دیپلماسی بنادر؛ عرصه رقابت ژئوپلیتیک فزاینده هند و چین

به گزارش تین نیوز به نقل از ایرنا، دولت هند پس از تلاش های موفقیت آمیز خود برای بهره برداری از بندر چابهار در ایران و بندر سیتوه در میانمار، با کسب حقوق عملیاتی ترمینال بندر مونگلا در بنگلادش، یک پیروزی استراتژیک را به دست آورده است. مونگلا دومین بندر بزرگ بنگلادش پس از چیتاگونگ است و این اقدام به عنوان تلاشی برای کنترل توسعه نفوذ پکن در منطقه تلقی می شود و پیامدهای قابل توجهی بر تحرکات منطقه، به ویژه برای چین دارد.

بنگلادش به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک خود در تقاطع جنوب و جنوب شرقی آسیا، قطب مهمی برای تجارت در منطقه هند و اقیانوس آرام محسوب می شود.

جزئیات دقیق توافق گسترش بندر مونگلا فاش نشده است اما طبق گزارش های رسانه ها، این بندر توسط شرکت کشتیرانی هند (IPGL) اداره خواهد شد.

سی اودی باسکار، افسر سابق نیروی دریایی هند و مدیر اندیشکده انجمن مطالعات سیاست مستقر در دهلی، درباره این توافق گفت: مونگلا یک فرصت بالقوه بزرگ برای هند است تا اعتبار خود را به عنوان شریک بندری قابل اعتماد و اتکا برای کشورهای ساحلی اقیانوس هند که به دنبال تجربه و تخصص دهلی نو هستند، تثبیت کند.

وی تأکید کرد: هند به رغم اینکه در صحنه مدیریت بنادر بین المللی کار خود را تازه آغاز کرده، سرمایه قابل توجهی را در این بخش به کار گرفته است.

اهمیت مونگلا برای چین

چین به عنوان بخشی از طرح جاده ابریشم دریایی، نفوذ خود را در سراسر اقیانوس هند گسترش داده است و در بنادر گوناگون از گوادر در پاکستان تا جیبوتی در شرق آفریقا سرمایه گذاری می کند. سرمایه گذاری های پکن شامل ۷۸ میلیون دلار در جیبوتی و یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار در گوادر است.

شرکت های چینی در توسعه ۱۷ بندر در اقیانوس هند مشارکت دارند و ۱۳ بندر را می سازند و در ۸ پروژه سهام قابل توجه دارند. فراتر از اقیانوس هند نیز شرکت های چینی اجاره نامه هایی را برای بنادر یا پایانه های کشورهایی مانند امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) در اختیار دارند.

باسکار گفت: پروژه بزرگ ابتکار کمربند و جاده چین بر مدیریت کارآمد گره های اتصال حیاتی در زنجیره تأمین جهانی متمرکز است و این منطقه اولویت بالایی برای پکن دارد.

حدود ۸۰ درصد از واردات انرژی چین از طریق اقیانوس هند انجام می شود که نشان دهنده اهمیت استراتژیک این بنادر برای پکن است.

قرارداد بندر مونگلا برای هند، اقدامی متقابل در برابر سرمایه گذاری های قابل توجه چین در منطقه تلقی می شود که نفوذ دهلی نو را بر مناطق کلیدی دریایی و نقش آن را در امنیت منطقه تقویت می کند.

بنگلادش به دنبال منافع بیشتر

بنگلادش در یک چهارراه استراتژیک در جنوب و جنوب شرقی آسیا قرار دارد که این کشور را به یک مرکز بالقوه برای تجارت درون منطقه ای در اقیانوس هند و اقیانوس آرام تبدیل می کند. این کشور در سال ۲۰۱۶ به ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) پیوست و امیدوار بود از منابع مالی پکن برای تقویت زیرساخت ها و توسعه اقتصادی خود استفاده کند.

