مسکن مهر را نمی‌توان مقاوم کرد
تصویر ساختمان‌های بلند بی‌دیوار و ترک خورده که در برخی از آنها، چند طبقه روی هم فروریخته، از نخستین دقایق بعد از وقوع زمین‌لرزه یکشنبه شب گذشته، از سرپل‌ذهاب و اسلام‌آبادغرب به سراسر کشور ارسال شد.
تصویر ساختمان‌های بلند بی‌دیوار و ترک خورده که در برخی از آنها، چند طبقه روی هم فروریخته، از نخستین دقایق بعد از وقوع زمین‌لرزه یکشنبه شب گذشته، از سرپل‌ذهاب و اسلام‌آبادغرب به سراسر کشور ارسال شد.
به گزارش روزنامه گسترش تجارت، این تصاویر نشان می‌دهد لرزش زمین، بار تخریب گسترده‌ای را به دوش مسکن مهر گذاشته است؛ همان پروژه پرهزینه و پرسر و صدای دولت‌های نهم و دهم که با شعار تامین مسکن کم‌درآمدها و با وجود همه انتقادهای کارشناسانه در زمینه جانمایی، روش‌های تامین مالی و شیوه‌های ساخت اجرا شد. در چند روزی که از زمین‌لرزه غرب کشور می‌گذرد، در کنار همه واکنش‌های انسان‌دوستانه، برخی سخنان نابجا نیز از مسئولان شنیده می‌شود که انسان را به یاد ضرب‌المثل «کی بود؟ کی بود؟ من نبودم! » می‌اندازد.
نمونه این سخنان، پاس‌کاری این روزهای بنیاد مسکن و وزارت راه و شهرسازی درباره این است که مسکن مهر سرپل‌ذهاب و اسلام‌آبادغرب را چه نهادی ساخته است. برخی نیز با این ادعای عجیب که «مسکن مهر ۲ فوتی بیشتر نداشته است» نمک به زخم مردمی می‌زنند که هنوز بستگان‌شان از زیر آوار بیرون کشیده نشده‌اند. مسئولان هرچه بگویند، عکس‌ها حرف خودشان را می‌زنند. تصاویر زمین‌لرزه کرمانشاه این روزها به کمک کارشناسانی آمده که سال‌ها پیش نسبت به کیفیت پایین و ناایمن بودن واحدهای مسکونی مهر هشدار می‌دادند و حالا پیش‌بینی‌های‌شان درباره میزان خطرپذیری این ساختمان‌ها درست از آب درآمده است.
به گزارش گسترش‌تجارت، با گذشت چند روز از زمین‌لرزه یکشنبه شب در غرب کشور، بررسی میزان خسارت‌ها و اظهارنظر درباره عوامل تشدید آسیب‌ها آغاز شده و مسکن مهر که شاهد بیشترین تخریب بود، از جمله موضوع‌های مورد توجه است. در این میان، برخی خبرهای منتشر شده مبنی بر اینکه مسکن مهر منطقه روی گسل بوده و به همین دلیل تخریب زیادی را شاهد بوده، رد می‌شود.
علی بیت‌الهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با رد قطعی این ادعا که مسکن مهر کرمانشاه روی گسل یا در مجاورت آن قرار دارد، پایین بودن مقاومت این واحدهای مسکونی را دلیل اصلی تخریب گسترده آنها می‌داند.
بیت‌الهی با بیان اینکه در مجاورت واحدهای مسکن مهر تخریب بسیار زیاد بوده، افزود: در زلزله تازه بجنورد هم شاهد تخریب جدی واحدهای مسکن مهر بودیم. زلزله کرمانشاه هم نشان داد مسکن مهر این منطقه در برابر زلزله مقاوم نیست.
او با بیان اینکه پایین بودن ایمنی و مقاومت مسکن مهر در برابر سوانح، به یکی از معضلات کشور تبدیل شده، افزود: در مناطق زلزله‌زده شاهد این هستیم که در کنار بناهای خشت و گلی با تخریب کم، واحدهای مسکن مهر که چند سال بیشتر از ساخت آنها نمی‌گذرد، به‌طور جدی تخریب شده که این یک فاجعه است.
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی معتقد است علت تخریب جدی ساختمان‌های مسکن مهر در زمین‌لرزه تازه و زلزله‌های دیگر، استفاده از مصالح ساختمانی غیراستاندارد، شتابزدگی در ساخت، جانمایی و طراحی نادرست است.
