نامزد ایرانی نوبل اقتصادی: ارز چند نرخی باید برچیده شود

نمی توان قوانین اقتصادی را در یک نظام ارزی چندگانه اجرا کرد. این نقل قولی از محمدهاشم پسران اقتصاددان ایرانی در یک نشست پرسش و پاسخ است که در آن به پرسش ‎های اقتصادی مختلفی از هوش مصنوعی و تعریف پول در دنیای جدید تا ضرورت اجماع بر مسائل اصلی اقتصاد از جمله ارز تک نرخی، پرداخت.

به گزارش تین نیوز به نقل از ایرنا، موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران در نشستی با عنوان پرسش و پاسخ با محمدهاشم پسران میزبان این چهره های شاخص جهان در اقتصاد بود. پسران، تحصیلات دکتری خود را در رشته اقتصاد در دانشگاه کمبریج به پایان رساند و به مدت ۲۴ سال از ۱۹۸۸ تا ۲۰۱۲ به عنوان استاد تمام در این دانشگاه مشغول به تدریس و پژوهش بود.

وی از سال ۲۰۰۵ تاکنون، صاحب کرسی عالی اقتصاد جان الیوت در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی است و همچنین از سال ۱۹۷۷ تاکنون به عنوان عضو پژوهشی پیوسته در کالج ترینیتی کمبریج فعالیت می کند. پروفسور پسران در زمینه اقتصادسنجی و تحلیل های اقتصادی، مشارکت های علمی ارزشمندی داشته و تأثیر قابل توجهی بر پیشرفت این حوزه گذاشته است و نامش به عنوان یکی از اقتصاددانانی که شانس دریافت نوبل این رشته را دارند، مطرح بوده است.

در این نشست، از مسائل روز مانند هوش مصنوعی گرفته تا مسائل اقتصاد ایران و تحریم ها مورد بررسی قرار گرفت.

هوش مصنوعی، میراث خوارزمی و تغییر تعریف پول در دنیای جدید

موضوع پرتکرار این روزها که از صاحب نظران حوزه های مختلف پرسیده می شود، در زمینه هوش مصنوعی است. این نخستین موضوعی بود که در گفت وگو با پسران نیز طرح شد. او پاسخ به این پرسش را که یادگیری ماشین و هوش مصنوعی، جایگزین اقتصادسنجی سنتی خواهند شد یا نه، با یک مقدمه شروع کرد: اجداد ما ایرانیان، مثل خوارزمی بودند که الگوریتم ها را درست کردند.

به گفته پسران، وقتی از یادگیری ماشین یا هوش مصنوعی صحبت می کنیم در واقع از الگوریتم هایی صحبت می کنیم که کارها را سریع و خودکار می کنند که مکمل و نه جایگزین روش های کنونی هستند.

وی در ادامه با یک مثال از کاربرد الگوریتم ها گفت: به طور نمونه آمازون ، اوبر یا در ایران دیجی کالا داده هایی در اختیار دارند که با استفاده از آنها و الگوریتم های یادگیری ماشین یا هوش مصنوعی می توان روندهای کوتاه مدت را پیش بینی و به شرکت ها برای ذخیره سازی کالا یا حمل ونقل، راهکار ارائه دهند. کاربردهایی در علوم دیگر مانند تشخیص پزشکی نیز وجود دارد اما اینکه بگوییم هوش مصنوعی توانایی انجام کاری را دارد که انسان ندارد، اشتباه است پس از این نظر نمی توان گفت هوش مصنوعی جایگزین ما خواهد شد و من درباره این جایگزینی، تردید دارم.

دنیا همیشه در حال تغییر است و این فناوری ها می توانند تعاریف را تغییر دهند، مثلاً پول چیست؟ با این فناوری ها، تعریف پول می تواند تغییر کند و از این نظر، ما در دوران مهمی قرار داریم.

