نخستین درشکه کرایه‌ ای کی وارد ایران شد؟ / حال و روز درشکه‌ چی‌ های تهران در روزگار جان گرفتن ماشین

به گزارش تین نیوز به نقل از خبرآنلاین، در اوایل دهه ی چهل که دیگر رفت و آمد ماشین در خیابان های پایتخت حسابی جا افتاده، صدای نفس های آخر یک صنف به خوبی به گوش می رسد. چرخ های مدرنیته گویی نخست شروع به رد شدن از روی زندگی اینان کرده است. از درشکه چی های پایتخت حرف می زنم، همان ها که روزگاری بر و بیایی داشتند و حالا با وجود ماشین، حکایت کهنه ی دلازار خوب بهشان می چسبد. شهرداری دیگر اجازه نمی دهد مثل گذشته در هر خیابانی که می خواهند جولان دهند و مسافر بزنند، چند مسیر را برای شان مشخص کرده که فقط حق دارند روزی شان را با گز کردن همان پیدا کنند.

خبرنگار کیهان در آبان ۱۳۴۳ رفت به سر همان ایستگاهی که برای این بندگان خدا درنظر گرفته شده بود و پای درد دل شان نشست. حاصل این گفت وگو را که روز پنجشنبه ۲۱ آبان ۴۳ در روزنامه ی یادشده منتشر شد در پی می خوانید:

دست های پینه بسته و لاغرش را ستون کرده و سر و صورت پیر و چروکیده اش را به روی دست ها تکیه داده بود. اندام ضعیف و رنجورش در جلوی درشکه فرو رفته بود و چرت می زد. شاید هم چرت نمی زد، خواب می دید. خواب یک عمر زندگی همراه با مشقت را... شاید در خواب زندگی گذشته اش را می دید.

پیرمرد درشکه چی چشمانش را به رویم گشود و با دقتی خاص مرا نگریست و گفت: «کجا می خواهی بروی؟ ما تا مسگرآباد و قهوه خانه ی علی کاشی می رویم.» گفتم: «جایی نمی خواهم بروم. آمده ام با تو درد دل کنم. از زندگی گذشته ات بپرسم و راجع به فردایت حرف بزنم.»

گفتم: پدرجان! چند سال است درشکه چی هستی؟

چشمانش را به آن دورها دوخت و در لابه لای افق دوردست، زندگی گذشته اش را جست وجو کرد و گفت: «۵۴ سال است درشکه رانی می کنم.»

درآمد یک درشکه چی

آهسته پرسیدم: مشهدی نصرالله! روزی چند تومان درآمد داری؟

زیر لب گفت: حداکثر ۱۲ تا ۱۴ تومان.

از این جواب خوشحال شدم و گفتم: درآمد کمی نیست؟

سرش را به آهستگی تکان داد و گفت: پسرجان! روزی صد ریال باید به صاحب درشکه داد. درشکه مال من نیست. دیگری نفع آن را می برد. از طرفی جو و کاه اسب بیش از یک تومان است.

- زن و بچه هم داری؟

- با زن و چهار فرزندم در یک خانه ی اجاره ای در مسگرآباد زندگی می کنیم.

تعداد درشکه ها در تهران

می خواستم از او در مورد تعداد درشکه های تهران و اولین درشکه ای که در تهران شروع به کار کرد بپرسم، ولی او قبل از این سوال گفت:

به طوری که شنیده ام در تهران ۱۰۳۰ درشکه وجود دارد که جواز کسب تهران دارند و ۵۰۰ درشکه نیز از شهرستان ها به تهران آمده اند. علت هجوم آن ها به تهران این است که شنیده اند در تهران کار و بار درشکه چی ها خوب است ولی... هرچه تقاضا کردیم که اجازه دهند در یکی دو خیابان دیگر اجازه ی آمد و رفت داشته باشیم موافقت نشد و فعلا تمام درشکه های تهران از میدان خراسان به مسگرآباد می روند و برای هر مسافر ۲ ریال پول می گیرند. تعدادی از درشکه ها نیز از میدان شوش به دروازه غار می روند و تعدادی هم در جوادیه و نازی آباد و پل امامزاده معصوم به کار مشغول اند.

