اقتصاد جهانی زیر تیغ چالش های جدید تجارت/ ایران چگونه می تواند حضور موثری در بازارهای جهانی داشته باشد؟

در شرایطی که ایران با چالش مداوم تراز تجاری منفی مواجه است، تراز تجاری چین در مقام دومین اقتصاد بزرگ دنیا، در سال 2022 برابر مثبت 857 میلیارد دلار گزارش شده است. در چنین فضایی این سوال مطرح می شود که آیا ایران نیز می تواند با تکیه بر اصول موفقیت چین، حضور موثری در بازارهای جهانی و بین المللی داشته باشد؟

به گزارش تین نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، در شرایطی که ایران با چالش مداوم تراز تجاری منفی دست به گریبان است، تراز تجاری کشور چین در مقام دومین اقتصاد بزرگ دنیا، در سال 2022 برابر مثبت 857 میلیارد گزارش شده است. این تراز تجاری حکایت از اثرگذاری اقتصاد چین بر دنیا و سهم بزرگ این کشور در تامین نیاز سایر کشورها دارد. در چنین فضایی این سوال مطرح می شود که رمز موفقیت چین برای حضور موثر  و  اثرگذار در بازار جهانی چیست؟ آیا ایران می تواند با  تکیه بر اصول  موفقیت چین، حضور  موثر در بازار بین المللی  را  از آن خود کند؟

چین دومین اقتصاد بزرگ دنیا و نخستین اقتصاد کالامحور دنیا است. این کشور سهم عظیمی از تولید و مصرف کامودیتی های دنیا را در اختیار دارد. در همین حال در عرصه تجارت نیز نقش اثرگذار و غیرقابل جایگزینی را در سطح اقتصاد جهانی ایفا می کند. تراز تجاری این کشور در سال 2022 برابر مثبت 857 میلیارد دلار برآورد شده است.

توسعه تولید در کارخانه دنیا

در طول سال های گذشته بارها برخی رسانه ها درخصوص سقوط اقتصادی چین در آینده نزدیک خبر داده اند، با این وجود اژدهای زرد همچنان یکی از اقتصادهای بزرگ دنیا است که عملکرد آن در حوزه تولید، صنعت و تجارت، در دنیای کنونی غیر قابل جایگزین است. چین با اتکا به نیروی کار فراوان و ارزان توانست به کارخانه دنیا بدل شود و سهم بزرگی از تولید صنعتی دنیا را در دست بگیرد، اما با گذر زمان و ارتقای سطح رفاه عمومی در این کشور، دیگر نیروی کار ارزان را نمی توان عامل موفقیت این کشور در حوزه تولید و حضور دائم در بازار جهانی عنوان کرد. درواقع باید اقرار کرد؛ در حال حاضر ارتقای مهارت نیروی کار و بهره وری هرچه بیشتر صنایع، عامل اصلی رقابت پذیری بالای محصولات چینی در بازار جهانی است. از سال 1980 تا 2020، رشد اقتصادی چین، تقریبا 75 برابر شده است؛ بنابراین این کشور را باید دارنده بزرگترین رشد اقتصادی در سال های اخیر دانست. در همین حال باید تاکید کرد؛ درنتیجه اصلاحات اقتصادی چین، صدها میلیون نفر از مردم این کشور، از فقر نجات یافتند. بهبود شرایط اقتصادی این کشور و حضور موثر آن در عرصه تجارت جهانی را باید بزرگترین و سریع ترین تغییر در تاریخ معاصر دانست. تا چند دهه قبل چین یکی از فقیرترین کشورهای دنیا بود، اما با اصلاحات اقتصادی توانست به موتور تولید دنیا بدل شود، تاجایی که برخی اقتصاددانان چین را جانشین آمریکا در صحنه اقتصاد جهانی می دانند. در چنین موقعیتی این سوال مطرح می شود که معجزه چین چگونه رقم خورد؟