او به وزارت راه و شهرسازی پیشنهاد کرد مقاومت واحدهای مسکن مهر در سراسر کشورد مورد ارزیابی قرار گرفته و واحدهای ناایمن و کمتر مقاوم، مقاوم‌سازی شوند.
عوامل موثر در کاهش کیفیت مسکن مهر
هرچند رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی از لزوم مقاوم‌سازی واحدهای مسکن مهر سخن می‌گوید اما یکی دیگر از صاحب‌نظران و مسئولان حوزه شهرسازی معتقد است مقاوم‌سازی واحدهای مسکن مهر، عملیاتی و اجرایی نیست.
محسن بهرام‌غفاری، رئیس کارگروه فنی مبحث نظام‌های اداری مقررات ملی ساختمان در پاسخ به «گسترش‌تجارت» با تاکید بر کیفیت پایین مسکن مهر گفت: ایجاد کیفیت پایدار در هر محصول، نیازمند تحقق چند شرط است که تعداد کمی از شرط‌ها در ساخت مسکن مهر رعایت شده است.
از نظر او صنعتی نبودن ساخت‌وساز در کشور، از جمله دلایلی است که موجب می‌شود فرآیند ساختمان‌سازی کشور، پیرو قوانین مربوط به مدیریت جامع کیفیت نباشد.
رئیس پیشین سازمان نظام مهندسی درباره نبود شرایط ایجاد کیفیت در مسکن مهر توضیح داد: نقشه‌های این واحدها، نقشه‌هایی بود که به نرخ بسیار ارزان یعنی با شکستن نرخ نظام مهندسی به یک‌سوم یا یک‌چهارم تعرفه بازار خریداری می‌شد. به‌عنوان نمونه برای طراحی نقشه این واحدها، متری ۳ هزار تومان پرداخت می‌کردند درحالی که این هزینه حتی برای کشیدن طرح اولیه یک ساختمان هم ارزش ندارد.
او ادامه داد: برای نظارت این واحدها نیز رقمی بسیار اندک پرداخت می‌شد و به همین دلیل کسی زیر بار نظارت این ساختمان‌ها نمی‌رفت. از سوی دیگر وزیر راه و شهرسازی وقت، در طرح‌ها دخالت فنی می‌کرد و تصمیم‌های شخصی می‌گرفت.
عضو شورای تدوین مقرارت ملی ساختمان با تاکید بر نبود نظارت روی کار تولید واحدهای مسکن مهر، افزود: با اینکه در مناطق منتخب برای ساخت مسکن مهر، زمین بسیار ارزان بود، مسئولان وقت برای کاهش هزینه‌های آماده‌سازی زمین بر بلندمرتبه‌سازی اصرار داشتند که این مسئله از کیفیت و مقاومت ساختمان‌ها کاسته است.
یکی دیگر از مسائلی که به گفته بهرام‌غفاری، موجب کاهش نرخ واحدهای مسکن مهر شد، پایین بودن نرخ ساخت این واحدهاست. او در این زمینه توضیح داد: برای ساخت این واحدها در سال‌های نخست اجرای طرح، قیمتی مشخص- متری ۳۰۰ تا ۳۳۰ هزار تومان- تعیین کرده بودند در حالی که تعیین نرخ ثابت، نخستین گریزگاه برای کیفیت در هر محصولی است. او ادامه داد: درمجموع می‌توان گفت مسکن مهر از ابتدا از الگوی کیفیت خارج و در این واحدها، رعایت حداقل کیفیت اصل بود و اگر هم در جایی با کیفیت ساخته شده است، به دلیل وجود وجدان کاری و مسئولیت‌پذیری شخصی فرد یا افرادی در روند اجرای کار بوده است. این بدان معناست که زنجیره‌ای از عوامل، از طراحی تا اجرا در کیفیت پایین واحدهای مسکن مهر دخیل هستند و نمی‌توان تقصیر این بی‌کیفیتی را به گردن یک عامل از جمله سازنده انداخت.
بهرام‌غفاری یادآوری کرد: این نکته را نیز نباید فراموش کرد که وقتی تعیین نرخ ثابت برای ساخت و شتابزدگی نمایشی وارد کار شود، کیفیت و پایداری از دست خواهد رفت.