شکست انحصار بانک های مرکزی با رمزارزها

آیا نظام و سیاست های پولی و مالی با ظهور رمزدارایی ها و رمزارزها تغییر خواهد کرد؟ ، پرسش دیگری بود که پسران در پاسخ گفت: یکی از مسائل مهم علم اقتصاد این است که پول چیست؟ پول واحد مبادله و ذخیره ارزشی مورد اعتماد است. بنابراین انواع پول های دیجیتال هم باید پشتوانه داشته باشند. البته که منظور از پشتوانه، طلا نیست بلکه پشتوانه ای است که به شما اطمینان دهد ارزش پولی که در دست دارید کم نمی شود و این موضوع پیچیده ای است.

وی افزود: با این پول ها، سیاست ها و نظام پولی و مالی به تعادل بهتری خواهند رسید و انحصار بانک های مرکزی کاهش خواهد یافت اما هم زمان، تلاطم های بیشتری به وجود می آید. همچنین ایجاد این پول ها به اندازه اداره کننده آن مهم نیست. در واقع یک پرسش این است که نظارت بر این پول ها چگونه است؟ پشتوانه پول های جدید، نظارت بر آنهاست.

وی در ادامه با تأکید بر سه موضوع اعتماد، پشتوانه نظارتی و درآمد درباره رمزارزها گفت: پول های رایج را می توان در بانک گذاشت و از بهره آن، درآمد کسب کرد، این درآمدزایی در خصوص پول های دیجیتال هنوز ایجاد نشده است و به همین دلیل می توان گفت این پول ها در مراحل ابتدایی خود هستند.

این تحلیلگر اقتصادی همچنین درباره نظارت و رابطه آن با ارزش پول، به خاطره ای مربوط به تحریم بانک مرکزی ایران توسط آمریکا اشاره کرد و گفت: زمانی که بانک مرکزی ایران توسط آمریکا تحریم شد، خبرنگار وال استریت ژورنال از من پرسید، این موضوع موجب کاهش ارزش دلار خواهد شد؟ زمانی که شما پولی دارید و روی آن قید می گذارید که چه کسی به آن دسترسی داشته باشد یا از آن استفاده کند، ارزش آن پول کم می شود. به طور مثال، ایران توسط آمریکا تحریم می شود، روسیه و چین تحریم می شوند و این موضوع به مرور، ارزش دلار را کاهش می دهد. البته این به معنای از بین رفتن ارزش نیست، بلکه منظور، کاهش ارزش است و به زودی هم رخ نمی دهد، ممکن است آغاز فرآیندی باشد که ۱۰۰ سال طول می کشد.

افزایش نرخ ارز و نرخ تورم نیز بر تولید تأثیر منفی داردشاخصی برای سنجش شدت تحریم

موضوع بعدی گفت وگو، شاخص تحریم بود که در یکی از مقاله های پسران تعریف و محاسبه شده است. برای محاسبه این شاخص از رویکرد تحلیل احساسات یا Sentiment Analysis استفاده شده است. به این صورت که خبرهای منتشر شده درباره تحریم های ایران در روزنامه های مهم، بررسی و با استفاده از آن، شدت تحریم ها سنجیده شد.

پسران درباره این شاخص توضیح داد: جزئیات تحریم ها به صورت رسمی به عنوان مثال توسط خزانه داری آمریکا اعلام می شود؛ اینکه چه کالاها و چه شرکت هایی تحریم می شوند، جزئیاتی است که به صورت رسمی منتشر می شود و این جزئیات مطابق با شاخص به دست آمده از تحلیل روزنامه ها بود؛ همچنین این شاخص، با روندهای اقتصاد ایران نیز تطابق دارد.

وی درباره سازوکار تأثیر تحریم ها بر اقتصاد ایران گفت: تحریم بر نرخ ارز و نرخ ارز بر نرخ تورم اثر می گذارد. افزایش نرخ ارز و نرخ تورم نیز بر تولید تأثیر منفی دارد.

