بررسی چگونگی مدیریت مصرف بنزین

مدیریت صحیح بنزین یکی از ضرورت های انکارناپذیر اقتصاد کشور است، با این حال، اجرای هریک از سناریوهای مختلفی که در این مورد مطرح است با چالش ها و پیامدهایی همراه است که باید در سیاستگذاری ها در نظر گرفته شوند.

به گزارش تین‌نیوز به نقل از ایرنا، طبق نظر کارشناسان، قیمت بنزین، همیشه یکی از مهمترین موضوع های اقتصادی کشور بوده و اثرات و تبعات آن برای جامعه، به ویژه در افزایش سطح عمومی قیمت ها بسیار قابل توجه است.

هرچند در جریان بررسی بودجه سال 1398 با افزایش قیمت بنزین مخالفت شد ولی به نظر می رسد حل این مساله اجتناب ناپذیر بوده و اکنون تنها موضوع بر سر چگونگی اجرای آن است.

این قطعیت از آنجا ناشی می شود که دولت افزایش قیمت CNG از اول خرداد را تصویب کرده و به گزارش رسانه ها در مصوبه افزایش قیمت CNG، سه شرط در نظر گرفته شده که سهمیه بندی و افزایش منطقی قیمت بنزین یکی از این شروط است.

آمارها چه می گویند

طبق نظر مسوولین و کارشناسان، استفاده از بنزین در کشور خیلی زیاد شده به طوری که مصرف روزانه به بالای 90 میلیون و در آخر هفته ها به بالای 100 میلیون لیتر رسیده که رقم بسیار زیادی است.

همچنین، بر اساس گزارش‌های موجود، دولت روزانه 400 میلیارد تومان سهمیه سوخت پرداخت می‌کند تا قیمت روی هزار تومان ثابت باشد. پرداخت این سهمیه مشکلاتی نظیر رشد لجام‌گسیخته مصرف، افزایش قاچاق سوخت، افزایش آلودگی هوا و تهدید از میان رفتن خودکفایی در تولید بنزین را به همراه آورده است.

از طرف دیگر بر اساس دیدگاه کارشناسان و طبق آمارهای موجود، هم اکنون، دهک دهم یعنی پردرآمدها 23 برابر دهک نخست یعنی کم درآمدها از یارانه گاز، برق و بنزین بهره‌مند می‌شوند. دهک اول (کم درآمدها) 1.3 درصد مجموع یارانه بنزین و دهک دهم 22.6 درصد آن را مصرف کرده‌اند.

بنابر این شکی وجود ندارد که باید چارچوبی برای مصرف بنزین مشخص شده و در راستای مدیریت مصرف بنزین گام هایی برداشته شود.

اما مساله این است که دولت چگونه می تواند نحوه پرداخت یارانه بنزین را برای نزدیک‌شدن به شرایط عادلانه‌تر تغییر دهد ضمن اینکه باعث تورم افسار گسیخته و افزایش سرسام آور سطح عمومی قیمت ها نشود. یعنی از یک طرف یارانه بنزین دهک های بالای درآمدی قطع شود و نیازمندان، دریافت کنندگان اصلی این یارانه باشند، و از طرف دیگر قدرت خرید همین نیازمندان زیر فشار افزایش قیمت ها خرد نشود.

سناریوهای مختلف

محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهوری در پاسخ به رسانه ها در باره احتمال دو نرخی شدن بنزین گفته که در شورای عالی هماهنگی چند طرح مطرح شده است که در آن جا هم جمع بندی نشده است و قرار شد اعضای شورا و دیگران در این باره نظر دهند و بعدا تصمیم گرفته شود.

با این حال، کارشناسان مختلف بر این باورند که در مورد افزایش قمت بنزین سناریوهای مختلفی مطرح شده است که سه سناریو اصلی در این بین مهمتر و برجسته تر هستند.

یکی از سناریوهای مطرح شده که به عدالت نزدیک تر است اختصاص سهمیه بنزین به افراد است. درواقع، تاکنون یارانه بنزین به خودروها داده شده و این کار همواره از سوی صاحبنظران با انتقاداتی مواجه بوده است. این افراد معتقدند که سهمیه بنزین به خودروها باعث می‌شود تا یارانه بیشتری به افراد ثروتمند داده شود و در مقابل افرادی که از نظر اقتصادی ضعیف‌تر هستند و حتی خودرو شخصی ندارند از این یارانه محروم شوند. این در شرایطی است که فلسفه پرداخت یارانه در سراسر دنیا حمایت از افراد فقیرتر است تا از حداقل‌های زندگی برخوردار باشند.

