◄ ناوگان حمل‌ونقل در دنیا به چه سمت‌وسویی در حرکت است؟
از زمان ظهور پروازهای تجاری در دهه ۱۹۵۰، حمل‌ونقل به‌طور اساسی تغییر نکرده است. ماشین‌ها، کشتی‌ها، قطارها، هواپیماها و حتی دوچرخه‌ها، ممکن است در طول سال‌ها عملکردشان بهبود یافته باشد، اما اساساً از زمان اختراع خود به همان شکل باقی مانده‌اند. اما در دهه آینده شاهد افزایش چشمگیر سرعت تغییرات خواهیم بود.
رهام آریاراد* تغییرات ناوگان حمل‌ونقل در دهه آینده با اختراعات جدید رادیکال از طریق انرژی تجدیدپذیر، در پاسخ به نگرانی‌های مربوط به آلودگی و ازدحام جمعیت، قطع به یقین دستخوش تغییرات فراوانی خواهد شد. از زمان ظهور پروازهای تجاری در دهه ۱۹۵۰، حمل‌ونقل به‌طور اساسی تغییر نکرده است. ماشین‌ها، کشتی‌ها، قطارها، هواپیماها و حتی دوچرخه‌ها، ممکن است در طول سال‌ها عملکردشان بهبود یافته باشد، اما اساساً از زمان اختراع خود به همان شکل باقی مانده‌اند. اما در دهه آینده شاهد افزایش چشمگیر سرعت تغییرات خواهیم بود. به راحتی می‌توان فراموش کرد که اقدام هنری فورد «ماشین برای خیل عظیم جمعیت» چگونه زندگی روزمره مردم عادی را تغییر داد. حمل‌ونقل ارزان و قابل دسترس برای توده‌ها، جامعه را متحول کرد و انسان را آزاد کرد تا به معنای واقعی کلمه افق‌ها و فرصت‌های شغلی خود را گسترش دهد.
اما پیامد این پذیرش انبوه به آلودگی و ازدحام شهرها منجر شده است که هر دو به خاطر این سیاره خاکی، سلامت و شادی انسان، ناپایدار هستند. حمل‌ونقل افراد و کالاها بیشترین سهم را در انتشار کربن در بریتانیا دارد که سهم ۲۸درصدی را به خود اختصاص می‌دهد. در ایالات متحده نیز حمل‌ونقل دومین منبع بزرگ انتشار گازهای گلخانه‌ای (پس از تولید برق) است و ۷۰ درصد کل مصرف نفت داخلی را تشکیل می‌دهد. بنابراین، آیا در آینده‌ای نزدیک شاهد عبور خودروهای سبک بلید رانر (Bladerunner) در آسمان خواهیم بود؟ احتمالاً هنوز نه، اگرچه تصور شیوه‌های حمل‌ونقل علمی-تخیلی همیشه رویاهای انسان را تسخیر کرده است، اما نوع تغییر این ناوگان را باید در راه‌حل‌های انقلابی کاهش کربن جست‌وجو کرد که احتمالاً در نحوه رسیدن از نقطه A به B در ۱۰ سال آینده رخ خواهند داد.
بشر در حال حاضر در شروع یک انقلاب در حمل‌ونقل قرار دارد و این تغییرات احتمالاً از هم‌اکنون تا سال ۲۰۳۰ به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد. سواری‌های الکترونیکی، طرح‌های اشتراک‌گذاری خودرو، وسایل نقلیه الکتریکی، اسکوترهای برقی، پهپادها و حتی اتوبوس‌های بدون راننده هم‌اکنون وجود دارند. تحویل با هواپیمای بدون سرنشین یکی از پیشرفت‌های فوری بعدی است که هدف آن کاهش ازدحام و آلودگی‌های مربوط به دلیوری است و در عین حال این امکان را می‌دهد تا به راحتی خدمات مربوط به تحویل در محل را بتوان ارائه کرد. انتقال به خودروهای برقی نیز به سرعت در حال شتاب گرفتن است و خودروهای الکتریکی خودروهای حال و آینده انسان خواهند بود. با بودجه ۳/ ۱ میلیارد پوندی دولت بریتانیا برای حمایت از زیرساخت‌های شارژ هوشمند برای وسایل نقلیه الکتریکی، فروش خودروهای بنزینی و دیزلی جدید تا سال ۲۰۳۰ در بریتانیا ممنوع خواهد شد.