تاثیر سیاست و تحریم بر تورم

عوامل موثر بر تورم، دیگر محور گفت وگو با پسران بود. وقتی از تورم صحبت می کنیم، کارشناسان اقتصادی معمولاً در دو گروه قرار می گیرند؛ برخی معتقدند نقدینگی موجب تورم است و برخی دیگر، افزایش نرخ ارز را عامل افزایش مستمر سطح عمومی قیمت ها می دانند. پسران با تأکید بر اینکه از نظر علمی، رابطه نقدینگی و تورم، موضوعی حل شده است اما مسائل سیاسی آن بدون حل باقی مانده، دیدگاه خود را در خصوص رابطه نقدینگی و تورم تشریح کرد.

وی در این زمینه گفت: نقدینگی تعیین کننده تورم است اما دولت چگونه می تواند آن را کنترل کند؟ فرض کنید در یک کشور صادرکننده نفت، درآمد نفتی دولت، بدون تغییر نرخ ارز، افزایش یابد. دولت یا این درآمد را در داخل خرج می کند یا در خارج از کشور، سرمایه گذاری. اگر این کشور فرضی، مانند ایران دارای جمعیتی باشد که به شغل نیاز دارند، دولت گزینه افزایش مخارج داخلی را برای اشتغال، انتخاب می کند و برای مخارج داخلی، باید درآمد ارزی نفت را به پول ملی تبدیل کند که تورم زاست. به طور کلی هر کدام از این دو انتخاب باید طوری باشد که معادل درآمد نفتی افزایش یافته، تولید صورت بگیرد در غیر این صورت، افزایش این درآمد، تورم زاست.

وی ادامه داد: مثال دیگری را در نظر بگیریم که دولت می خواهد کسری مالی خود را از طریق انتشار اوراق قرضه تأمین کند. این تأمین مالی به شرطی انجام می شود که اوراق مورد قبول بازار باشد یا نرخ های بهره بالایی را پیشنهاد بدهد. اما اگر این کشور فرضی، کشوری با روابط خارجی محدود و بدون دسترسی به منابع مالی خارجی باشد چه می شود؟

بانک مرکزی که مسئول کنترل نقدینگی است، ناچار می شود منافع دولت را همراهی کند؛ یعنی، تأمین کننده هزینه دولت از طریق چاپ پول یا انتشار اوراق قرضه باشد. از آنجایی که در ایران، بازار مالی به خوبی توسعه پیدا نکرده، راه حل تأمین کسری دولت از چاپ پول می گذرد. بنابراین نمی توان گفت چون بانک مرکزی، نقدینگی را کنترل نکرده، تورم ایجاد شده است بلکه باید علت اصلی را در چرایی همراهی کردن بانک مرکزی با دولت، جست وجو کرد که یا تجارت خارجی و درآمد ارزی است یا نرخ ارز یعنی اعتماد مردم به پول ملی چقدر است؟ بنابراین باید اعتماد به پول ملی را افزایش داد.

پسران در زمینه تأمین مالی دولت توسط بانک مرکزی به تجربه یک سال اخیر آرژانتین اشاره کرد و گفت: در آرژانتین، بانک مرکزی با فشار بر نقدینگی در جهت کاهش و همراهی نکردن برای تأمین کسری دولت، ارزش پزو حدود ۴۰ درصد افزایش یافت؛ یعنی مردم دلارهای خود را می ‎فروشند، به نوعی ارزش دلار در آرژانتین ۴۰ درصد کاهش یافت. اما پرسش این است که چقدر می توان به این رویکرد ادامه داد؟ دولت باید مصمم باشد که مخارج خود را حتی با وجود کاهش درآمد، افزایش ندهد؛ بنابراین می توان گفت از نظر علمی، رابطه نقدینگی و تورم، موضوعی حل شده است اما مسائل سیاسی آن و نیز مسائلی مانند جنگ و تحریم مسائل حل نشده آن هستند و نمی توان صرفاً تورم را از نقطه نظر نقدینگی نگاه کرد.