اولین درشکه

مشهدی نصرالله صحبتش گل انداخته بود:

راستی می دانی که اولین درشکه را چه کسی به تهران آورد؟ شما که می خواهی در روزنامه از درشکه ها و وضع کارشان بنویسی باید این را هم بنویسی. درشکه از ۱۰۰ سال پیش [حدود ۱۲۴۳ خورشیدی در زمان حکومت ناصرالدین شاه] در ایران وجود داشت و اعیان و بزرگان کالسکه ی شخصی داشتند و می گویند که آن را از اتریش به ایران آوردند. اولین درشکه ی کرایه ای در ۷۰ سال پیش [۱۲۷۳ خورشیدی، دو سال پیش از ترور ناصرالدین شاه] از اتریش وارد ایران شد و پس از آن مشهدی نوروز بادکوبه ای پنج دستگاه درشکه ی دواسبه ی زیبا ساخت و در تهران به کار انداخت و از هر مسافر ۲ ریال پول می گرفت. رفته رفته کارش بالا گرفت و آن هایی که پول داشتند و دست شان به دهن شان می رسید به چشم و هم چشمی مشهدی نوروز به درشکه داری مشغول شدند و تعداد درشکه در تهران زیاد شد.

این درشکه ها بسیار زیبا و قشنگ بود و عصرها مردم برای تفریح و گردش سوار می شدند و در نقاط تفریحی شهر گردش می کردند.

۶۵ نفر

آن روزها فقط تعداد انگشت شمارش بودند که چند دستگاه درشکه داشتند ولی امروزه ۶۵ نفر صاحب کلیه ی درشکه های تهران می باشند که ارزش هر درشکه ی آن ها با اسب بیش از دو هزار تومان است.

گرفتاری درشکه داران

صحبت من با مشهدی نصرالله در حدود یک ساعت طول کشید. در عرض این مدت عده ی زیادی از درشکه داران اطراف ما جمع شده بودند. آن ها هم که می دانستند گفته های مشهدی نصرالله در روزنامه چاپ می شود می خواستند حرف بزنند و درد دل کنند اما مشهدی نصرالله به کسی فرصت حرف زدن نمی داد و آن ها همه از پرحرفی او حرص می خوردند و انتظار داشتند که هرچه زودتر حرف مشهدی نصرالله تمام شود. این انتظار را در چشمان آن ها می خواندم. ناچار حرف مشهدی نصرالله را قطع کردم و به آن ها گفتم: «شما چه می گویید؟» همه با هم شروع به صحبت کردند. حرف های یکی از آن ها را که صدایش بلندتر و رساتر بود جسته گریخته شنیدم که می گفت:

«۵۰ سال عمر کردم بهم می گن میرزا تقی درشکه چی. حالا باید پنج نفر را نون بدم. بچه هام هم کوچک اند و کاری از دست شون ساخته نیست. دولت هم اجازه نمی ده که تو خیابون های شهر بگردیم. همه اش باید تو این بیابونا مسافر ببریم. این جا مسافر نیست. شما بنویسید که به ما اجازه بدن تو چند خیابون دیگه هم بریم مگه چطور می شه؟! مگه صد سال تو این شهر درشکه نبوده؟!»

میرزا تقی همچنان حرف می زد اما من دیگر نمی شنیدم. این ها حرف نبود، عقده ی پنجاه سال زندگی سخت و ناراحت کننده بود. شاید بعضی از حرف هایش درست نبود اما یک چیز درست در این حرف ها بود و آن این که دنیا ماشینی شده و بنزین جای کاه و جو و اتومبیل جانشین درشکه شده است و باید به حال آن هایی که در این میان قربانی تمدن و رفاه دیگران می شوند فکری کرد و آن ها را هم به سر و سامانی رساند.