شناسایی موانع پیش روی اتصال ریلی ایران و سوریه؛ ترانزیت ریلی در سایه سیاست منطقه ای

به گزارش تین نیوز به نقل از بازار،  کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی ایران و سوریه در حالی طی روز چهارشنبه ۱۵ آذرماه در تهران برگزار شد که مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی ایران از آمادگی کامل تهران برای بازسازی شبکه ریلی سوریه خبر داد. وی همچنین تاکید کرد که قرار است مناطق آزاد تجاری مشترک ایران و سوریه به زودی جانمایی و به بازرگانان دو کشور معرفی شوند.

اما مانند هر پروژه سرمایه گذاری خارجی دیگری، سرمایه گذاری ایران در توسعه زیرساخت های سوریه نیز باید مورد ارزیابی قرار گرفته و چالش ها و فرصت های آن شناسایی شوند. اگرچه سرمایه گذاری خارجی ایران در سوریه در راستای حمایت تهران از شریک استراتژیک و قدیمی خود مطرح شده، اما نکته مهم اینجاست که در صورت عدم بررسی شرایط و نبود مطالعات امکان سنجی علمی، این سرمایه گذاری نیز می تواند میلیاردها دلار سرمایه کشور را در معرض تهدید قرار دهد.

همکاری های اقتصادی مشترک ایران و سوریه

بر اساس آخرین گزارش منتشر شده از سوی گمرک ایران، میزان صادرات محصولات ایرانی به سوریه در سال ۱۴۰۱ به نسبت سال قبل از آن، ۱۱ درصد رشد را تجربه کرده است. به گفته گمرک، میزان صادرات ایران به سوریه در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۴۲ میلیون دلار بوده است. در مجموع می توان گفت که تراز تجاری ایران و سوریه طی سال های گذشته همواره به سود ایران مثبت بوده که بیشترین این سود در سال ۱۳۹۶ به ثبت رسیده است.

روح اله لطیفی، سخنگوی کمیسیون روابط بین الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در این زمینه می گوید: «از سال ۸۱ تا سال ۹۰ یعنی قبل از بحران سوریه به مدت ده سال صادرات غیر نفتی ما با این کشور در مسیر افزایشی قرار گرفته بود و جمعاً در این ده سال، دو میلیارد و ۴۷۶ میلیون و ۶۰۸ هزار و ۶۹۲ دلار کالای ایرانی به سوریه صادر شده، اما بعد از آغاز بحران در این کشور تا سال ۱۴۰۱ به مدت ۱۱ سال، میزان صادرات ما به سوریه جمعاً به یک میلیارد و ۸۸۱ میلیون و ۵۸۸ هزار و ۵۶۱ دلار رسید که علاوه بر جنگ، حضور و دخالت نیروهای بیگانه، توقف و انسداد مسیرهای ترانزیتی و حمل و نقلی منتهی به سوریه و بروز فراگیری کرونا نقش مهمی در کاهش این میزان طی این ۱۱ سال اخیر داشته که از روی کار آمدن دولت سیزدهم مجدداً در مسیر افزایشی قرار گرفته است».

گزارش بانک جهانی از اقتصاد سوریه در سال ۲۰۲۳

بانک جهانی بر اساس رسالت خود مبنی بر پایش آخرین وضعیت اقتصادی کشورها، نکات مهمی در خصوص اقتصاد سوریه مطرح کرده که قابل توجه است. این نهاد بین المللی در آخرین گزارش خود از وضعیت اقتصادی روسیه در سال مالی ۲۰۲۳ – ۲۰۲۲، وقوع زلزله مهیب ماه فوریه در این کشور و جنگ اوکراین را بزرگترین عوامل عقبگرد اقتصادی این کشور عربی دانسته و اعلام کرد که عوامل مذکور، تا حد زیادی اقتصاد سوریه را تحت فشار قرار داده است. به عنوان مثال، بیش از ۵۰ درصد روغن خوراکی و یک سوم غلات سوریه از طریق اوکراین تامین می شده که اکنون از سبد واردات این کشور حذف شده است. همچنین میزان خسارت های وارد آمده به زیرساخت های ۱۴ شهر سوریه بین ۸.۷ الی ۱۱.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ برآورد شده که به سبب تلاش دولت برای مقابله با بحران ناشی از تورم شدید ۸۹ درصدی سوریه در سال ۲۰۲۳، امکان تخصیص بودجه بیشتر برای بازسازی زیرساخت های این کشور وجود ندارد.