اصلاحات اقتصادی مشروط به رفع تحریم نیست

این نامزد جایزه نوبل اقتصادی، در بخش دیگری از این گفت وگو به موضوع رشد اقتصادی و تأثیر تحریم بر آن پرداخت و گفت: فناوری و نیروی کاری که از این فناوری استفاده کند مهمترین عامل رشد اقتصادی است اما به دلیل تحریم های طولانی مدت و انزوای حاصل از آن، انتقال فناوری رخ نمی دهد.

کره شمالی، نمونه یک کشور کاملا منزوی است. ایران این انزوا را نمی خواهد اما کشورها به دلیل آثار ثانویه تحریم، تمایل کمتری به همکاری با ایران دارند. تحریم وجود دارد و از بین رفتن آن زمان بر است. بنابراین نباید اصلاحات اقتصادی را به دوران پس از تحریم ها موکول کرد. هر اصلاح اقتصادی که مورد نیاز است باید انجام شود؛ نباید بگوییم اگر تحریم نبود چنان می شد؛ انزوا به واسطه تحریم وجود دارد و باید در همین انزوا شکوفا شد.

ضرورت اجماع در مسائل اصلی اقتصاد

پسران، برچیده شدن ارز چند نرخی را یک سیاست اصلی برای اقتصاد دانست و گفت: باید درباره سیاست های اصلی اقتصاد، اجماع وجود داشته باشد.

وی با اشاره به دوره ای که آمریکا از برجام خارج شد گفت: در آن زمان، نرخ ارز افزایش یافت و دولت که نمی خواست کالای اساسی تحت تأثیر قرار گیرد، ارز را ۲ نرخی کرد. در دوره هایی از اقتصاد ایران، حتی ۶ نرخ ارز یا بیشتر هم وجود داشت. مساله این است که ارز چند نرخی باید از میان برود. نمی توان قوانین اقتصادی را در یک نظام ارزی چندگانه اجرا کرد؛ حتی در شوک ها نیز نباید نرخ ارز را چندگانه کرد.

وی در ادامه گفت: باید اجماعی برای سیاست های اصلی اقتصادی صورت بگیرد و لازم است چند سال روی این سیاست ها کار شود؛ اما مخالفان در میانه راه، این سیاست ها را از مسیر خود منحرف می کنند. به عنوان مثال، تک نرخی کردن ارز، یک اصل اساسی است که باید روی آن اجماع باشد اما ممکن است درباره چگونگی آن، اختلاف نظر وجود داشته باشد.

سوال خوبِ اقتصادی، توصیه هایی برای مسیر علمی دانشجویان

وی در پایان، توصیه هایی برای دانشجویان رشته اقتصاد درباره ترسیم مسیر پژوهشی شان داشت.

به گفته پسران، دانشجو باید یک سؤال داشته باشد و مسیر خود را برای یافتن پاسخ آن، ترسیم کند. اگر سؤال نباشد، مانند ناخدایی خواهد بود که سکان ندارد و تحقیقاتش، جهت یابی نمی شود.

البته، شانس هم وجود دارد. ممکن است جواب یک سؤال، یک نفر را به جایزه نوبل برساند و یک سؤال هم به کلی به نتیجه نرسد. این مسیر، مانند صعود به کوه است؛ باید هدف داشت و در رسیدن به این هدف، ثابت قدم بود و استمرار داشت.

مورد دیگر اینکه، این سؤال باید معقول باشد و بتوان به آن جواب داد، هر سؤالی به جواب نمی رسد. اما در جست وجوی پاسخ هر سؤال، سؤال هایی جدیدی شکل می گیرد که مجموعه این ها، مسیر پژوهشی را شکل می‎دهند. در این بین، سؤال خوب، سؤالی است که شما را در مسیر تحقیقاتی تان، یک درجه بالا ببرد.