سیاست های بازار آزاد از دهه 1980 در دنیا غالب و همه گیر شد. آزادسازی قیمت ها، خصوصی کردن صنایع، پذیرش تجارت آزاد و... در دستور کار بسیاری از کشورها قرارگرفت، اما این سیاست در بسیاری از کشورها نتیجه بخش نبود و هیچ کدام رشدی مشابه چین را تجربه نکردند. چین در گذشته یک اقتصاد کوچک کشاورزی بود، اما اصلاحات اقتصادی چین منجر به رشد فوق العاده اقتصادی این کشور شد. در گذشته اقتصاد چین تا حد زیادی با دستورات دولت به جلو می رفت، به این معنی که افراد تنها در محدوده تعیین شده از سوی دولت، امکان فعالیت داشتند. دولت چین در دوره آزادسازی سیاست ها، همچنان نقش راهبری را بر عهده گرفت و زیرساخت های تغییر و تولید را تامین کرد. در سال 1980 میلادی، تولید ناخالص داخلی چین 194 دلار بود؛ این تولید ناخالص داخلی برای کشوری با جمعیت قریب به یک میلیارد در آن زمان، بسیار ناچیر بود. رهبران چین می دانستند که باید در مسیر اصلاح الگوی اقتصادی گام بردارند. چینی ها اصلاحات اقتصادی را گام به گام و با احتیاط جلو بردند، به این معنی که فعالیت های بازاری به عنوان بخشی فرعی از اقتصاد، اجرایی و تشویق شدند. به این ترتیب در سایه سیاستی دوگانه و حمایت تولید توسط دولت، شاهد توسعه صنایع در این کشور بودیم. در دوره اجرای اصلاحات اقتصادی، نقش دولت حذف نشد. کمااینکه در حال حاضر نیز چین به هیچ عنوان یک اقتصاد بازار آزاد نیست، بلکه یک اقتصاد بازاری دولت محور است. دولت مالک کل زمین های کشور است و از این مساله برای هدایت کلی رقابت ها در اقتصاد استفاده می کند. همین روش نیز به رونق رشد اقتصادی چین منجر شد.

در ادامه این کشور توانست با اتکا به سیاست هایی همچون نیروی کار ارزان، سرکوب نرخ پول ملی (یوآن) سرکوب نرخ بهره و... حضور خود را در بازار جهانی تثبیت کند. در همین حال برای تولید محصولات های تک سرمایه گذاری کرد و حضور خود را در بازار جهانی، بیش از پیش تثبیت کرد.

حضور موثر در بازار جهانی، چطور ممکن شد؟

محسن محمدی؛ پژوهشگر توسعه صنعتی اظهار کرد: نرخ پایین دستمزد نیروی کار یکی از مزیت ها و نقاط عطف برای آغاز تحولات اقتصادی چین در دوره پسامائو بود. این کشور با اتکا به جمعیت بیش از یک میلیاردی خود توانست این ویژگی را به بستری برای رشد بدل کند و بیشترین بهره وری را از آن خود سازد. به این ترتیب این اژدهای زردرنگ در سایه بهره مندی از جمعیت قابل توجه و ارزان به قطب تولید دنیا بدل شد. در آن دوره فضای عمومی بین المللی نیز به گونه ای بود که ایالات متحده نیز از قرارگرفتن چین روی ریل توسعه حمایت می کرد. درنتیجه خطوط تولید شرکت های چند ملیتی به چین منتقل شد و این کشور حکم کارخانه ای برای تولید محصولات دنیا را پیدا کرد. در ادامه با اتکا به همین مزیت، اقتصاد چین رشد کرد و حضور آن در بازار رقابت جهانی، رشد کرد. این پژوهشگر توسعه صنعتی گفت: البته مسیر توسعه چین به تولید با اتکا به نیروی کار ارزان ختم نشد. این کشور توانست در مسیر صنعتی شدن و حضور هرچه موثرتر در اقتصاد دنیا گام بردارد، تاجایی که باید اقرار کرد؛ چین کنونی، تفاوت های جدی با دهه های نخست آغاز مسیر رشد اقتصادی دارد. این پژوهشگر توسعه صنعتی افزود: چین در دنیای کنونی دیگر از مزیت نرخ پایین دستمزد برخوردار نیست، چراکه با ارتقای سطح رفاه عمومی و بهبود سطح اقتصادی، نیروی کار این کشور مزد بیشتری را طلب می کند. به این ترتیب چین دیگر نمی تواند کارخانه دنیا بماند. برهمین اساس نیز در طول دهه های اخیر تلاش کرده تا به صنایع پیشرفته و های تک دست یابد و در این حوزه حرفی برای گفتن داشته باشد. چین در دنیای کنونی به دنبال دست یابی به بازارهای جدید است.