چین با پروژه هایی از جمله توسعه یک پارک صنعتی ۷۵۰ هکتاری در چیتاگونگ و یک سیستم پهلوگیری تک نقطه ای در بندر چیتاگونگ، سرمایه گذار قابل توجهی در بنگلادش بوده است. با این حال، بندر مونگلا یک نقطه حساس است که در آن بنگلادش باید روابط خود را با چین و هند به دقت مدیریت کند.

سفرهای اخیر شیخ حسینا، نخست وزیر بنگلادش به هند و چین این اقدام متعادل کننده را نشان می دهد. در جریان سفر وی به هند، چندین قرارداد همکاری از جمله در بخش دریایی امضا شد اما در سوی دیگر سفر او به چین منجر به کمک مالی نسبتاً متوسط ۱۳۷ میلیون دلاری شد که بسیار کمتر از وام ۵ میلیارد دلاری وعده داده شده بود.

اهمیت مونگلا برای هند

انتظار می رود مدیریت بندر مونگلا به طور قابل توجهی ارتباط تجاری و نفوذ منطقه ای هند را افزایش دهد، در سال ۲۰۱۸، بنگلادش به هند اجازه دسترسی کامل به هر دو بندر چیتاگونگ و مونگلا را برای حمل و نقل ترانزیت و حمل بار داد، اقدامی که قبلاً تجارت دوجانبه را تقویت کرده است.

سوهینی بوئز، همکار در بنیاد تحقیقات آبزرور، نوشت: در وهله نخست این توافق در تقویت تجارت دوجانبه با بنگلادش مؤثر خواهد بود. در سوی دیگر فرصت های محصور در خشکی شمال شرق هند را برای تجارت دریایی از طریق دسترسی جایگزین به بندر کلکته، دور زدن راهگذر باریک و شلوغ سیلیگوری، فراهم می کند. بندر مونگلا در نزدیکی کلکته، می تواند زمان حمل و نقل را به طور قابل توجهی کاهش دهد و کارایی تجارت را بهبود بخشد.

هارش وی شرینگلا، سفیر سابق هند در بنگلادش، درباره این توافق اظهار داشت: هند از طریق خط اعتباری به توسعه بندر کمک می کند. هند می تواند مقدار قابل توجهی کالا را از طریق این بندر جابه جا کند که در غیر این صورت باید از طریق جاده حمل شود، حمل و نقل دریایی یک گزینه بسیار ساده تر و ارزان تر است.

حضور هند در بندر مونگلا نه تنها روابط اقتصادی آن را با بنگلادش تقویت می کند، بلکه با نفوذ دریایی در حال گسترش چین مقابله می کند. هند با تضمین حقوق عملیاتی ترمینال بندر مونگلا، قصد دارد قدرت دریایی خود را به نمایش بگذارد و منافع خود را در اقیانوس هند، منطقه ای که برای امنیت ملی و رشد اقتصادی آن حیاتی است، تضمین کند.

دیپلماسی بندرگاه هند و چین؛ توسعه بنادر به عنوان مراکز قدرت

از آنجایی که هند و چین برای نفوذ در اقیانوس هند و اقیانوس آرام تلاش می کنند، توافقات تجاری و استراتژیک نقش مهمی در شکل دادن به پویایی های ژئوپلیتیکی منطقه ایفا خواهند کرد.

مشکلات امنیتی چین و هند با ظهور و افزایش قدرت نظامی پکن تشدید شده است. با مدرن سازی سریع ارتش چین و مسیر رشد سریع آن، هند در دهه گذشته در برابر افزایش قدرت نظامی چین هم در مرزهای زمینی و هم در حوزه دریایی آسیب پذیرتر شده است، در نتیجه این معضل امنیتی فزاینده، هند استراتژی نظامی خود در برابر چین را به سمت بازدارندگی پیش از درگیری تغییر داده است.

در هند و اقیانوس آرام، چین و هند درگیر مبارزه برای گسترش نفوذ اقتصادی خود هستند و بنادر در این رقابت بسیار مهم شده اند. چین، به ویژه، به شدت به دنبال به دست آوردن حقوق عملیاتی برای بسیاری از بنادر بوده است.

