◄ معضل لکوموتیو ایرانی کمبود نیست، کم‌کاری است

مطابق آخرین آمار اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌های دنیا (UIC) که پنجم آگوست 2019 انتشار یافت، راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با در اختیار داشتن 928 لکوموتیو، نسبت به آمار سال 2017 همین اتحادیه، توانسته است در 2  سال، تنها 13 دستگاه به تعداد موجودی لکوموتیو خود اضافه کند. در همین رابطه موضع‌گیری­‌های مسئولان، همواره تاکید بر تلاش برای افزایش تعداد لکوموتیو‌ها است.

با استناد به آمار اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌های دنیا (UIC) از نظر تعداد لکوموتیو موجود، ایران در بین 88 کشور بررسی شده پس از کشورهایی چون آمریکا، چین، روسیه، هند، آلمان، قزاقستان، ایتالیا، فرانسه، سوئیس و اتریش، رتبه چهاردهم دنیا را به خود اختصاص می‌دهد و این رتبه با توجه به تعداد واگن‌ها، نشان دهنده آن است که از منظر تعداد لکوموتیو موجود، وضعیت ایران نسبت به سایر کشورها، مطلوب است.

براین اساس باید گفت مشکل اصلی شبکه حمل و نقل ریلی در ایران، کمبود لکوموتیو نیست و با توجه به میزان عملکرد سایر کشورهای عضو اتحادیه راه‌آهن‌های دنیا –که بعضاً تعداد دیزل‌های کمتری به نسبت ایران در اختیار دارند- می‌توان دریافت عملکرد همین تعداد لکوموتیو در کشور ما بسیار ناچیز و کمتر از یک سوم میانگین جهانی است. این گزاره را می‌توان با رجوع دوباره به آمار منتشره اتحادیه UIC اثبات کرد. کافیست میزان واحد عمل (مجموع تن کیلومتر و نفر کیلومتر) سالانه کشورهای مختلف را بر تعداد لکوموتیوهای در اختیار آنها تقسیم نموده و با مقدار به دست آمده برای لکوموتیوهای ایرانی مقایسه کرد.

اما به راستی دلیل پایین بودن نرخ عملکرد لکوموتیوها در ایران چیست؟

کارشناسان علل متعددی را برای پایین بودن عملکرد لکوموتیوها متصورند که بسیاری از آنها مربوط به معضلات و مشکلات بهره‌برداری غیر کارآمد از شبکه راه‌آهن است. با این وجود بعضی از مشکلات نیز در حوزه بهره‌­وری خود دیزل‌ها قابل بررسی است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.  عمر بالای لکوموتیوهای موجود،
2.  تنوع دردسر ساز،
3.  عدم تکمیل دانش قطعه‌سازی و تعمیر و نگهداری اصولی،
4. تخصیص نامناسب لکوموتیوها بدون توجه به نوع و کاربری،
5. تخصیص نامناسب بدون توجه به شرایط اقلیمی،
6. زمان طولانی سرویس و تعمیر و نگهداری لکوموتیوها،
7. روش‌­های سنتی کنترل و بازدید ناوگان،
8. وجود محدودیت‌های سرعت و کشش در برخی از لکوموتیوها،
9. پیش‌بینی لکوموتیوهای ذخیره در بعضی از محورها که باعث کمبود لکوموتیو می‌شود،

و مواردی دیگر که می‌توان به این لیست اضافه کرد.

با این همه حتی اگر فرض کنیم که ریشه اصلی کم‌کاری لکوموتیوها در کشور، صرفاً به موارد بالا محدود است، آیا نمی‌توان ادعا کرد که حل این موارد و معضلات، بسیار کم هزینه‌تر از خرید لکوموتیوهای جدید است؟ آیا افزایش تعداد لکوموتیو به دلیل اهمیت در تصمیم‌گیری‌های کلان اولویت دارد؟ یا آن‌که خرید و افزایش تعداد لکوموتیو کم دردسرترین و آسان‌ترین راه است؟

به طور کلی تا زمانی که شبکه حمل و نقل ریلی به ساختاری منظم، کارآمد و بهره‌ور تبدیل نشده است، افزایش تعداد آلات نقلیه ریلی اعم از واگن و لکوموتیو، افزایش و توسعه خطوط و یا پروژه‌های توسعه‌ای از این جنس، نه تنها نمی‌تواند به افزایش سهم راه‌آهن از حمل و نقل کشور و فرصت‌های ترانزیتی منطقه کمک کند، بلکه این ساختار بیمار را فقط بزرگ‌تر و بیمارتر می‌کند. بنابراین حتی اگر بنا باشد هزینه‌ای انجام شود، شایسته است در راستای حل معضلات و مشکلات عدیده‌ای باشد که شبکه راه‌آهن امروزه با آن دست به گریبان است.

*کارشناس حمل و نقل ریلی