اما در طرف دیگر موانعی مانند مشکلات اقتصادی و ذهنیت جامعه برای توسعه ناوگان حمل‌ونقل وجود دارد. موانع زیادی وجود دارد که باعث ایجاد نگرش منفی نسبت به تغییرات در عادات تردد با توجه به استفاده از منابع انرژی ناوگان حمل‌ونقل مدرن می‌شوند. چنین موانعی تقریباً در تمام تغییرات تکنولوژیک قابل مشاهده است (نه‌تنها در مفاهیم توسعه فناوری، بلکه در مفهوم استراتژی صنعتی). به نظر می‌رسد که شکستن سد اجتماعی سخت‌ترین چالش این صنعت باشد. مقاومت اجتماعی که ممکن است به عدم پذیرش تغییرات معرفی‌شده منجر شود، مهم‌ترین علت تأخیر در سرمایه‌گذاری‌ها و نوآوری‌های صنعتی ناوگان حمل‌ونقل است. منشأ مانع ذهنی را می‌توان در فقدان دانش (یا دانش ناکافی) در این موضوع خاص یافت. به منظور افزایش آگاهی جامعه (از جمله خود کارآفرینان) لازم است استراتژی مدیریت دانش از منظر جهانی با ترسیم زمینه‌های بهبود و قابلیت اجرای آنها معرفی شود.
سوختِ آینده
نفت برای اولین‌بار در سال ۱۸۵۹ کشف شد، اما اگر انسان بخواهد با تغییرات آب‌وهوایی مقابله کند، اتکای او به این سوخت فسیلی باید پایان یابد. منابع انرژی تجدیدپذیر جایگزینی مناسب برای سوخت‌رسانی به ناوگان حمل‌ونقل به عنوان عامل کلیدی مورد بررسی قرار خواهند گرفت. خودروهای برقی با باتری در حال حاضر در رقابت با سوخت فسیلی در جایگاه مقابل قرار دارند. اما بیوگاز، که تجدیدپذیر و متشکل از کربن خنثی است و هیدروژن دو احتمال جایگزین بنزین و انقلابی برای آینده هستند. بیوگاز یک راه‌حل فوری در دسترس برای وسایل نقلیه سنگین که مسیر طولانی را باید طی کنند (HGV)، ارائه می‌دهد و همچنین می‌تواند به عنوان «مرحله پله» در انتقال به سوخت هیدروژنی عمل کند، زیرا زیرساخت آن برای نیازهای هیدروژنی آینده بدون نیاز به بازسازی، سازگار است. هیدروژن به‌طور بالقوه و از نظر زیست‌محیطی یک سوخت ایده‌آل است. چالش‌های فعلی برای هیدروژن در مقیاس پیاده‌سازی، تبدیل آن به شکل قابل استفاده برای حمل‌ونقل است.
به نقل از نشنال گرید، دو پروژه در بریتانیا در دست اجرا وجود دارد. پروژه اول به نام فیوچرگرید (FutureGrid)، که مخلوط هیدروژن را در خطوط لوله گاز خارج از شبکه آزمایش می‌کند و پروژه یونیون (Union) که توسعه یک «ستون فقرات» هیدروژنی در بریتانیا را بررسی می‌کند که واحدهای صنعتی را در سراسر این کشور به هم متصل می‌کند. هیدروژن ممکن است راه‌حل آینده برای وسایل نقلیه، بارهای سنگین و سفرهای طولانی‌مدت، از جمله حمل‌ونقل مردم و بار از طریق راه‌آهن باشد. هاب‌های اولیه هیدروژن برای حمل‌ونقل را می‌توان تا اوایل دهه ۲۰۳۰ پیش‌بینی کرد و تخمین زد که تا سال ۲۰۳۰ به ۵۰ ایستگاه سوخت‌گیری هیدروژن در بریتانیا نیاز خواهد بود. در آینده، این امکان وجود دارد که مراکز شارژ در مقیاس بزرگ برای HGVها، اتوبوس‌ها و ناوگان عمومی، مانند وسایل نقلیه شهری و اضطراری، همه در یک مکان برای به حداقل رساندن اختلال ایجاد شوند. ممکن است شاهد پایان انبارهای اتوبوس در مکان‌های مرکزی بود که فرصتی برای برنامه‌ریزان شهری فراهم می‌کند که می‌تواند به ایجاد فضاهای اجتماعی و دلپذیر منجر شود.
