◄ مجتمع‌های خدماتی، از کاروانسراهای قدیمی تا بوفه‌های امروزی
مجتمع‌های خدماتی بین‌راهی سابقه دیرینه‌ای دارند و پیشینه آن‌ها برمی‌گردد به دوره هخامنشیان، راه‌ها از قدیم در ایران جایگاه ویژه‌ای داشتند و نقش مؤثری در ارتباطات میان فرهنگ‌ها ایفا می‌کردند. ساختن کاروانسراها در فواصل راه‌ها برای استراحت کاروانیان و تجدیدقوای آنان از سوی دولت‌ها صورت می‌گرفت وتقریبا از همه امکانات روز زمان خود بهره‌مند بود. کاروانسراهای قدیمی در دوران اشکانیان و در مسیر جاده ابریشم توسعه بیشتری یافت و برای اسکان موقت کاروان‌های تجاری و اقتصادی اهمیت بالایی پیدا کرد. کاروانسراهای باقیمانده موجود یادگار دوران صفویه هستند که دوران شکوفایی این اقامتگاه‌ها همراه باهنر معماری بوده است.
منیره چگینی: مجتمع‌های خدماتی بین‌راهی سابقه دیرینه‌ای دارند و پیشینه آن‌ها برمی‌گردد به دوره هخامنشیان، راه‌ها از قدیم در ایران جایگاه ویژه‌ای داشتند و نقش مؤثری در ارتباطات میان فرهنگ‌ها ایفا می‌کردند. ساختن کاروانسراها در فواصل راه‌ها برای استراحت کاروانیان و تجدیدقوای آنان از سوی دولت‌ها صورت می‌گرفت وتقریبا از همه امکانات روز زمان خود بهره‌مند بود. کاروانسراهای قدیمی در دوران اشکانیان و در مسیر جاده ابریشم توسعه بیشتری یافت و برای اسکان موقت کاروان‌های تجاری و اقتصادی اهمیت بالایی پیدا کرد. کاروانسراهای باقیمانده موجود یادگار دوران صفویه هستند که دوران شکوفایی این اقامتگاه‌ها همراه باهنر معماری بوده است. کاروانسراها علاوه بر اینکه در مسیر بین شهرها قرار داشتند در شهرها هم میزبان مسافران زیادی بودن دو کارکردهای اقامتی داشتند. رفته‌رفته با گستره شدن شبکه‌های ارتباطی راه یافتن خودروها و وسایل نقلیه گوناگون به راه‌ها و تغییر شکل و مسیر دادن جاده‌ها کاروانسراها از شکل و شمایل سنتی و کارکردهای خود خارج شدند و مراکز خدمات رفاهی و بوفه‌های میان راهی جای آن‌ها را گرفتند.
تغییر کارکردها از سنتی به مدرن
یکی دیگر از دلایلی که این کاروانسراها کارکرد خود را از دست دادند افزایش سرعت در سفرها بود و کاربرد کاروانسراها از اقامتگاه‌های میان راهی به مراکزی برای تأمین سوخت و استفاده از امکانات بهداشتی و استراحتگاه کوتاه‌مدت تغییر کرد. ساخت راه‌های جدید نیازهای نویی را ایجاد کرد که باید در ساخت مراکز خدمات رفاهی موردتوجه قرار می‌گرفت. احداث این مکان‌ها برای ارائه خدمات به مسافران که نیازهایشان تغییر کرده بود نیاز به استانداردهایی دارد که بر اساس تبصره 1 ذیل، بند د ماده 2 آئین اجرایی تبصره 1 ذیل ماده 17 قانون اصلاحی ایمنی راه‌ها وراه آهن مصوب هیئت محترم وزیران، احداث هرگونه واحد خدماتی به‌صورت تک موردی و منفرد در حاشیه راه‌های وزارت متبوع ممنوع است که به استناد تبصره ذیل ماده‌واحده قانون واگذاری اجازه امتیاز سرقفلی و مشارکت و ... مصوب 30/7/77 مجلس شورای اسلامی صدور مجوز تأسیس و بهره‌برداری از پایانه‌ها و مجتمع‌های خدماتی و رفاهی بین‌راهی و هرگونه تأسیسات رفاهی بین‌راهی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی و ساماندهی و تمرکز آن‌ها در نقاط مناسب شبکه راه‌های کشور بر عهده سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور است.