به گفته وی، با توجه به اینکه پایداری در برابر زلزله نیز مسئله‌ای مربوط به کیفیت است، با توجه به پایین بودن کیفیت، مسکن مهر در رویارویی با زمین‌لرزه نیز آسیب‌پذیر خواهد بود.
مقاوم‌سازی مسکن مهر؛ بحثی فانتزی
با توجه به انتقادهای کارشناسان و نیز مسئولان دولت یازدهم و دوازدهم نسبت به کیفیت پایین مسکن مهر، این پرسش مطرح می‌شود که چرا در زمینه ایمن‌سازی این واحدها اقدامی از سوی دولت انجام نمی‌شود؟ پاسخ بهرام‌غفاری به این پرسش این است که این کار از اساس شدنی نیست.
او توضیح داد: در زمان بهره‌برداری از مسکن مهر، با توجه به اینکه تازه این پروژه به‌دست مردم می‌رسید، فضای سیاسی و ظرفیت‌های اقتصادی کشور اجازه نمی‌داد کسی از ایمن نبودن این ساختمان‌ها سخنی بگوید. ۵۰ هزار میلیارد تومان سپرده‌های بانکی به مسکن مهر اختصاص یافته و ایجاد تورم ۴۰ درصدی مربوط به همین پروژه بود.
رئیس پیشین سازمان نظام مهندسی با بیان اینکه سخن گفتن از مقاوم‌سازی مسکن مهر، بحثی فانتزی است، افزود: مقاوم‌سازی ساختمان به این معنی است که دیوار، سقف، فنداسیون و... شکافته شده و مقاومت ستون‌های خانه افزوده شود. این مسئله درباره واحدهای مسکن مهر که خانواده‌ها در آن ساکن شده‌اند و این واحدها، تنها سرپناه آنهاست، شدنی نیست.
لزوم پرهیز از پروژه‌های نمایشی در حوزه مسکن
بهرام‌غفاری معتقد است ایمن‌سازی مسکن، مسئله‌ای بلندمدت است و برای تحقق این هدف، در برنامه‌ریزی‌های کلان باید از اجرای پروژه‌های نمایشی و تبلیغاتی در حوزه مسکن که به گونه‌ای، بازی با یکی از نیازها و دغدغه‌های اصلی مردم است، پرهیز شود. از سوی دیگر مسئله مطلوب آن است که دولت‌ها با ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی، درآمد افراد را افزایش دهند تا قادر به تامین مسکن مناسب و باکیفیت باشند.
او با تاکید بر اینکه باید هزینه تامین ایمنی را پرداخت، گفت: هیچ‌چیز در مقابل ایمنی قابل اغماض نیست و اگر افراد نمی‌توانند هزینه تامین ایمنی را در زمان ساخت مسکن بپردازند،
لازم است از مساحت خانه کم کنند و بر ایمنی بیفزایند. البته در بخشی که مربوط به دولت است، باید در مورد کیفیت ساخت مسکن مهر دقت بیشتری می‌شد.
به صرفه بودن مقاوم‌سازی برای ساختمان‌های تاریخی
آنطور که عضو شورای تدوین مقرارت ملی ساختمان می‌گوید، در مباحث مهندسی ساخت‌وساز، موضوع مقاوم‌سازی و مناسب‌سازی دوباره وجود دارد اما اجرای این مسائل در زمینه همه ساختمان‌ها به صرفه نیست.
او توضیح داد: مقاوم‌سازی و مناسب‌سازی برای پل‌ها و سدها کاربرد دارد. همچنین برای ساختمان‌هایی که نگهداری آنها مهم است- مانند ساختمان‌های تاریخی و دارای ارزش فرهنگی و یا ساختمان‌هایی که دارای ارزش و اهمیت ملی هستند- کاربرد دارد و به صرفه است.
این کارشناس با تاکید بر اینکه برای مقاوم‌سازی باید به هزینه- فایده کار توجه کرد، گفت: به عنوان نمونه درباره یک واحد مسکن مهر، نرخ ساخت بدون در نظر گرفتن نرخ زمین، متری ۳۰۰ هزار تومان ارزیابی می‌شود و اگر فرض کنیم مقاوم‌سازی، متری ۵۰۰ هزار تومان برای این ساختمان هزینه خواهد داشت، این به صرفه نخواهد بود.
