تجربه «آسهآن» در برنامه‌ریزی جامع گردشگری
کشورهای آسهآن، می‌تواند در حوزه برنامه‌نویسی برای گردشگری تجربه‌ای مناسب را پیش‌روی کشورمان بگذارد؛ چه اینکه جنوب شرقی آسیا نیز همچون ایران مجموعه‌ای از منابع گردشگری طبیعی و فرهنگی ملموس و ناملموس متنوع دارد که هم در مناطق شهری و هم در مناطق روستایی تمرکز یافته‌اند.
در روزهای اخیر بحث تدوین یک برنامه جامع برای گردشگری ایران از مهم‌ترین موضوعات مطرح شده بوده است. باتوجه به اهمیتی که این طرح برای گردشگری کشور دارد، لزوم توجه به تجربه‌های موفق در سایر کشورها و نحوه برنامه‌ریزی آن دسته از کشورها که توانسته‌اند به خوبی در تحقق برنامه‌های خود پیروز شوند، اهمیت فراوانی دارد. کشورهای آسهآن، می‌تواند در حوزه برنامه‌نویسی برای گردشگری تجربه‌ای مناسب را پیش‌روی کشورمان بگذارد؛ چه اینکه جنوب شرقی آسیا نیز همچون ایران مجموعه‌ای از منابع گردشگری طبیعی و فرهنگی ملموس و ناملموس متنوع دارد که هم در مناطق شهری و هم در مناطق روستایی تمرکز یافته‌اند. این ناحیه 11 سایت طبیعی و 17 سایت میراث فرهنگی دارد که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند. این غنای میراث فرهنگی و تنوع فرهنگ‌ها و قومیت‌ها بی‌نظیر است. ادیان هندو، بودایی، مسلمان و سنت‌های مذهبی مسیحی مختلفی که در این منطقه وجود دارند در کنار معماری، موسیقی، ادبیات و دانش بومی به غنای این منطقه کمک کرده‌اند.
اهمیت گردشگری در کشورهای آسهآن
در جامعه اقتصادی آسهآن، گردشگری یکی از بخش‌های پیشرو در هدف‌گذاری‌های سال 2015 در نظر گرفته شده بود. گردشگری یک بخش مهم از اقتصاد را در تمام کشورهای عضو آسهآن تشکیل می‌دهد؛ به‌خصوص در کامبوج، لائوس، مالزی، فیلیپین و تایلند که در آنها این صنعت حدود 10 درصد از تولید ناخالص داخلی را دربرمی‌گیرد و از نظر اشتغال‌زایی نیز نقش مهمی دارد. با توجه به گزارشی که شورای جهانی سفر و گردشگری در سال 2013 منتشر کرد، اعضای آسهآن 6/ 112 میلیارد دلار ارزش در صادرات گردشگری یا درآمدزایی ارزی ایجاد کرده‌اند و 4/ 294 میلیارد دلار نیز ارزش افزوده مرتبط با سفر و تورگردانی، خرید کردن، سرگرمی و تفریحات، حمل و نقل و سایر خدمات مبتنی بر گردشگری بوده است؛ رقمی که 30/ 12 درصد از تولید ناخالص داخلی منطقه‌ای را تشکیل می‌دهد.
محورهای برنامه‌ریزی استراتژیک
در برنامه‌ریزی استراتژیک کشورهای عضو آسهآن، دو بعد اساسی وجود دارد؛ در بعد نخست که هدف آن گسترش رقابت‌پذیری کشورهای عضو آسهآن است، محورهای زیادی مورد توجه قرار گرفته که از آن جمله می‌توان به بازاریابی و بهبود این صنعت، تنوع محصولات گردشگری، جذب سرمایه در حوزه گردشگری، افزایش ظرفیت و قابلیت سرمایه‌انسانی در این صنعت، اجرا و گسترش استانداردهای گردشگری آسهآن برای تسهیلات، خدمات و مقاصد، اجرا و گسترش ارتباطات و زیرساخت‌های موجود، و گسترش تسهیلات سفر در مقاصد اشاره کرد اما در بعد دوم که برای اطمینان حاصل کردن از توسعه پایدار گردشگری است، 3 محور کلی در نظر گرفته شده که عبارتند از: به‌روز کردن جوامع محلی و مشارکت بخش عمومی و خصوصی در زنجیره ارزش گردشگری، اطمینان حاصل کردن از ایمنی و امنیت، اولویت دادن به حفاظت و مدیریت سایت‌های میراث فرهنگی و در نهایت افزایش پاسخگویی نسبت به حفاظت از محیط‌زیست و تغییر وضعیت آب و هوایی.
