تاوان سنگین غفلت از زلزله تهران در خط‌مشی‌گذاری شهری
علی رغم پیشرفت های روزافزون بشر و دستیابی به ناممکن های قرون گذشته، انسان در مقابل حوادث طبیعی مانند زلزله همچنان آسیب پذیر است.
جایگاه و اهمیت شهر و شهرنشینی، صاحبان قدرت و اندیشمندان همه اعصار را واداشته تا بر جنبه های مختلف جسم و روح شهر درنگ کنند و بکوشند قانونمندی های زندگی شهری را دریابند و بر پایه یافته های خود به برنامه ریزی شهری مناسب دست یازند.
به گزارش تین نیوز به نقل از شرق، بررسی و سنجش میزان و ابعاد تاب آوری شهرها و فضاهای شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی و به ویژه زلزله و موضوعات تبعی آن امری ضروری است. حوادث روی داده در سالیان اخیر بیانگر آن است که جوامع و افراد به صورت فزاینده ای آسیب پذیر شده و ریسک ها در مدیریت بحران مخاطرات طبیعی به شدت افزایش یافته است. تبیین تاب آوری در برابر تهدیدات درواقع شناخت نحوه تأثیرگذاری ظرفیت های اجتماعی، اقتصادی، نهادی، سیاسی و اجرایی جوامع شهری در افزایش و شناسایی ابعاد مختلف تاب آوری در شهرها است.
علی رغم پیشرفت های روزافزون بشر و دستیابی به ناممکن های قرون گذشته، انسان در مقابل حوادث طبیعی مانند زلزله همچنان آسیب پذیر است. این حوادث به ذات خود موجب خسارات عظیم نمی شوند، بلکه «چگونگی برخورد انسان با آنها» است که می تواند حوادثی نظیر زلزله را به فاجعه تبدیل کند. به بیان دیگر امکان خسارات ناشی از حوادث طبیعی محتمل است و در مقیاس شهرها محتمل تر. زیان های ناشی از این حوادث در شهرها به صورت مستقیم (تلفات انسانی) و غیرمستقیم (تخریب کالبد شهر و شریان های حیاتی و زیرساخت های شهری و آسیب های اجتماعی) در ارتباط با ساکنان رخ می نمایاند. بنابراین ضروری است که راه حل مناسبی برای کاهش این زیان ها اتخاذ شود.
تقسیمات کالبدی، تراکم، توده-فضا، کاربری زمین، شبکه های ارتباطی، تأسیسات زیربنایی، شریان های حیاتی و تجهیزات شهری، ساختمان های عمومی و فضاهای باز شهری ازجمله عناصر تشکیل دهنده فرم شهر هستند که در صورت ناکارآمدی هر یک، کل سیستم شهر کارایی خود را از دست داده و علاوه بر تحمیل خسارات مضاعف، روند امدادرسانی را نیز مختل خواهد کرد.
نگاهی به آمار در ارتباط با وقوع زلزله حکایت از این امر دارد که طی قرن بیستم بیش از ۱۱۰۰ زلزله مخرب در نقاط مختلف کره زمین روی داده که در اثر آن بیش از یک میلیون و 500 هزار نفر جان خود را از دست داده اند که ۹۰ درصد آنها عمدتا ناشی از ریزش ابنیه ای بوده که ایمنی کافی نداشته اند.
چهارچوب طرح هیوگو در ۲۲ ژانویه ۲۰۰۵ به تصویب استراتژی بین المللی کاهش بحران سازمان ملل متحد رسید که خود حرکتی مثبت در این زمینه محسوب می شود. از زمان تصویب این لایحه قانونی هدف اصلی برنامه ریزی برای مخاطره و کاهش خطر بحران، علاوه بر کاهش آسیب پذیری به نحوی بارز به سمت تمرکز روی ایجاد تاب آوری در جوامع گرایش پیدا کرده است. توجه فزاینده به آنچه جوامع گوناگون را متأثر کرده است، موجب می شود تا آنها راه های کمک به خود و تقویت توان خویش را بیابند. در سال های اخیر خطرپذیری شهرهای بزرگ ایران به ویژه شهر تهران در برابر حوادث و سوانح غیرمترقبه افزایش داشته است.