ایمنی راه‌ها مهم‌تر از کسب درآمد
به گزارش خبرنگار تین‌نیوز فروغ فاریابی کارشناس ارشد حمل‌ونقل دراین‌باره می‌گوید: فلسفه ایجاد مراکز خدمات رفاهی این است که به رانندگان و مسافران که چند ساعت ممتد در جاده بوده‌اند خدماتی مانند محل استراحت، سرویس بهداشتی، تغذیه و سوخت ارائه دهند تا با یک توقف و تجدیدقوا به راه خود ادامه دهند.
وی درباره ویژگی‌هایی که این مراکز باید داشته باشند افزود: این مراکز باید ازنظر ایمنی و اقتصادی به‌خوبی مکان‌یابی شوند. تا ضمن اینکه به‌موقع به نیاز کاربران جاده پاسخ دهند به لحاظ ایمنی نیز مشکل‌ساز نشوند. یکی از این ویژگی‌ها شامل فاصله مناسب از شهر و قرار داشتن در عمق جاده‌هاست. به این معنی که با مراکز شهرها فاصله داشته باشند تا موجب ایجاد ترافیک و بروز سوانح رانندگی نباشند همچنین به کاربران واقعی جاده‌ها خدمات مناسب ارائه دهند.
این کارشناس گفت: در حال حاضر حداقل امکاناتی که مثلاً یک جایگاه سوخت باید داشته باشند ساخت نمازخانه و سرویس بهداشتی است و ارائه خدمات و امتیازاتی مانند داشتن رستوران، پارک و مراکز تفریحی دیگر باعث بالا بردن درجه و رتبه‌بندی آن می‌شود که در این خصوص کارشناسان مربوطه توضیحات دقیق‌تری خواهند داشت.
وی معتقد است که نکته مهم در تأسیس این مجتمع‌ها یا صدور مجوز تأسیس برای آن‌ها این است که بتوانیم بین یک فعالیت اقتصادی و الزامات ایمنی توازن و تناسب درست و منطقی برقرار کنیم. الآن دو مسئله وجود دارد: 1- متولی همه امور راه‌های برون‌شهری وزارت راه و شهرسازی است. بنابراین اگر تقاضایی برای راه‌اندازی یک فعالیت اقتصادی در این حوزه قرار می‌گیرد، صرف‌نظر از اینکه خدمات ارائه‌شده توسط آن متوجه چه کسانی است، باید توسط وزارت راه و شهرسازی (سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای) ساماندهی شود. بنابراین متقاضیان تأسیس هر نوع کاربری ملزم به مراجعه به این سیستم می‌شوند. و بیشترین تقاضاها نیز در نزدیکی شهرها برای ایجاد تالار و رستوران‌هایی ست که مخاطبان آن‌ها میهمانی‌ها و جشن‌های شهروندان همان شهر خواهند بود
بیشترین تصادف‌ها در 30 کیلومتری شهرها
فاریابی ادامه می‌دهد: در بررسی تصادفات همواره اعلام می‌گردد که بیشترین تصادفات و فوتی‌های ناشی از آن‌ها در 30 کیلومتری حومه شهرها رخ می‌دهد. به دلیل دسترسی‌ها و کاربری‌های زیاد، تداخل انواع ترافیک و...از سوی دیگر بعضاً در عمق جاده‌ها و به دلیل خستگی حاصل از رانندگی ممتد خدماتی به کاربران ارائه نمی‌شود.
وی می‌افزاید: حال چه باید کرد، الویت ها کدم‌اند و این دو وظیفه مهم یک‌نهاد چگونه باید در کنار هم و همسو با یکدیگر مدیریت شوند. به نظر می‌رسد با توجه به الویت ایمنی در سازمان راهداری بایستی ضوابط سخت‌گیرانه‌تری برای ایجاد کاربری‌های حاشیه‌ای تعریف شود. بامطالعه الگوی کشورهای موفق در ایمنی نیز می‌توان به ایده‌هایی برای ساماندهی بهتر دست‌یافت. به‌گونه‌ای که توازن منطقی بین الویت های ایمنی و سرمایه‌گذاری برقرار شود.