این برنامه‌ریزی استراتژیک برای دستیابی به اهدافی در سال 2025 اتخاذ شده است. از جمله مهم‌ترین مواردی که قرار است این برنامه‌ریزی استراتژیک تا پایان آن زمان‌بندی به آن دست پیدا کند، افزایش توانایی صنعت گردشگری در کشورهای عضو این منطقه و اهمیت یافتن نقش آن در ایجاد اشتغال و تولید ناخالص داخلی است. این امر می‌تواند برای کشوری مانند ایران که با معضل بیکاری جوانان و وابستگی اقتصاد به نفت در حوزه صادرات روبه‌رو است حائز اهمیت باشد. مهم‌ترین اهداف برنامه‌ریزی استراتژیک کشورهای آسهآن تا پایان سال 2025 عبارتند از:
1- مشارکت در تولید ناخالص داخلی گردشگری آسهآن که می‌تواند از 12 درصد به 15 درصد افزایش یابد.
2- سهم گردشگری از کل اشتغال می‌تواند از 7/ 3 درصد به 7 درصد افزایش یابد.
3- مخارج سرانه گردشگران بین‌المللی نیز می‌تواند از 877 دلار به 1500 دلار برسد.
4- سایر برنامه‌ریزی‌هایی که در این حوزه انجام شده این است که متوسط میزان اقامت گردشگران ورودی در این منطقه از 3/ 6 شب به 8 شب و تعداد واحدهای اقامتی نیز از 51/ 0 در ازای هر 100 نفر جمعیت در کشورهای عضو آسهآن به 60/ 0 برسد.
5- همچنین تعداد دارندگان استانداردهای گردشگری در کشورهای آسهآن از 86 عدد به 300 مورد افزایش یابد.
6- در نهایت اینکه تعداد جوامعی که وابسته به صنعت گردشگری هستند، از 43 مورد به بیش از 300 مورد افزایش پیدا کند. اگر به روند روبه رشد این کشورها توجه کنیم، متوجه اهمیت برنامه‌ریزی در این کشورها و لزوم پایبندی به آن خواهیم شد. در سال 2001 تنها 42 میلیون گردشگر خارجی وارد کشورهای عضو آسهآن شده بودند. این رقم در طول 13 سال 5/ 2 برابر شده است! با توجه به گزارش سازمان جهانی گردشگری، تعداد گردشگران ورودی به کشورهای عضو آسهآن در سال 2014 به 105 میلیون نفر رسید و انتظار می‌رود در سال 2020 به 123 میلیون نفر و در سال 2025 به 152 میلیون نفر افزایش یابد و حتی تا سال 2030 نیز از مرز 187 میلیون نفر بگذرد. این امر، معضلاتی را پیرامون پایداری بلندمدت این رشد، به‌خصوص در مورد مدیریت منابع نسبتا ایستای گردشگری، افزایش توزیع مستقیم و غیرمستقیم درآمد و مزایای اشتغال برای جمعیت‌های کمتر توسعه‌یافته در این منطقه ایجاد می‌کند.
تمرکز بر رقابت‌پذیری در برنامه جامع
گزارش‌های رقابت‌پذیری جهانی نشان می‌دهد که میراث فرهنگی و طبیعی آسهآن یکی از قدرت‌های کلیدی این منطقه به شمار می‌رود. از این جهت می‌توان ایران را نیز که طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال 2015 از نظر رقابت‌پذیری قیمتی برترین جایگاه را به دست آورد و از نظر میراث فرهنگی و تاریخی نیز در میان 10 کشور برتر جهان قرار دارد، با این منطقه مقایسه کرد تا بتوان فهمید که چگونه در سایر کشورها بر رقابت‌پذیری تاکید می‌شود. البته این نکته را نیز باید در نظر داشت که رقابت‌پذیری شاخص‌های مهم دیگری نیز دارد که توجه به آنها می‌تواند در مواردی بسیار پراهمیت‌تر نیز باشد.