بررسی های تاریخی نشان می دهد که هرازچندگاهی نقاط یا مناطق وسیعی از کشورمان توسط این بلای طبیعی منهدم شده و آسیب های جانی و مالی بسیار بر جای گذاشته است. از سوی دیگر عدم به کارگیری صحیح تکنیک های مقابله با زلزله شهری و روستایی کشور را در خطر آسیب پذیری شدید قرار داده است. وقوع دو بحران عمده در کشور به فاصله 13 سال در رودبار و منجیل و بم با تلفاتی بالغ بر صد هزار نفر صدمات بی شمار دیگری هم به دنبال داشت. نظر به قریب الوقوع بودن زلزله های دیگر و توجه به اهمیت شهر بزرگی مانند تهران به مساحت تقریبی ۷۰۰ کیلومترمربع که هم از نظر جمعیتی و اقتصادی و هم از نظر مرکزیت سیاسی و اداری پایتخت ایران است، وقوع زلزله فاجعه آمیزتر از نقاط دیگر است و صدمات جانی و مالی گسترده ای در پی خواهد داشت. ازاین رو پیش بینی های لازم برای زمین لرزه های احتمالی در تهران حساس تر می شود.
به بهانه سخنان شهردار فعلی تهران در مورد کم اهمیت قلمداد کردن زلزله در تهران و با توجه به هزینه های سنگین مادی و معنوی که این نوع نگاه به مسائل شهری در همین زلزله اخیر جنوب ترکیه بر جای گذاشت، باید اشاره کرد که مخاطره و بحران دو موضوع مهم و جدید در مطالعات ارتباطی اند؛ در هر یک از موقعیت های مخاطره آمیز و بحرانی چه منشأ طبیعی و چه منشأ انسانی و اجتماعی داشته باشند، ارتباطات از سویی اهمیت و اولویت ویژه می یابد و از سوی دیگر معمولا رسانه ها دچار کژکارکردی یا ناکارکردی می شوند. شکل گیری حوزه های خاص و تخصصی در ارتباطات، نظیر ارتباطات ریسک و ارتباطات بحران، روزنامه نگاری بحران و مدیریت بحران های ارتباطی برآمده از همین ضرورت هاست. در موقعیت مخاطره آمیز و بحرانی ایفای نقش ارتباطات که انتقال و انتشار اطلاعات و آگاهی ها و ایجاد پیوستگی اجتماعی و اشتراک فکری و همکاری عمومی است، به رویکردها و روش های جدید نیاز دارد که بتواند بر اختلال ها و موانع ارتباطی، چه در وجه فنی و چه اجتماعی و فرهنگی فائق آید.
یکی از کارکردهای مدیریت شهری خط مشی گذاری شهری است. خط مشی ها عبارتند از: مجموعه تصمیماتی که از سوی نظام مدیریت برای هموارسازی اجرای راهبردها و در حصول به اهداف اتخاذ می شوند. شناسایی عناصر و ذی نفعان شهری، مطالعه انگیزه ها، مبانی ایفای نقش و عملکرد این عناصر و نحوه تعامل و کنش آنان با یکدیگر و تأثیرگذاری شان بر فرایندهای رسمی و غیررسمی تصمیم گیری و خط مشی گذاری، در حوزه مطالعات خط مشی گذاری شهری قرار می گیرد. همچنین شناسایی ساختارهای رسمی تصمیم سازی، خط مشی گذاری و تصمیم گیری در مورد شهر و میزان تطبیق آن با وظایف محوله به مدیران شهری و حتى انطباق ساختار و سلسله مراتب سازمان های آن با تقسیمات جغرافیایی و عملکردی نیز از دیگر ابعاد بااهمیت در بررسی خط مشی گذاری شهری است. در این میان نظریه پردازان حوزه خط مشی گذاری عمومی، الگوها، مدل ها و رویکردهای مختلفی را برای تصمیم گیری و خط مشی گذاری به منظور مواجهه با شرایط و موقعیت های زمانی و مکانی گوناگون ارائه کرده اند. یکی از این رویکردهای نوین خط مشی گذاری، مبتنی بر شواهد است. طبیعی است که نمی توان از مدیران شهری توقع داشت همواره و در تمامی شرایط یک رویکرد ثابت را برای تصمیم گیری و خط مشی گذاری اتخاذ کنند، اما استفاده از شواهد برگرفته از یافته های پژوهشی یکی از رویکردهای دانش پایه است که می تواند در بسیاری از زمینه ها کیفیت تصمیمات و خط مشی های مدیران شهری را تا حدود قابل قبولی ارتقا دهد.
