وجود 9 گسل مشترک میان ایران و کشورهای همسایه

به گزارش خبرنگار ایسنا، در جغرافیای سیاسی از مرزها برای مشخص کردن حدود جغرافیایی کشورها استفاده می‌شود و مفهوم آن خطوط فرضی است که محدوده کشورها را با کشورهای همسایه معین می‌کند.

ایران بیش از ۶۰۰۰ کیلومتر با کشورهای افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و عراق مرز مشترک (خشکی) و ۲۷۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان دارد. ایران طولانی‌ترین مرز را با عراق و کوتاه‌ترین مرز را با ارمنستان دارد.

از سوی دیگر ایران علاوه بر گسل‌های فعال داخلی دارای گسل‌هایی است که ادامه آنها به کشورهای همسایه کشیده شده است که به این شرح است:

گسل‌های مشترک ایران با کشورهای همسایه

دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا به تعداد گسل‌های مرزی ایران با سایر کشورها اشاره کرد و افزود: انتهای گسل «درونه» در نزدیکی شهرهای کاشمر و خاف در استان خراسان، وارد خاک افغانستان می‌شود و گسل «آستارا» در استان گیلان نیز وارد خاک کشور جمهوری آذربایجان می‌شود.

وی گسل «عشق آباد» را از دیگر گسل‌های مرزی دانست که تا ترکمنستان ادامه دارد و از پایتخت این کشور ، شهر عشق آباد، عبور می‌کند.

زارع ادامه داد: از دیگر گسل‎های مرزی می‌توان به گسل‌های ذیل اشاره کرد:

گسل «حاجی آباد» در منطقه قائن که بخشی از این گسل وارد خاک افغانستان می‌شود

گسل «سراوان» در مرز ایران و پاکستان

گسل «مکران» در ساحل ایران و پاکستان

گسل اصلی جوان «زاگرس» که امتداد شمال غربی آن از مریوان تا کردستان عراق کشیده شده است

سامانه گسله «قطر- کارزون» که از کشور قطر در جنوب خلیج فارس تا کف خلیج فارس و سپس در استان‌های بوشهر و فارس و کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال‌وبختیاری در ایران ادامه می‌یابد.

وی با تاکید بر تعامل با محققان کشورهای همسایه برای مطالعه بر روی گسل‌های مرزی، یادآور شد: مطالعه بر روی برخی از گسل‌ها مانند گسل درونه که ادامه آن وارد خاک افغانستان می‌شود، سخت است؛ به گونه‌ای که مطالعاتی در منطقه خاف در استان خراسان داشتیم، ولی به دلیل عدم امنیت مناسب این مطالعات در مرز ایران متوقف شد.

زارع به زلزله «بالاکوت» پاکستان در مهر سال 1384 اشاره کرد و گفت: این زلزله در منطقه مرزی هند و پاکستان رخ داده است که در این منطقه «صلح مسلح» برقرار و یکی از مرزهای پرتنش است، از این رو مطالعاتی بر روی ادامه این گسل که در ادامه وارد خاک هندوستان می‌شود، انجام نشد.

به گفته وی هر چند که میان ایران و پاکستان جنگی نیست، ولی به دلیل وجود اشرار وضعیت مناسبی برای مطالعات لرزه‌ای گسل‌های مرزی وجود ندارد.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی با بیان اینکه تعامل ما با ترکیه فراهم شده است، خاطرنشان کرد: در زلزله وان ترکیه به راحتی اطلاعات مربوط تبادل شد، به گونه‌ای که اطلاعات این زلزله که توسط 30 ایستگاه شتاب‌نگاری ایران ثبت شده است و اطلاعات به دست آمده به سرعت در اختیار محققان ترکیه قرار داده شد و محققان ترکیه هم داده‌های شتاب‌نگاری خود را به سرعت برای ما ارسال کردند و حتی شکل موج‌های زلزله ظرف یک تا دو روز تبادل شد. همچنین بازدید میدانی را نیز در هفته بعد از رخداد زلزله در پهنه زلزله‌زده «وان» و «اجیش» انجام دادیم.

تعداد گسل‌های ایران

زارع به بیان تعداد سامانه‌های گسلی سراسری ایران با طول زیاد پرداخت و یادآور شد: سامانه گسلی زاگرس از مرز ایران و عراق یعنی از مریوان آغاز می‌شود، تا شمال بندرعباس به طول مجموعا 1000 کیلومتر کشیده شده است. این سامانه گسلی طویل‌ترین سامانه گسلی ایران است.