بنابراین، صحبت از این شده است که برای رعایت عدالت باید به هر ایرانی سهمی برابر از بنزین داده شود. بدین ترتیب افراد فاقد خودرو هم می توانند سهم بنزین خود را دریافت کرده و در بازار آزاد بفروش برسانند. ظاهراً صحبت از ایجاد سامانه ای برای خرید و فروش بنزین بین مردم نیز به میان آمده بود. این کار در ظاهر امر عادلانه ترین سناریو در حل مسئله بنزین است. با این حال، افزایش نقدینگی و به دنبال آن تورم شدید از پیامدهای این سناریو عنوان شده است.

تعیین قیمت بنزین بر اساس نرخ فوب خلیج فارس یا دست کم نزدیک شدن به این نرخ از دیگر سناریوهایی است که از سوی کارشناسان مطرح شده است. البته این سناریو در مورد بنزین آزاد مطرح شده است. بدین ترتیب طبق این سناریو نرخ بنزین سهمیه نزدیک به نرخ‌ فعلی باقی خواهد ماند، اما نرخ بنزین آزاد به نرخ فوب خلیج فارس نزدیک خواهد شد. کمترین حسن این کار کاهش و یا قطع کامل قاچاق بنزین به خارج از کشور است. در شرایطی که ارزش پول ملی در مقایسه با ارزش پول همسایگان کاهش چشمگیری پیدا کرده است نه تنها بنزین، بلکه همه ی کالاهای تولید داخل برای کشورهای همسایه ارزان و جذاب است.حال کالایی مانند بنزین که در این کشورها بسیار گران بوده و تفاوت قابل ملاحظه ای با قیمت آن در کشور ما دارد قاچاق بنزین امری طبیعی به نظر می رسد. تجربه نشان داده است استفاده از قوه قهریه و بستن و نظارت بر مرزها خیلی نمی تواند جلو این کار را بگیرد، اما، افزایش قیمت بنزین و کاهش صرفه اقتصادی قاچاق بهترین راه برای جلوگیری از آن است.

با این حال، موفقیت چنین سناریویی بستگی به این دارد که افزایش قیمت بنزین آزاد کمترین اثر تورمی را به همراه داشته باشد که امری دشوار است. بر اساس اطلاعات موجود، در حال حاضر هر لیتر بنزین در فوب خلیج فارس 55 سنت در لیتر قیمت دارد. با در نظر گرفتن نرخ دلار آزاد، هر لیتر بنزین در ایران می‌تواند بیش از هفت هزار تومان قیمت داشته باشد. بدون شک، حتی اگر دولت بتواند به اندازه نیاز مردم به آنها بنزین سهمیه ای و بانرخ دولتی بدهد باز هم چنین قیمتی اثرات روانی و تورمی شدیدی در پی خواهد داشت.

در شرایط کنونی جامعه به ویژه دهک های پایین درآمدی توان تحمل تورم ناشی از چنین افزایشی در قیمت بنزین را ندارد. از این رو بعید به نظر می رسد چنین سناریوی در عمل پیاده شود. کارشناسان معتقدند که عملیاتی کردن این سناریو به حل برخی معضلات ساختاری در اقتصاد بستگی دارد و تا زمانی که شاخص هایی مانند رشد اقتصادی، تورم، اشتغال و بیکاری، افزایش قدرت خرید مردم، افزایش ارزش پول ملی و غیره به حد مطلوب نرسد نمی توان از آزاد سازی قیمت ها در سطح قیمت های جهانی حرف زد.

تبعات و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی افزایش قیمت بنزین ممکن است اجرای سناریو سوم یعنی سهمیه بندی بنزین را در دستور کار قرار دهد. در واقع تاکید دولت بر بازیابی کارت سوخت صاحبان خودرو از اواخر سال گذشته، احتمال اجرای نظام سهمیه‌بندی بنزین که دو نرخی شدن سوخت از الزامات آن است، بیش از پیش قدرت گرفته است.

حدس و گمان ها به این سمت است که 60 لیتر برای خودروهای شخصی 180 لیتر برای خودروهای عمومی و تاکسی اختصاص یابد. همچنین سهمیه برای خودروهای دوگانه‌سوز کاهش پیدا خواهد کرد.

در صورت اجرای این سناریو ممکن است تا حدود زیادی جلو قاچاق بنزین گرفته شود. اما کاهش مصرف سوخت از مواردی است که احتمالاً سهمیه بندی نتواند تأثیر چندانی بر آن بگذارد. درواقع این امر به شدت به سبک زندگی افراد گره خورده است و تغییر سبک زندگی خودرو محور و مصرف گرای اقشار و طبقات مختلف اجتماعی از جمله اتفاقاتی است که به سختی رقم می خورد. اگر قیمت بنزین آزاد تفاوت زیادی با بنزین سهمیه نداشته باشد گرایش برای مصرف همچنان پابرجا خواهد ماند. ضمن اینکه در چنین حالتی قاچاق نیز به دلیل فاصله زیاد قیمت جهانی و قیمت داخلی ادامه خواهد یافت.