وی در پایان اشاره کرد: بنا به اعلام سازمان راهداری حمل‌ونقل جاده‌ای در حال حاضر 656 واحد مجتمع خدمات رفاهی در سراسر کشور دایر است که استان اصفهان بالاترین آمار و بعد استان‌های تهران و مازندران صاحب بیشترین مراکز خدمات رفاهی رادارند.
افزایش نظارت‌ها در تعطیلات
خسرو صادق نیت، رئیس مرکز سلامت محیط کار وزرت بهداشت و درمان در این رابطه می‌گوید: نظارت‌های بهداشتی بر مراکز خدمات رفاهی بین‌راهی به‌صورت منظم انجام می‌شود. نظارت بر کف‌پوش‌ها و دیوارها، تجهیزات آشپزخانه و شیوه‌های نگه‌داری مواد غذایی موردبررسی قرارمی گیر دو بر این اساس کارت بهداشت افراد شاغل در این محیط صادر می‌گردد.
صادق نیت در ادامه با تأکید بر اینکه این بازرسی‌ها در ایام تعطیلات و افزایش مسافرت‌های مردم به‌دفعات بیشتری صورت می گیرد گفت: اگر مجتمع‌های خدمات رفاهی واحدهای دیگری مانند نانوایی، سوپرمارکت و قنادی راه‌اندازی کرده باشند بازرسان ما بر آن‌ها هم نظارت خواهند داشت و در صورت بروز تخلف و مشاهده آن برخوردهای لازم صورت خواهند گرفت.
وی افزود: نظارت‌های خاصی بر واحدهایی که در این مراکز مواد غذایی عرضه می‌کنند صورت می‌گیرد. بعلاوه ازنظر آب بهداشتی مورد مصرف و سرویس بهداشتی و مکان‌هایی مانند مسجد و نمازخانه و خوابگاهی هم اگر داشته باشند نظارت‌های بهداشتی صورت می‌گیرد.
تعطیلی245 مراکز خدمات بین‌راهی
صادق نیت در ادامه افزود:8115 مرکز خدمات بین‌راهی از یک بوفه کوچک گرفته تا رستوران‌هایی که در جاده‌ها خدمات ارائه می‌دهند در سال چندین بار مورد بازرسی قرارگرفته‌اند و طبق آخرین وضعیت اعلام‌شده توسط کارشناسان 587 مورد تخلف گزارش‌شده که به دستگاه قضایی معرفی‌شده و 245 مورد منجر به تعطیلی شده است.
وی در پایان به انعقاد تفاهم‌نامه‌ای که مابین وزارتخانه بهداشت و درمان و سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای اشاره کرد و گفت: طبق این تفاهم‌نامه نظارت‌های مشترکی با حضور کارشناسان دو نهاد صورت خواهد گرفت و هر جا که مسافران در میان راه اقامت کنند و از مواد غذایی، آب و سرویس بهداشتی استفاده کنند مورد نظارت این وزارتخانه قرار خواهد گرفت.
عدم ارائه خدمات به راننده‌های جاده‌ای
غلامرضا خادمی‌زاده ،رئیس کانون انجمن‌های رانندگان اما می‌گوید: بعضی مراکز خدمات رفاهی بین‌راهی که باید به رانندگان و مسافران خدمات ارائه دهند متأسفانه از ارائه خدمات به رانندگان جاده‌ای اعم از اتوبوس‌ها و کامیون‌ها سربازمی زنند مانع از توقف آنان مقابل مراکز خود می‌شوند چراکه نگران از بین رفتن اعتبار جایگاهشان هستند.
وی افزود: درحالی‌که این رانندگان زحمت‌کش عوارض بیشتری نسبت به خودروهای شخصی می‌پردازند و نیاز به استفاده از این مجتمع‌ها دارند.بسیاری از این رانندگان از برخورد نامناسب مسئولین مجتمع‌ها گلایه دارند.
خادمی زاده افزود:از قدیم شایع بوده که هرجایی خودروهای سنگین متوقف‌شده باشند مسافران عادی و خودروهای سواری نمی‌ایستند و همین موضوع باعث شده تا آنان تمایلی به خدمت‌رسانی به این قشر نداشته باشند.