محمدی افزود: اثرگذاری هرچه بیشتر چین در اقتصاد دنیا با واکنش منفی سایر ابرقدرت ها و اقتصادهای بزرگ دنیا مواجه شد. کمااینکه کشورهایی همچون ایالات متحده یا بسیاری از کشورهای اروپایی در راستای حفظ منافع خود، اقدام به وضع تعرفه در مقابل برخی محصولات چینی از جمله تولیدات این کشور در حوزه خودرو برقی، اقتصاد و صنایع دیجیتال و..کرد ند.

 این دست اقدامات تعرفه ای با هدف حمایت از صنایع داخلی و ایجاد ممانعت در مسیر حضور مستمر و روزافزون چین در بازار جهانی انجام می شود. در چنین فضایی چین برای برای تداوم شرایط رشد اقتصادی و حضور موثر در صحنه تولید و تجارت، نیازمند حضور در بازارهای جدید است، بنابراین این کشور باید برای کسب سهم موثری از بازارهای آفریقا، آسیای غربی و آسیای میانه تلاش کند.

تداوم رشد یا بازگشت از مسیر صعود؟

وی گفت: در طول سال های  گذشته همواره شاهد اختلاف نظرهای جدی درخصوص موفقیت یا عدم موفقیت اقتصادی چین بوده ایم. بسیاری از رسانه های اصلی و پرمخاطب دنیا در طول سال های گذشته، افول اقتصادی چین و سقوط این اقتصاد بزرگ را پیش بینی کرده اند، اما هم زمان برخی اقتصاددانان معتقدند چین می تواند از مشکلات و چالش های اقتصادی خود گذر کند و همچنان در مسیر توسعه گام بردارد. محمدی خاطرنشان کرد: با بروز بحران های ساخت وساز در چین به عنوان یکی از موتورهای محرک اقتصاد این کشور، افول چین مجددا مورد توجه برخی جریان های اقتصادی قرارگرفت. با این وجود باید خاطرنشان کرد؛ دولت این کشور به دنبال فائق آمدن بر مشکلات با اجرای راهکارهای حمایتی مختلف است.

این پژوهشگر توسعه صنعتی از سیاست سرکوب نرخ ارز چین در مقابل دلار به عنوان دیگر سیاستی نام برد که به ارتقای حضور این کشور در بازار جهانی منتهی می شود. در شرایطی که ارزش یوآن در مقابل دلار کاهشی است، صادرات از این کشور رونق خواهد یافت. به بیانی دیگر چین برای فروش محصولات خود به بازارهای جهانی، روش های مختلفی را دنبال کرده است که نتیجه آن تراز تجاری مثبت قابل توجه این کشور است. محمدی گفت: ارتقای حضور در بازار بین المللی و کسب سهم حداکثری در بازار جهانی، مسیر توسعه را در بسیاری از صنایع هموار می کند. ایران نیز به خصوص با توجه به ظرفیت های ویژه ای که در حوزه تولید برخی صنایع دارد، نیازمند ارتقای سهم حضور خود در بازار بین المللی است.

البته باید تاکید کرد؛ الگوبرداری ایران از عملکرد چین با اماواگرهای بسیاری همراه است. مسائل و تنش های متعددی در سطح جهانی میان ایران و سایر کشورها مطرح است که مانع حضور شرکت های چندملیتی در ایران می شود. در موقعیت کنونی الحاق صنایع ایرانی به عنوان بخشی از زنجیره تولید به صنایع چندملیتی با چالش های زیادی روبه روست. به بیانی دیگر تا زمانی که چالش های حاکم بر سیاست خارجی ایران مرتفع نشود، نمی توانیم با الگوبرداری از سیاست چین برای حضور موثر در بازار جهانی، سهم خود را در صادرات ارتقا دهیم.