وسایل نقلیه خودران (اتونوموس) و هوش مصنوعی
وسایل نقلیه خودران (AV) همراه با هوش مصنوعی آینده‌ای از راحتی و آسایش را در حمل‌ونقل آینده فراهم می‌کنند. جدول زمانی اتوبوس‌ها، محل استراحت آنها و رانندگی با استرس دیگر به گذشته تعلق خواهند داشت. وسایل نقلیه عمومی خودران که بر اساس الگوریتم‌های پیشرفته کار می‌کنند، افرادی را که در همان جهت حرکت می‌کنند، سوار می‌کنند. در آینده، وسایل نقلیه روباتی ممکن است کاملاً متفاوت از نسخه کانسپت مورد انتظار باشند. یک کپسول حمل‌ونقل را تصور کنید که مرزهای بین خانه، ماشین، مرکز سرگرمی، محل کار و مراکز تفریحی را محو می‌کند. نرم‌افزار مرکزی هوش مصنوعی ممکن است سیستم‌های ترافیک شهری را کنترل کند و جریان ترافیک را هدایت کند تا ازدحام و تصادفات جاده‌ای هر دو به تاریخ سپرده شوند. صندوق توسعه محرک دولت بریتانیا قبلاً سه پروژه آزمایشی خودران را تامین مالی کرده است. پروژه درایون (DRIVEN)، ناوگان آزمایشی از وسایل نقلیه کاملاً سرخود در مناطق شهری و بین‌شهری که به سفرهای خودمختار در آکسفورد و لندن ختم خواهد شد. پروژه دوم روبوپایلوت (RoboPilot)، به ایجاد رانندگی مستقل برای یک ون تحویل کالا به صورت الکترونیکی مربوط می‌شود که می‌تواند با اتوبوس‌ها و کامیون‌های بزرگ‌تر سازگار شود و پروژه سوم به نام استریت وایس (StreetWise)، نمایشی از فناوری، اعتبارسنجی ایمنی، مدل‌های بیمه و خدمات برای جابه‌جایی شخصی مستقل برای جایگزینی خودروهای شهری است. همچنین انتظار می‌رود کشتی‌های خودران در آینده نزدیک از دریاها عبور کنند. هوش مصنوعی پیشرفته می‌تواند مسیرهای بهینه‌شده را محاسبه کند و با استفاده از داده‌های آب‌وهوا و جریان‌های دریا، سرعت را به حداکثر برساند. استفاده از داده‌های دریایی که قبلاً از طریق سیستم‌های هوشمند کشتی‌ها تولید شده‌اند، می‌تواند بزرگ‌ترین موج رو به جلو در حمل‌ونقل تجاری از زمان معرفی کانتینرها باشد.
همان‌طور که ایلان ماسک ایده منبع باز خود را برای سیستم قطار هایپرلوپ ارائه کرد. تا سال ۲۰۳۰، ویرجن هایپرلوپ می‌تواند افراد و محموله‌های خود را از لندن به ادینبورگ در ۴۵ دقیقه یا بین نیویورک و واشنگتن دی‌سی را در ۳۰ دقیقه با هم ببرد. غلاف‌های توسعه‌یافته در ویرجن هایپرلوپ با رسیدن به سرعت حداکثر ۶۷۰ مایل در ساعت، از طریق آهنرباهای الکترومغناطیسی تغذیه می‌شوند که آنها را از طریق یک لوله خلأ عبور می‌دهد، که باعث از بین رفتن مقاومت هوایی می‌شود که در سایر روش‌های حمل‌ونقل وجود دارد. صنعت هوانوردی جهانی نیز با وجود اینکه از همه‌گیری ویروس کرونا به سختی آسیب دیده است، به دنبال راه‌هایی برای کاهش تاثیر کربن هواپیماهای سوخت سنتی با سوخت‌های جت مصنوعی و هیدروژن، در کنار طراحی‌های جدید موتور و هواپیما در آینده است. چالش حمل‌ونقل هوایی آینده دولت بریتانیا ۱۲۵ میلیون پوند برای توسعه راه‌های سبزتر برای پرواز، از جمله هواپیماهای تمام‌الکتریکی کوتاه‌مسافت، تحویل هواپیماهای بدون سرنشین و فناوری‌های پرواز مستقل، سرمایه‌گذاری کرده است که این موضوع می‌تواند نشان از اهمیت این موضوع در آینده نزدیک باشد.
