدن کشورمان، شهرها در کنار دریاها توسعه یافته اما امروز پایتخت به دلایل امنیتی به وسط کشور منتقل شده است و باید گفت به دلایل امنیتی مطرح شدن نام‌های نظیر مکران زیبنده نیست و امروز نیز هیچکس در دنیا چنین کاری انجام نمی‌دهد.

وی یادآور شد: سواحل مکران بسیار بکر است، از راه و راه آهن مناسب برخوردار نیست، مطالعات محیطی در آن انجام نشده و با مشکل طوفان‌های دریایی مواجه است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: در این زمینه باید حتماً به نظرات کارشناسان وزارت راه و شهرسازی اهتمام داشته باشیم.

وی اظهار داشت: باید دولت ستاد تقویت تهران را جدی‌تر بگیرد و انرژیمان را صرف رفع مشکلات این کلانشهر کنیم که در این صورت شهر بسیار خوبی خواهیم داشت.

محمدحسین شریف زادگان افزود: موضوع مهم‌تر از انتقال پایتخت در شرایط فعلی، انتقال و جابجایی جمعیت از نیمه جنوبی ایران به نیمه شمالی است.

وی ادامه داد: این موضوع از جنبه‌های اقتصادی اجتماعی امنیتی دارای اهمیت است . اگر بخواهیم مسئله‌ای را حل کنیم، این مسئله تهران نیست بلکه مسئله جابجایی جمعیت از جنوب به شمال کشور است.

استاد دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر اینکه در تهران مشکلی نداریم که به دنبال انتقال پایتخت هستیم، گفت: حتما باید از نظرات بدنه کارشناسی وزارت راه و شهرسازی برای این موضوع استفاده کنیم، ضمن اینکه دولت باید تمرکززدایی در تهران را تقویت کند.

پایتخت سیاسی باید منطقه ای امن و کارا باشد

غزال راهب رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در نشست تخصصی بازخوانی پروژه امکان سنجی انتقال پایتخت گفت: سه محور در مورد بحث انتقال پایتخت به عنوان مسئله و پاسخ مطرح است.

وی افزود: کیفیت زندگی در شهر تهران پایین است و با معضلات و مسایل قابل توجهی روبرو است که فکر می کنیم متمرکز است بر تمرکز سیاسی تهران و با انتقال شهر تهران به دنبال حل مسایل این شهر هستیم.

غزال راهب با بیان این مطلب که پایتخت سیاسی باید منطقه ای امن و کارا باشد و تهران در حال حاضر از این قابلیت برخوردار نیست گفت: آیا می توانیم با انتقال تهران به منطقه دیگری این ویژگی را برای پایتخت سیاسی افزایش دهیم که بتواند توان خدمت بیشتر و کارایی بهتری داشته باشد؟

وی ادامه داد: همچنین راه سومی هم وجود دارد که با بردن پایتخت سیاسی از تهران به دیگر نقاط کشور، فرصت هایی را برای توسعه در اختیار نقاط دیگر هم قرار داده شود و در واقع بخشی از مشکلات در آن منطقه را حل می کنیم. 

رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: برای مثال اگر به دنبال توسعه منطقه مکران هستیم، با قرار دادن آن به عنوان پایتخت سیاسی، می توانیم به توسعه آن منطقه کمک کنیم و امنیت و ایمنی بیشتر را در آن منطقه حاکم کنیم.

از منظر تاریخی و هویتی شهر تهران یک پایتخت 200 ساله است

غزال راهب با بیان این مطلب که تهران چه شهری است، گفت: بر اساس آمارها، 25 درصد تولید ناخالص ملی کشور در تهران است و جالب است که خوزستان که دارای منابع نفتی می باشد، بعد از تهران قرار دارد. 50 درصد درآمدهای مالیاتی کشور در تهران اخذ می شود. واحدهای تولیدی که در تهران مستقر هستند تقریبا برابر واحدهای تولیدی بقیه کشور است.

وی افزود: بالغ بر 60 درصد شرکت های دانش بنیان در استان تهران مستقر هستند و 70 درصد خدماتی که در کشور ارایه می شود با توجه به تعاریف مختلفی که از خدمات می شود، تمرکزشان در شهر تهران است.

وی بیان داشت: از منظر تاریخی و هویتی شهر تهران یک پایتخت 200 ساله است، پایتختی است که یک تداوم تاریخی نظام حکمروایی را از دوران پادشاهی تا رویکردهای دموکراتیک و تبدیل آن به انقلاب و نشانه های شکل گیری انقلاب اسلامی را در آن شاهد هستیم. و اینها ارزش های افزوده بسیار مهمی برای این پایتخت محسوب می شوند.