کارشناسان تأکید می کنند که چین در چند سال گذشته سیستم کنترل بنادر را به عنوان پایگاه استقرار نظامی تجاری و استراتژیک برای بررسی پیشرفت هند توسعه داده است. به عنوان مثال، بندر کیاکپیو در خلیج بنگال، جزیره وودی در مجمع الجزایر پاراسل، بندر در جزایر اسپراتلی، سیهانوکویل کامبوج، ایستمودکرا تایلند، بندر چیتاگونگ در بنگلادش، بندر هامبانتوتا در سری لانکا، بندر مارائو در مالدیو و بندر گوادر در جنوب غربی استان بلوچستان پاکستان.

تحلیلگران بر این باورند که برخی از این بنادر می توانند دارای کاربرد دوگانه بالقوه باشند. بر اساس گزارشی آمریکایی، چین در حال ساخت یک پایگاه دریایی در «جیوانی» واقع در ۶۰ کیلومتری غرب گوادر و ۲۰ کیلومتری مرز ایران است.

به گفته ژو چنمینگ، تحلیلگر نظامی مستقر در پکن، از آنجا که گوادر اکنون یک بندر غیرنظامی است، چین باید پایگاه دیگری در نزدیکی گوادر برای کشتی های جنگی خود ایجاد کند. این اسکله به عنوان یک اسکله و تسهیلات نگهداری برای شناورهای نیروی دریایی و همچنین مرکزی برای خدمات پشتیبانی در بخش جنوبی دریای عمان عمل خواهد کرد. در این راستا، نزدیکی جیوانی به بندر چابهار پیامدهای مهمی برای هند دارد.

گسترش نفوذ سیاسی تجاری در اقیانوس از مسیر بنادر

در حالی که پایگاه های نظامی هنوز ارزش قابل توجهی در معماری ژئوپلیتیک و امنیت جهانی کنونی دارند اما دچار معایب بسیار زیادی هستند. حضور دائمی و طولانی مدت یک کشور در کشور میزبان می تواند منجر به مشکلات سیاسی، زیست محیطی و اجتماعی شود. پایگاه های نظامی خارجی منجر به رقابت قدرت های بزرگ می شود، که حوزه های نفوذ را تضعیف می کند یا قصد دارد مرزهای آنها را تغییر دهد و رقابت قدرت های بزرگ و مسابقه تسلیحاتی را تشدید می کند.

اکنون قدرت های بزرگ به طور فزاینده ای از تأسیسات نظامی کامل در کشورهایی که یا به عنوان حوزه نفوذ یک قدرت بزرگ دیگر در نظر گرفته می شوند یا صرفاً در همسایگی نزدیک دشمن خود قرار دارند، اجتناب می کنند. گشایش رسمی پایگاه های کشورهای خارجی در واقع شعله ور کننده رقابت ژئوپلیتیکی تلقی می شود و شهروندان کشور میزبان ممکن است بیشترین آسیب را متحمل شوند.

تحلیلگران بر این باورند، در حالی که تملک بندر نمی تواند به طور کامل جایگزین پایگاه های نظامی شود، اما در بیشتر موارد می تواند به عنوان جایگزین عمل کند. نسبت هزینه به فایده به شدت به نفع تملک بنادر جهت گیری دارد، زیرا ایجاد پایگاه های دائمی مستلزم خودکفایی است که منابع کشور را برای فعالیت های توسعه ای کاهش می دهد. چنین قراردادهای بندری نسبت به استقرار دائمی نیروها در خارج از کشور، ارزان تر، از نظر عملیاتی سالم تر و راهی کم تنش برای بازدارندگی در برابر دشمنان و رقبا محسوب می شود.

حضور هند در منطقه هند و اقیانوس آرام در طول سال ها افزایش یافته است زیرا دهلی نو متوجه شده است که حوزه دریایی فرصتی برای گسترش ردپای هند در سراسر منطقه است. و همان طور که هند توانایی های دریایی خود را تقویت می کند، توافقات استراتژیک مانند بندر سیتوه، مونگلا یا چابهار نقش مهمی در شکل دادن به چشم انداز ژئوپلیتیکی منطقه ایفا می کند.