چالش‌های زنجیره تامین و ناوگان حمل‌ونقل سبز
لجستیک به عنوان یک عنصر مهم در مدیریت زنجیره تامین یکی از شاخه‌های صنعتی است که تاثیر بسزایی در افزایش تولید دی‌اکسید کربن و در نتیجه آلودگی هوا دارد. برای چندین دهه، فعالیت‌های تحقیقاتی، استراتژیک، اجتماعی و ساختاری انجام شده است که هدف اصلی آن پاسخ به این سوال آزاردهنده است که چگونه در یک اقتصاد و صنعت به شدت در حال توسعه، تاثیر منفی انسان بر محیط زیست را بتوان به حداقل رساند (به ویژه زمانی که این توسعه مبتنی بر منابع انرژی باشد). یکی از روش‌های مراقبت از محیط زیست، نیازهای روزافزون در حوزه سیاست‌های زیست‌محیطی در اروپا و جهان است که نتیجه آن چند برابر شدن فناوری‌ها و امکانات (نوآوری‌ها) جدید در حوزه حمل‌ونقل منطقه‌ای و بین‌المللی است. به حداقل رساندن آلودگی محیط زیست اولویت سیاست زیست‌محیطی است که تا سال ۲۰۵۰ اعمال می‌شود. چنین فعالیت‌هایی در چارچوب قانون و سیاست، در اوایل قرن بیستم، به ویژه در دهه دوم قرن بیست و یکم، به توسعه پویایی در زمینه سوخت‌های سبز در حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و دریایی منجر شد.
با توجه به اینکه بازار جهانی توسط عرضه و تقاضا حرکت می‌کند و عامل تعیین‌کننده دسترسی به محصولات، لجستیک منطقه‌ای و بین‌المللی است، امکان‌های اجرای استراتژی حمل‌ونقل سبز در چارچوب توسعه پایدار در شرکت‌های لجستیکی نقطه عطفی برای تغییرات ناوگان حمل‌ونقل است. نتایج تحلیل SWOT ارائه‌شده در مقاله‌ای توسط دکتر اوبرشت در سال ۲۰۲۱ که به نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها، تهدیدات بازار وسایل نقلیه سبز برای شرکت‌های حمل‌ونقل اشاره می‌کند، وضعیت بازار وسایل نقلیه سبز برای شرکت‌های حمل‌ونقل با مزیت نقاط قوت را مشخص می‌کند و بیان می‌کند که باید از این نقاط قوت برای به حداکثر رساندن استفاده از وسایل نقلیه سبز استفاده کرد. ایشان همچنین تاکید می‌کند که یارانه برای وسایل نقلیه سبز امکان سرمایه‌گذاری در یک ناوگان مدرن را فراهم می‌کند. راه‌حل‌های جدید (به عنوان مثال ایستگاه‌های شارژ شخصی) می‌تواند بر بهره‌وری بیشتر انرژی (خودکفایی) تاثیر بگذارد. افزایش آگاهی اجتماعی، شرکت‌ها را مجبور به انجام اقدامات مناسب در زمینه حفاظت از محیط زیست و توسعه حمل‌ونقل عمومی مبتنی بر وسایل نقلیه سبز می‌کند.
البته مانع اقتصادی یک مشکل بسیار بزرگ در مفهوم توسعه پایدار در مدیریت زنجیره تامین است. این مانع ممکن است با قدرت خود مانع توسعه در بسیاری از زمینه‌ها شود. علاوه بر این، اغلب می‌تواند به پشتوانه‌ای برای ایجاد مقاومت اجتماعی و ذهنی تبدیل شود. کمبود منابع مالی مشکل بسیار بزرگی در اجرای نوآوری‌ها و فناوری‌های روز است. برای شرکت‌های حمل‌ونقل، یکی از تغییرات عمده در مدیریت سبز ممکن است نوسازی ناوگان حمل‌ونقل باشد. البته باید این مدرن‌سازی را نه به‌عنوان جوان‌سازی ناوگان (یعنی خرید خودروهای جدید با سوخت‌های نفتی یا حذف کلی و تدریجی خودروهای دیزلی و بنزینی)، بلکه بیشتر از همه به‌عنوان بهسازی وسایل نقلیه با آخرین راه‌حل‌های انرژی جایگزین درک کرد. خودروهای سبز، اول از همه، خودروهای هیبریدی، الکتریکی و هیدروژنی و همچنین خودروهای وی‌تو جی از وسایل نقلیه شبکه هستند که به‌طور فزاینده‌ای محبوب هستند. بدیهی است که جایگزینی ناوگان با ناوگان موسوم به سبز