راهکارها
مواردی همچون بازاریابی گردشگری از مهم‌ترین موضوعاتی است که برای رقابت‌پذیری گردشگری در اعضای آسهآن مورد توجه قرار گرفته است. توجه به برندسازی نیز در همین راستا قرار دارد. همچنین از موارد دیگری که در این حیطه قرار می‌گیرد، ایجاد شبکه‌هایی با شرکای تجاری بین‌المللی دو یا چند طرفه است. از راه‌های دیگری که می‌تواند بازاریابی را در این منطقه تقویت کند و بر درآمدها و بازدید از مقاصد این کشور تاثیرگذار باشد، ایجاد و ارتقای کریدورها، مسیرها و محیط‌هایی است که پیامدهای قابل اندازه‌گیری گردشگری را بالاتر ببرند. در مورد توسعه محصولات نیز که از موارد مهم برای افزایش رقابت‌پذیری گردشگری است، برخی نکات حائز اهمیت هستند که مهم‌ترین موارد مربوط به آن را می‌توان انجام تحقیقات در بازار، ارتقای کیفیت ارائه خدمات، درگیر کردن و مشارکت دادن بخش خصوصی، تمرکز بر راهکارهای اساسی و اصلی در برنامه جامع و اجتناب از پروژه‌های موردی دانست.
سرمایه‌گذاری و توجه به کیفیت گردشگری نیز از موارد مهم دیگری است که برای افزایش رقابت‌پذیری در گردشگری مورد توجه آسهآن قرار گرفته است. در این مورد نیز ایران می‌تواند از راهکارهای این کشورها کمک بگیرد. چالشی که برای کشورهای آسهآن در حوزه ارتقای کیفیت صنعت گردشگری وجود دارد این است که کشورهای این منطقه نظام‌های گواهی‌نامه متفاوتی دارند و سطوح اولویت‌های آنها نیز برای موارد مختلف، متفاوت است. توسعه منابع انسانی، آموزش و ظرفیت‌سازی نیز می‌تواند با تاثیر گذاشتن بر گردشگری رقابت‌پذیری را بهبود بخشد.
در برخی موارد، معضل گردشگری برای ارتقای وضعیت این صنعت، ماهیت چارچوب‌های قانونی و ساختارهایی بوده که شامل تامین مالی برای این صنعت می‌شود. عامل مهم دیگری که توجه به آن برای گردشگری بسیار مهم تلقی می‌شود، توجه به زیرساخت‌ها است. این موارد به‌ویژه در مقاصد کمتر توسعه‌یافته موثرتر است. توسعه زیرساخت فرودگاه‌ها و حذف موانع برای ورود آزاد افراد و کالاها در آسهآن بسیار کلیدی محسوب می‌شود. این مباحث در کنار برنامه‌های گسترش تسهیلات سفر، سرمایه‌گذاری در ارتباطات و زیرساخت‌ها به ذینفعان گردشگری این منطقه کمک کرده تا محصولات گردشگری منطقه‌ای را توسعه دهند. توسعه زیرساخت‌ها همچنین به مشارکت جوامع محلی در زنجیره ارزش گردشگری یا کریدورهای سرمایه‌گذاری نیز کمک می‌کند.
علاوه‌بر این، سیاست‌هایی نیز برای تسهیل سفر در این منطقه در نظر گرفته شده است. برای تشویق گردشگران، رقابت در هزینه یکی از عواملی است که باید مد نظر قرار بگیرد. بیشتر اعضای آسهآن به گرفتن ویزا از افراد غیرمقیم کشورهای غیر عضو و نیز برخی از ساکنان عضو آسهآن ادامه می‌دهند. تسهیل فرآیند صدور ویزا می‌تواند در این راستا مشوقی برای سفر ایجاد کند. در نهایت برخی سیاست‌ها نیز در جهت رشد پایدار صنعت گردشگری در نظر گرفته شده‌اند تا به حفظ محیط‌زیست و برخی موارد دیگر و کاهش پاره‌ای آسیب‌ها که به‌دلیل گسترش صنعت توریسم ایجاد خواهند شد، کمک کنند.