به گفته بانک جهانی، در حال حاضر مواردی چون افزایش قیمت سوخت و مواد غذایی، منجر به افزایش تورم در این کشور شده و تولید ناخالص داخلی سوریه را ۳.۲ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش داده است. این در حالیست که این میزان کاهش در سال ۲۰۲۲ به نسبت سال قبل نیز ۳.۵ درصد بوده است. اگرچه نرخ عقبگرد از تولید ناخالص داخلی سوریه در سال ۲۰۲۳ کاهشی بوده، اما همچنان نشانگر ادامه کاهش روند عقبگرد سوریه در تولید ناخالص داخلی است.

سرمایه گذاری ایران در توسعه شبکه ریلی سوریه

نگاهی به نقشه سوریه نشان می دهد که ایران از طریق دو کشور ترکیه و عراق امکان اتصال به سوریه از طریق خشکی را دارد. در خصوص عراق باید گفت که اگرچه بغداد طی سال های اخیر تا حد زیادی با تهران همسو بوده، اما با توجه به نفوذ ایالات متحده در سیاست این کشور، بعید به نظر می رسد واشنگتن اجازه دسترسی ایران به شبکه ریلی سوریه از طریق خاک عراق را بدهد.

همچنین، اتصال عراق به سوریه از طریق ریلی پیش از حمله داعش به عراق و سرویه، از طریق دو شهر عراقی موصل و الرمادی انجام میشد که بر اساس آخرین اطلاعات موجود از راه آهن عراق، هر دو خط متصل کننده عراق به سوریه در حال حاضر دچار خرابی های وسیع بوده و در بسیاری از بخش ها نیز به طور کلی خط به دست داعش از بین رفته است. در حقیقت، پیش از اتصال ریلی ایران به سوریه، می بایست شبکه ریلی عراق مورد بازسازی قرار گیرد.

در خصوص ترکیه نیز وضعیت کاملا مشخص است. روابط میان ترکیه و سوریه به رغم برخی پیشرفت های اندک اخیر، همواره از سال ۲۰۲۱ تا به امروز، در حالت نسبتا معلق قرار داشته است. از سوی دیگر، باید توجه داشت که محل اتصال ترکیه و سوریه به یکدیگر، دقیقا کانون تمرکز نیروهای کرد جدایی طلب دو کشور یعنی پ.ک.ک، پی. وای. دی و وای پی جی است که نه آنکارا خواستار رونق زیست بوم آنها با عبور خطر ترانزیتی است و نه به احتمال زیاد آنها مایل به موفقیت اردوغان و بشار اسد در تاسیس یک کریدور ترانزیتی منطقه ای خواهند بود.

لذا دستکم بر اساس معادلات روی کاغذ، به نظر نمی رسد سرمایه گذاری ایران دستکم در شرایط فعلی یعنی عدم وجود زیرساخت ریلی مناسب در عراق و اتصال ریلی باری به ایران چندان توجیه اقتصادی داشته باشد. چراکه اساسا حتی در صورت ساخت کامل شبکه ریلی سوریه، امکان اتصال ایران به راه آهن این کشور در شرایط فعلی وجود ندارد.

با اینحال، مواردی همچون اتحادهای منطقه ای، حمایت کشورهای حامی جریان مقاومت از یکدیگر در خاورمیانه به ویژه در شرایط فعلی جنگ کم سابقه در غزه، توجیه کننده برخی طرح های زیرساختی و عمرانی در سوریه خواهد بود.