نیازمند تعهد زیادی از سوی کارآفرین در زمینه استراتژی‌های زیست‌محیطی است. جدا از دانش گسترده و بلوغ اکولوژیک، متاسفانه مستلزم مشارکت سرمایه قابل توجهی است. همان‌طور که در بازار به راحتی قابل مشاهده است، خودروهای متعلق به گروه معتبر خودروهای سبز سرمایه‌گذاری‌ای بسیار گران‌قیمت (یا کم‌بازده) هستند. به عنوان مثال، خودروهای الکتریکی کلاس A اغلب هزینه‌ای مشابه خودروهای کلاس S ضعیف را نشان می‌دهند که متأسفانه کارآفرینان را دلسرد می‌کند. در بسیاری از کشورها، به منظور شکستن سد اقتصادی GTS، برنامه‌های ساختاری متعددی معرفی می‌شوند. این برنامه‌ها شامل یارانه‌های بسیار قابل توجهی (به عنوان مثال ۳۰ درصد در لهستان) برای خرید خودروهای الکتریکی جدید است. یا به عنوان مثال، برنامه eVAN در بازار اروپا ظاهر شده است که هدف اصلی آن به حداقل رساندن انتشار آلاینده‌های هوا با حمایت از خرید وسایل نقلیه تحویل با استفاده از نیروی الکتریکی است. این برنامه علاوه بر امکان خرید وانت‌های برقی، امکان تامین مالی مشترک برای خرید وسیله شارژ تا توان ۲۲ کیلووات (بدون امکان ارائه خدمات شارژ) را نیز دربر می‌گیرد. ضمن اینکه شرایط دریافت یارانه چندان ساده نیست.
مشکل خودروهای سبز، به ویژه خودروهای برقی، عمدتاً به زیرساخت ضعیف برای شارژ خودروهای الکتریکی مربوط می‌شود. متاسفانه هنوز جای کار زیادی در این زمینه وجود دارد که متأسفانه باید به عنوان بزرگ‌ترین نقطه ضعف با آن برخورد کرد. فرصت‌های زیادی برای شرکت‌هایی وجود دارد که تصمیم به خرید و استفاده از وسایل نقلیه سبز دارند. اول، به دلیل سیاست طرفدار محیط زیست در بسیاری از کشورها، امکان دریافت یارانه برای وسایل نقلیه سبز وجود دارد. توسعه عادلانه حمل‌ونقل عمومی مبتنی بر وسایل نقلیه سبز وجود دارد که هدف آن تا حد امکان وسایل نقلیه الکتریکی در جاده‌هاست. همچنین ممکن است تحت تاثیر پیشرفت سریع در تولید باتری‌های الکتریکی بزرگ‌تر و ارزان‌تر قرار گیرد.
همچنین گروه دومی از فرصت‌های مهم وجود دارد، یعنی فشار اجتماعی بر حفاظت از محیط زیست به عنوان عاملی کلیدی در تسریع تغییرات ناوگان حمل‌ونقل. در میان تهدیدات توسعه ناوگان حمل‌ونقل، مهم‌ترین آنها استانداردهای انتشار گازهای گلخانه‌ای دقیق‌تر و افزایش زیاد قیمت برق است. عامل اول ممکن است به این معنا باشد که خودروهایی که در حال حاضر از آنها به عنوان سبز یاد می‌شود به دلیل تغییر استانداردهای آلایندگی به زودی از رنگ سبز خارج شوند و نیاز به جایگزینی ناوگان دیگری باشد که متاسفانه به معنای هزینه‌های جدید است. افزایش زیاد قیمت برق نیز هزینه‌های استفاده از چنین وسایل نقلیه‌ای را افزایش می‌دهد. با این حال، برای دستیابی به توسعه پایدار در ناوگان حمل‌ونقل، باید حداقل یک عنصر اقتصادی را نیز در نظر گرفت و تحقیقات در مورد استفاده از حمل‌ونقل سبز باید به‌طور گسترده انجام و در مورد آن بحث شود. لازم به تاکید است که این موضوع به خوبی با SDG ۷ توسعه پایدار، در مورد اطمینان از دسترسی به انرژی پایدار و مدرن، با تاکید بر همکاری بین‌المللی در تحقیق در مورد انرژی و فناوری‌های پاک‌تر در این زمینه هم‌خوانی دارد و البته همچنین توسعه زیرساخت‌ها و نوسازی فناوری‌هایی که امکان دسترسی به خدمات انرژی مدرن و پایدار، از جمله خدمات مورد استفاده در حمل‌ونقل را فراهم می‌کند، مرتبط است.
* نویسنده نشریه