وی، گسل مکران را از جمله گسل‌های طویل در ساحل دریای عمان در جنوب شرق ایران نام برد و گفت: گسل مکران تنها گسلی است که چون در لبه فرورانش پوسته اقیانوسی به زیر پوسته قاره‌ای قرار دارد، زلزله‌هایی با بزرگای بیشتر از 8 در آن رخ می‌دهد، ضمن آنکه احتمال وقوع زلزله‌ای با بزرگای 9 نیز در آن در صورتی که کل طول گسل مکران در یک رویداد گسسته شود (در بدترین سناریوی ممکن) وجود دارد.

به گفته این محقق، گسل مکران در 7 آذر 1324 (28 نوامبر 1945) زلزله‌ای با بزرگای 8.2 را تجربه کرده است.

مدیر گروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه زلزله‌شناسی به سامانه گسلی قطر- کازرون به عنوان یک سامانه گسلی مهم ایران اشاره کرد و ادامه داد: این گسل دارای چند قطعه است که از جمله می‌توان به قطعات گسل «برازجان»، «کنار تخته»، «کازرون» و گسل «دنا» اشاره کرد.

وی یادآور شد: زمین‌شناسان معتقد هستند که این گسل تغییراتی در کف خلیج فارس ایجاد کرده است؛ ولی اطلاعات زیادی درباره تغییر شکلی که این سامانه گسلی در کف خلیج فارس ایجاد کرده، موجود نیست و تنها از نظر فیزیکی و شکلی در تصویرهای ماهواره‌ای و بعضی برداشت‌های ژئوفیزیکی و همچنین ژئوموفولوژی می‌توان این سامانه را تا شبه جزیره قطر دنبال کرد.

 مدیرگروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه زلزله‌شناسی در عین حال تصریح کرد: از نظر محققان زلزله‌شناس، هنگامی یک گسل را می‌توان به عنوان یک قطعه گسل در نظر گرفت که کل طول آن در یک اتفاق زلزله گسیخته شود.

وی توضیح داد: مثلا یک سامانه گسلی مانند زاگرس که طول حدود 1000 کیلومتر دارد، در یک رویداد منفرد زمین‌لرزه نمی‌تواند گسیخته شود و عملا قطعات مختلف آن در رویدادهای مختلف و مجزای زلزله در طول‌های کوچکتر مثلا 80، 100 و 120 کیلومتری در گذشته گسیخته شده است.

زارع یادآور شد: اینکه گسلی بتواند در یک زلزله، به طول حدود هزار کیلومتر گسیخته شود، زلزله‌ای با بزرگای حدود 9 می‌تواند ایجاد شود و این عملا یک فاجعه بزرگ خواهد بود؛ ولی مطالعات ما نیز نشان می‌دهد که گسل‌هایی که در پوسته قاره‌ای وجود دارند، در بیشتر موارد چنین زلزله‌ای نداشته‌اند.

به گفته وی، بررسی‌ها نشان می‌دهد که سامانه‌های گسلی طویل مشتمل بر چندین قطعه گسلی هستند که هر کدام دارای طول‌های مختلف مثلا 100، 70 و 60 کیلومتر است و در مجموعه و در کنار و در امتداد هم کل روند هزار کیلومتری این سامانه گسلی را شکل می‌دهند، ضمن آنکه مثلا این 15 قطعه هر کدام دارای فعالیت و توان لرزه‌زایی متفاوتی هستند.

این محقق همچنین با بیان اینکه در مناطق پوسته قاره‌ای گسل‌هایی با طول‌های چنین طولانی معمولا در یک زلزله گسیخته نمی‌شوند، خاطرنشان کرد: در زلزله 2011 ژاپن که در پوسته اقیانوسی و پهنه فرورانش رخ داد، طول گسل حدود 400 کیلومتر بود (برآورد قبلی ژاپنی‌هادر مورد گسیختگی یک طول مستقیم از گسل هم در همین حدود بوده است)؛ از این رو ژاپنی‌ها فکر نمی‌کردند که زلزله‌ای بزرگتر از 8 رخ دهد، ولی زلزله‌ای با بزرگای 9.0 رخ داد و دلیل آن این بود که طول حدود 400 کیلومتری پهنای زون گسیختگی، حدود 250 کیلومتر بود و این موضوع در برآورد قبلی دانشمندان ژاپنی لحاظ نشده و به همین دلیل بزرگترین زلزله قابل رخداد در این پهنه به درستی برآورد نشده بود.

وی خاطرنشان کرد: از این رو پس از زلزله 2011 ژاپن محققان دنیا متوجه شدند که باید در این زمینه (نقشه‌های پهنه‌بندی خطر زلزله در جهان) تجدیدنظر کنند.