انتخاب مدل خط مشی گذاری برای حل مسئله در شهرهای متنوع و پیچیده کار بسیار دشواری است. هیچ مدل قابل اعتمادی وجود ندارد که بتوان آن را بی عیب و نقص قلمداد کرد. انتخاب مدل خط مشی پیش از آنکه تحت تأثیر واقعیت ها و ضرورت ها باشد، تحت تأثیر نوع نگرش و باورهای تحلیلگران خط مشی و تصمیم گیرندگان کلیدی، یعنی شهردار و همکاران منتخب او قرار می گیرد. واقعیت بیرونی شهر نیز خروجی آن مدل تصمیم گیری یا خط مشی گذاری منتخب است. در چنین شرایطی، آنچه گاهی فراموش می شود، سطح واقعی پیچیدگی و تنوع مسائل شهری است؛ پیچیدگی و تنوعی که به هیچ وجه تحت تأثیر نحوه نگاه ما قرار نمی گیرد؛ واقعیت این است که اداره شهر امر دشواری است. صرف نظر از اینکه خط مشی گذار یا شهردار این امر را ادراک کند یا نه، و آن را ساده بینگارد،
پیش از انتخاب مدل خط مشی برای اداره شهر باید به این پرسش، پاسخ داد که مهم ترین منابع تعیین ارزش، اهمیت، اعتبار و رسالت اداره شهر کدامند؟
الف- ارزش و اهمیت اداره شهر: اداره شهر کاری بس ارزشمند و حائز اهمیت است؛ زیرا شهر کانون زندگی مردم است. هنگام سخن گفتن از مدیریت شهر باید بسیار دقت کرد، زیرا در شهرها سرنوشت بسیاری از انسان ها در نسل های حاضر و آینده تعیین می شوند، بنابراین ممکن است خسارت ها و مزایای احتمالی هر اقدام در عرصه شهر، با درنظرگرفتن سیر تأثیر تسلسلی آنها، بسیار مهم و غیرقابل توجه باشد.
ب- اعتبار اداره شهر: اداره شهر ساحتی چندوجهی دارد که در عرصه های گوناگونی نظیر اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اداری و حقوقی نمود می یابد. در بسیاری از کشورهای جهان تلاش می کنند تا شهرداران را از میان بهترین و مجرب ترین مدیران انتخاب کنند؛ زیرا اداره شهر به مجموعه ای از تخصص های میان رشته ای و چندرشته ای نیاز دارد. بنابراین مدیران مذکور را باید به گونه ای آموزش داد که به طورکلی با تخصص های گوناگون آشنا باشند و بتوانند از عهده تحلیل مسائل پیچیده شهری برآیند. ضمن اینکه قابل تأمل است که شهر کانون تحولات اجتماعی و تجلی گاه فرهنگ جامعه و نماد جامعه مدنی است، ازاین رو اداره کنندگان شهر باید افراد صاحب وجهه و قابل اعتمادی باشند که بتوانند آحاد شهروندان را متقاعد کنند.
ج- رسالت اداره شهر و ضرورت نگاه آینده پژوهانه به آن: باید توجه داشت که تصمیمات و خط مشی های امروز مدیران شهری به شدت بر حیات و آینده آحاد جامعه انسانی تأثیرگذارند. بنابراین اداره شهر الزاما و اضطرارا باید مبتنی بر رویکردی آینده پژوهانه باشد.
